مسجد غدیر (مقاله ترویجی حوزه)

«غدیر» و «خم» در لغت
غدیر در لغت برکه آب را گویند و نیز زمین پستی که آب باران و سیلابها در آن جمع شود و تا تابستان باقی نماند.
جمع آن، «غُدُر» (دو حرف اوّل مضموم)، «غُدْر» (به ضم اول و سکون دوّم) «اغدرة» و «غدران» است.
جوهری گوید: «خُم» غدیر معروفی است که بین مکه و مدینه، در جحفه(240) می باشد.(241) ابن درید (متوفای 321 ه . ق.) گوید: «خُم» غدیر معروفی است و آن همان مکانی است که رسول خدا - ص - در آنجا به ایراد خطبه پرداخت و امیرمؤمنان علی بن ابیطالب - ع - را برتری داد.(242) ابن اثیر (متوفای 606) آورده است: «غدیر خم» جایی است میان مکه و مدینه که آب چشمه ای در آن می ریزد و در آن مسجدی است برای پیامبر ص -.(243) ابن منظور نیز در لسان العرب آورده است که: «غدیر» محلّ معروفی است میان مکّه و مدینه، در جحفه، و آن غدیر خم است.
و سرانجام بکری در معجم می نویسد: غدیر خم در سه مایلی جحفه، در سمت چپ، ابتدای دره جحفه جایی که دره الضرار به پایان می رسد واقع شده.
البته مراد سمت چپ کسی است که از مدینه به سوی مکه در حرکت باشد.
در آنجا مسجدی است با نام «مسجد غدیر» و آن در مکانی بنا شده که پیامبر - ص - امیرمؤمنان علی - ع - را به عنوان جانشین خود به مردم معرفی کرد.(244) به گفته شهید اوّل (شهادت 786 ه . ق.) دیوارهایش تا زمان ایشان پابرجا و نمایان بوده است.
و ما اینک مسجد غدیر را از دو دیدگاه؛ روایات اهلبیت - علیهم السلام - وفقها مورد بررسی قرار می دهیم:
مسجد غدیر در روایات
شیخ کلینی - ره - (متوفای 329 ه . ق.) در کتاب شریف کافی فصلی با عنوان «مسجد غدیر خم» آورده و چنین گفته است:
1 - ... عن عبدالرحمن بن الحجاج، قال: «سألت ابا ابراهیم - ع - عن الصلاة فی مسجد غدیر خم بالنهار و انا مسافر، فقال: صلّ فیه فانّ فیه فضلاً و قد کان أبی یأمر بذلک.»
(245) عبدالرحمن بن حجاج می گوید: «روز بود و من مسافر بودم از حضرت موسی بن جعفر - ع - درباره خواندن نماز در مسجد غدیر خم پرسیدم.
در پاسخ فرمود: در آن مسجد نماز بگزار، زیرا نماز در آن فضیلت بسیار دارد و پدرم همیشه به آن سفارش می کرد.» علامه مجلسی (متوفای 1110 ه . ق.) در کتاب ملاذ الاخیار، ج 9، ص 46 روایت پیشگفته را صحیح می داند.
2 - ... عن حسان الجمال قال: «حملت ابا عبداللَّه من المدینة الی مکة فلما انتهینا الی مسجد الغدیر نظر الی میسرة المسجد فقال: ذلک موضع قدم رسول اللَّه - ص - حیث قال: من کنت مولاه فعلی مولاه.»
(246) حسان جمال می گوید: «امام صادق - ع - را از مدینه به مکه همراهی می کردم، وقتی به مسجد غدیر رسیدیم حضرت نگاهی به سمت چپ مسجد کرد و فرمود: آنجا جای پای رسول خدا - ص - است جایی که فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه ...» 3 - ... عن ابان، عن ابی عبداللَّه - علیه السلام - قال: «یستحب الصلاة فی مسجد الغدیر لانّ النبی - ص - أقام فیه امیرالمؤمنین - علیه السلام - وهو موضع اظهر اللَّه - عزوجل - فیه الحق.»
(247) ابان از امام صادق - ع - چنین روایت می کند: «نماز خواندن در مسجد غدیر مستحب است، زیرا که پیامبر - ص - در آن مکان امیرالمؤمنان - ع - را به پا داشت (و او را به عنوان جانشینی خود به مردم معرفی کرد) و آن همان جایی است که خداوند حق را ظاهر ساخت.»
