تداعی های ذهنی در شناخت شاخصه های معماری اسلامی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

معماری اسلامی ایران به عنوان بخش عظیمی از هویت، تاریخ و فرهنگ این سرزمین، همواره الهام بخش بسیاری از هنرمندان و معماران این مرز و بوم بوده است. بنابراین، احیاء ارزش های این معماری در فضای امروز و زنده نگاه داشتن این میراث ارزشمند مستلزم شناخت ویژگی ها و مؤلفه های شاخص آن است. مطالعات صورت گرفته در این حوزه نشان می دهد معماری اسلامی از سه جنبه عناصر معنایی، اصول مشترک طراحی در سرزمین های مختلف و نیز عناصر و مؤلفه های کالبدی آن قابل بررسی است. این در حالی ست که مخاطبین این هنر عمدتاً به عنصر کالبد این معماری توجه دارند و بنابراین با بهره گیری از این عناصر کالبدی که ریشه در تصاویر ذهنی آن ها دارد می توان فضاها و بناهایی خلق نمود که با تداعی این معماری محملی برای انتقال معانی ارزشمند آن به نسل های آینده باشد. با این هدف، در این تحقیق سعی گردیده از طریق پیمایش تداعی های ذهنی و دستیابی تصاویر ذهنی مخاطبین معماری اسلامی به شناخت مؤلفه های آن دست یابد. مقاله حاضر از طریق مصاحبه با 137 نفر از فارغ التحصیلان رشته معماری که با این فضاها آشنایی دارند اجرا گردید و ضمن  استخراج تداعی های ذهنی و دریافت اولین تصاویر ذهنی آن ها به بررسی عوامل متمایزکننده این معماری پرداخته است. نتایج حاکی از آن است که نحوه طراحی، عنصر فضا و نور، تزئینات، عناصر کالبدی، یادمان ها و مقابر و عامل معنویت از جمله عواملی هستند که به عنوان اولین عنصر تداعی کننده مورد توجه قرارگرفته اند که در این میان بیشترین تداعی ها به عنصر تزئینات اشاره دارد. علاوه براین، بیشترین تصاویر ارائه شده توسط مشارکت کنندگان مربوط به مساجد و بناهای مذهبی است.