تحلیل واژه گزینی قرآنی در حوزه مفاهیم تربیتی اخلاقی، با گفتمان کاوی حضرت رضا علیه السلام در «عیون اخبار الرضا علیه السلام» (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

تربیت اخلاقی از اساسی ترین نیازهای جوامع بشری است؛ به طوری که دین بدون آن در دست یابی به اهدافش ناتوان است. قرآن کریم و به تبع آن معصومان(ع)، اهتمام فراوانی به اتمامِ مکارم اخلاق مبذول داشته اند. «تحلیل گفتمانی» به عنوان یکی از علوم بین رشته ای علوم انسانی، ساز و کاری عالمانه در کشفِ ارتباط بینِ «دیدگاه های فکری اجتماعی» و «ساختارهای گفتمانی» و استخراج پیام واقعیِ لایه های زیرین متن است. پرسش اساسی مقاله که به روش توصیفی، تحلیلی و آماری نگارش یافته، چیستی ارتباط فرهنگیِ کاربست واژگان قرآنی تربیتی، اخلاقی حضرت رضا(ع) با محوریت کتاب عیون است. دستاورد مقاله آن است که 30/1 درصد از کل واژگان کتاب عیون، واژه های تربیتی و اخلاقی است که با عنایت به این که «عیون»، تألیفی مستقل در حوزه تربیتی و اخلاقی نیست و مشتمل بر طیف گسترده ای از مطالب تاریخی، اجتماعی، اعتقادی و... است، این درصد قابل توجه است؛ همچنین اساسی ترین اهداف رسالت پیامبر(ص) در قالب وفورِ نسبیِ کاربست تک واژه هایی همچون: علم، ایمان، صدق، طاعت، تذکّر، حکمت، ذنب، ظلم، تقوا، اصلاح، تقّرب، معرفت، بصیرت، عدالت، اخلاق و... و «واژگان متناسب و هم آوا»، در بیان حضرت تجلی کرده است. آمار کمّی این کاربست ها، به وضوح، معنادار و نشانه لایه های زیرین اندیشه تربیتی، اخلاقی قرآن مدّ نظر حضرت و طبقه بندی مفاهیم دارای اولویت در باور این بزرگوار است.