مسجد غدیر در کلام فقها
فقها - رضوان اللَّه علیهم - در دو کتاب فقهی نماز و حج، به اهمیت مسجد غدیر و فضیلت خواندن نماز و دعا در آن پرداخته اند که به بیان برخی از آنان اشاره می کنیم:
1 - شیخ طوسی (متوفای 460 ه . ق.) می گوید: «هنگامی که انسان از مکه به سوی مدینه حرکت می کند وقتی به مسجد غدیر رسید، داخل مسجد شود و دو رکعت نماز بخواند.»
(248) 2 - ابن حمزه (متوفای قرن ششم ه . ق.): «هرگاه کسی تصمیم به حج و زیارت خانه خدا دارد، ابتدا به مدینه رود و رسول خدا - ص - را زیارت کند، سپس در طریق مدینه به مکه وقتی به «مسجد غدیر» رسید، دو رکعت نماز در آن بخواند.»
(249) 3 - ابن ادریس (متوفای 598 ه . ق.) می نویسد: «هنگامی که انسان جهت زیارت پیامبر - ص - از مکه به سوی مدینه حرکت می کند، همینکه به «مسجد غدیر» رسید، داخل آن شود و دو رکعت نماز بجا آورد.»
(250) 4 - یحیی بن سعید (متوفای 690 ه . ق.) گوید: «هنگامی که حاجیان از مکه به سوی مدینه به جهت زیارت پیامبر - ص - حرکت می کنند، وقتی به مسجد غدیر رسیدند، داخل آن شده و در آنجا نماز بگزارند.»
(251) 5 - علامه حلّی (متوفای 726 ه . ق.): «مسجد غدیر مکانی است شریف که در آنجا پیامبر - ص - علی - ع - را به عنوان امامِ مردم به جانشینی خود منصوب کرد، و شرافت او را برای همگان روشن ساخت و مقام و منزلت و قرب وی را در پیشگاه الهی بیان داشت، و در حجةالوداع از تمامی مسلمانان برای آن حضرت بیعت گرفت.
پس نماز و دعای فراوان در آن مسجد مستحب است.»
(252) 6 - شهید اول (شهادت: 786 ه . ق.): «از جمله مساجد شریف، مسجد غدیر است که در نزدیکی جحفه می باشد، و دیوارهای آن تا به امروز باقی است، و آن مسجد مشهور و آشکار است، و غالباً راه حجاج از آن طرف می گذشت.»
(253) و همچنین در کتاب «دروس» می نویسد: «وقتی زائر خانه خدا به سوی مدینه حرکت می کند و به مسجد غدیر می رسد، داخل مسجد شود و در آن نماز گزارد و بسیار دعا کند.
این مسجد، همان مکانی است که رسول اللَّه - ص - علی امیرالمؤمنین را به جانشینی خود منصوب کرد.
و دیوارهای مسجد تا امروز باقی است.»
(254) 7 - مرحوم حر عاملی (متوفای 1104 ه . ق.) می نویسد: «مستحب است خواندن نماز در مسجد غدیر خم، از امام کاظم - ع - روایت شده است: در آن مسجد نماز بخوان، همانا نماز در آن فضیلت بسیار دارد و پدرم بدان امر می کرد.»
(255) 8 - شیخ یوسف بحرانی (متوفای 1186 ه . ق.) می نویسد: «کسی که قصد مدینه مشرفه را کرده مستحب است از مسجد غدیر گذر کند، داخل مسجد شود و در آن نماز گزارد و زیاد دعا کند چرا که آن مسجد همان مکانی است که پیامبر اکرم - ص - به امامت و خلافت امیرمؤمنان - ع - بعد از خود تصریح کرده است.
گرچه پیش از آن روز (غدیر) ادله و نصوص بر امامت آن حضرت از جانب پیامبر اکرم - ص - بسیار نقل شده است، جز اینکه تکلیف الهی و ضرورت شرعی (در اعلان ولایت امیر مؤمنان) در آن مکان حتمی شد.
و آن همه نصوص و دلایل (که پیامبر - ص - قبل از غدیر خم در مجالس و محافل می فرمود، همه آنها) مقدمه ای بود جهت آمادگیِ مردم برای چنین روزی و قبول خلافت آن حضرت.»
(256) 9 - مرحوم کاشف الغطا (متوفای 1228 ه . ق.): «و از آن مساجد مسجد غدیر است.
