بررسی تطبیقی حج گزاری در حکومت فاطمیان مغرب و مصر (مقاله پژوهشی حوزه)

چکیده

فاطمیان (567 297ق) خلافتی شیعی بودند که پس از فعالیت های تشکیلاتی مخفی توسط سازمان دعوت اسماعیلیان و با استفاده از ظرفیت های موجود درمیان قبایل بربر شمال آفریقا دولتی تشکیل داده و با فتح مصر و بنای شهر قاهره چشم انداز خود را در فتح شرق اسلامی آشکار کرده و به رقابت با خلافت عباسیان پرداختند. نگاه و عملکرد فاطمیان در دوره مغرب (297-362ق) و مصر(632-567ق) از چند جهت متفاوت بود. این تحقیق با روش تحلیلی و رویکرد تاریخی و با استفاده از منابع کتابخانه ای درصدد پاسخ به این پرسش است که فاطمیان در دوره مغرب و مصر درخصوص حج گزاری و آیین های مربوط به حج و حرمین چه تفاوت هایی داشتند؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که حج به عنوان نقطه اشتراک امت اسلامی و حرمین به عنوان مناطق مورد احترام همه مسلمانان بود؛ ولی این موضوع برای فاطمیان مغرب به عنوان حکومتی محلی دور از مرکز جهان اسلام و فاطمیان مصر به عنوان یک خلافت، امپراطوری رقیب عباسیان در یک پایه نبود. فاطمیان مغرب مشکلات اجتماعی و درگیری هایی که با امویان اندلس داشتند و حج و حرمین در اولویت مسائل این دولت نبود؛ فاصله جغرافیایی از مرکز جهان اسلام نیز آن را تشدید می کرد. در مقابل، فاطمیان مصر به دلیل تثبیت در مرکز جهان اسلام و رقابت با عباسیان به تسلط سیاسی برحج وحرمین و برگزاری آیین های اجتماعی مربوط به آن اهتمام داشتند. نگاه جهانی واقدامات راهبردی ناشی از آن نیز در توجه به این مسأله مؤثر بود. از طرفی ضرورت مرزبندی با قرامطه و نزدیک شدن به افکار عمومی امت اسلامی بویژه اهل سنت نیز ایجاب می کرد به مسأله حج وحرمین اهمیت زیادی نشان دهند.