مقایسه خَمریّات «ابونُواس اهوازی» و ساقی نامه «پرتوی شیرازی» (از خاک تا افلاک) (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

ساقی نامه و خَمریه سرایی، یکی از انواع برجسته شعر غنایی است. بسیاری از شاعران و عارفان، اشعار خود را بر پایه مضامین و مفاهیم اشعار خمری سروده اند و بعضاً بین تصاویر خاکی تا افلاکی پیوند زده اند. بررسی تطبیقی مضامین اشعار ابونواس اهوازی (133ه.ق-196) و حکیم پرتوی شیرازی (870 ه.ق- 941)، مسئله اصلی مقاله پیش روی است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر متون کتابخانه ای درصدد پاسخ به این پرسش است که تفاوت و تشابه مضامین شعری در خمریات ابونواس و ساقی نامه حکیم پرتوی چیست؟ نتایج تحقیق نشان می دهد که هر دوی این آثار به لحاظ توصیفات، تشبیهات، کاربرد آلات و نغمات موسیقی و نیز واژگان میخانه ای بسان یکدیگر بوده اند، تفاوتی که در این دو به چشم می خورد، آن است که شراب، آلات میخانه ای، ساقی و پیر میکده در خمریات ابونواس، جنبه ظاهری دارد؛ اما در ساقی نامه پرتوی، فراتر از معنی ظاهری بوده، در بیان نوعی تفکر فلسفی و عرفانی است. مفهوم شراب و باده نوشی در خمریات ابونواس، جنبه لذت جویی و عشرت طلبی و در ساقی نامه پرتوی، جنبه سُکر عرفانی و نیل به قرب الهی دارد. او به نوعی کوشیده تا با کاربرد واژگان خمری به ظاهر بدنام، اندیشه های والای عرفانی را در اشعار خود منعکس نماید.