امام موسی بن جعفر - ع - فرمود: «صلّ فیه فانّ فیه فضلاً و کان أبی یأمر بذلک» و امام صادق - ع - فرمود: نماز در مسجد غدیر مستحب است؛ زیرا پیامبر اکرم - ص - در آن مکان امیرمؤمنان را به جانشینی خود معرفی کرد و حق را ظاهر ساخت.
و سمت چپ مسجد افضل است چون وقتی امام صادق - ع - نگاه به سمت چپ مسجد کرد فرمود: این جای پای رسول خدا - ص - است.»
(257) 10 - مرحوم صاحب جواهر (متوفای 1266 ه . ق.) می نویسد: «کسی که از مکه به مدینه بازمی گردد، مستحب است در مسجد غدیر خم نماز بخواند و زیاد دعا نماید، و آنجا همان محلی است که رسول خدا - ص - امیرمؤمنان - ع - را به جانشینی خود معرفی کرد.»
(258) در میان نویسندگان عامه نیز صاحب خلاصةالوفاء باخبار دارالمصطفی آورده است که: «... مسجد بعد الجحفة و أظنّه مسجد غدیر خم.
قال الاسدی و علی ثلاثة أمیال من الجحفة یسرة عن الطریق حذاء العین مسجد لرسول اللَّه - صلی اللَّه علیه و [آله] و سلم - و یلیها الفیضة و هی غدیر خم و هی علی أربعة أمیال من الجحفة.» از جمله مساجدی که پیامبر - ص - در آن نماز خواند، مسجدی است بعد از جحفه و به گمان من همان مسجد غدیر خم است ...»
(259) 11 - مرحوم سید محسن امین می گوید: «وهو قریب من الجحفة المسماة فی هذا الزمان رابغ بین مکة و المدینه فی منتصف الطریق تقریباً و هو عامر مشهور، و قد جدد عمارته بعض ملوک الهند من الشیعه فی عصر الشیخ مرتضی الانصاری.»
(260) «و مسجد غدیر خم در نزدیکی جحفه که در این زمان آن را رابغ میان مکه و مدینه تقریباً در وسط راه قرار داد.
و این مسجد عامر و مشهور است، و بنای آنرا بعضی از پادشاهان هند از شیعیان در زمان شیخ مرتضی انصاری انجام داده است.» پی نوشتها: ٍّ
پی نوشتها:
1 ـ جحفه روستای بزرگی است که در راه مدینه ـ مکه، در چهار منزلی قرار دارد، معجم البلدان، ج2، ص111. مسافت بین مکه و جحفه حدود 220 کیلومتر است.2 ـ صحاح اللغه، ج5، ص19163 ـ جمهرة اللغه، ج1، ص1084 ـ النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، ج2، ص81؛ به لسان العرب، ج4، ص223 مراجعه شود.5 ـ کیهان فرهنگی، ص47، سال یازدهم مرداد ماه 13736 ـ کافی، ج4، ص566، ح1؛ الفقیه، ج2، ص335، ح6؛ تهذیب الاحکام، ج6، ص18، ح417 ـ کافی، ج4، ص566، ح2؛ بحارالانوار، ج37، ص172، ح5؛ و ج100، ص225، ح21؛ و مرحوم استرآبادی در تاویل الایات الطاهرة، ص688 قضیه را با اندک تفاوتی از حسین جمال نقل می کند. به تفسیر کنز الدقائق، ج10، ص578 مراجعه شود.8 ـ کافی، ج4، ص567، ح39 ـ النهایه فی مجرد الفتوی، ص28610 ـ الوسیلة الی نیل الفضیله، ص19611 ـ السرائر، ج1، ص65112 ـ الجامع للشرائع، ص23113 ـ تحریر الأحکام، ج1، ص131؛ تذکرة الفقهاء، ج1، ص403؛ منتهی المطلب، ج2، ص88914 ـ ذکری الشیعه، ص155؛ بحارالانوار، ج100، ص22515 ـ الدروس الشرعیه، ج2، ص1916 ـ بدایة الهدایه، ج1، ص39117 ـ الحدائق الناظره، ج17، ص40618 ـ کشف الغطاء، ص21119 ـ جواهر الکلام، ج20، ص7520 ـ خلاصة الوفاء باخبار دارالمصطفی، ص42521 ـ مفتاح الجنات، ج1، ص328