مطالعه روانشناسانه تأثیر معماری مسجد جامع (عتیق) اصفهان بر رفتار استفاده​ کنندگان (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

این پژوهش بر آن است با بررسی حوزه​های فضایی مورد استقبال گروه های مختلف استفاده​کننده و معنای دریافتی کل بنا از سوی آنان، در بنای تاریخی دایر مسجد جامع (عتیق) اصفهان و با سیری معکوس، ویژگی های کالبدی مؤثر در ایست​ها و رفتار آنان را شناسایی نماید. پرسش این است که ویژگی های شاخص کالبدی - فضایی مسجد جامع (عتیق) اصفهان چه تأثیراتی بر رفتار استفاده کنندگان آن دارد؟ با تحلیل نظریات پایه و مطالعات میدانی روانشناسانه به روش «مشاهده» و با تکنیک تهیه «نقشه رفتاری» و «فهرست رفتاری»، کلیه رفتارها مطالعه گردید و با استفاده از روش «پرسشنامه» با دو تکنیک «افتراق معنایی» و «اخذ تصویر ذهنی»، معنای بنا از دیدگاه استفاده​کنندگان استخراج شد. در ادامه، معنای بنا از دیدگاه گروه های پرسش شونده و به تفکیک «هدف حضور در بنا»، «سن» و «جنسیت» و با بهره گیری از نرم​افزار SPSS21 مورد تحلیل قرار گرفت. با هم پوشانی نتایج به دست آمده از روش​های مزبور، دیده می​شود بین ویژگی های معماری هر حوزه از مسجد و رفتار به وقوع پیوسته استفاده​کنندگان در آن، ارتباط معناداری وجود دارد؛ به طوری که ویژگی های معماری هر حوزه از مسجد جامع (عتیق) اصفهان، منجر به پدید آمدن معنایی متفاوت در ذهن هریک از گروه های استفاده-کننده و در نتیجه بروز رفتارهای متفاوت در آنان شده​است. هریک از فاکتورهای «سن»، «جنس» و «هدف استفاده» در ادراک استفاده​کنندگان مؤثر است. کودکان به دلیل جثه کوچک تر و تجربه ناکافی از بناهای مرتفع، نسبت به سایر گروه های سنی، مسجد را «مرتفع​تر» می​دانند. گردشگران مسجد را برای کاوش، به اندازه کافی «روشن» نمی​بینند و نسبت به عبادت-کنندگان آن را «تاریک​تر» احساس می​کنند. زنان احتمالاً به دلیل دید محدودتری که در مکان های انتخابی خود (جهت داشتن خلوت بیشتر) دارند، مسجد را نسبت به مردان «کوچک تر» می​بینند. مکان هایی که در مسجد جامع اصفهان مرکز توجه هستند، تراکم جمعیتی کمتری دارند و ایست در آنها کمتر اتفاق می​افتد.