بررسی نقوش سپرهای جنگی در نگاره های شاهنامه بایسنقری و طهماسبی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

شاهنامه های بایسنقری و طهماسبی، از شاهکارهای هنری و فرهنگی ایران محسوب می شوند. شاهنامه بایسنقری در دوره تیموری و در مکتب هرات نگارگری شده و شاهنامه طهماسبی در دوره صفوی و در مکتب تبریز کتابت شده است. صحنه های نقاشی شده در این دو نسخه ارزشمند، دارای سپرهای جنگی است که نقوش بسیار زیبا و غنی بر آن قابل مشاهده است. این پژوهش در پی آن است که با بررسی نقوش سپرهای جنگی در دو شاهنامه، انواع نقوش را دسته بندی و از نظر نوع طراحی و رنگ مورد بررسی و تجزیه و تحلیل کمی و کیفی قرار دهد؛ تا دریابد نقوش غالب دو شاهنامه چیست؟ و نقوش سپرهای شاهنامه طهماسبی متأثر از شاهنامه بایسنقری بوده است؟ برای نیل به این هدف با گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و اسنادی و به روش تحلیلی-توصیفی، نگاره های سپردار هر دو شاهنامه استخراج و نقوش آن بیرون آورده و شرح داده شد و مورد مطالعه تطبیقی قرار گرفت. نقوش شاهنامه بایسنقری را انواع نقوش هندسی، لوتوس، شمسه، اسلیمی، گل های پنج و شش پر درشت تشکیل می دهند. کاربرد نقوش هندسی در شاهنامه طهماسبی کم تر شده و به جای آن انواع نقوش اسلیمی ماری، اسلیمی و ختایی و اسلیمی در هم، به کار گرفته شده است که ظریف تر و پر جلاتر کار شده اند. زمینه اکثر سپرهای شاهنامه بایسنقری به رنگ اکر، مشکی و سورمه ای است و نقوش روی آن طلایی، سبز، آتشی، آبی و اکر است در حالی که تقریبا تمام نقوش شاهنامه طهماسبی با رنگ طلایی ترسیم شده و زمینه نقوش غالبا از رنگ های متنوع آبی، سبز، قرمز، سورمه ای، نارنجی و سیاه تشکیل شده است. سنت ترسیم سپرهای جنگی منقوش، برای شاهنامه طهماسبی، در ادامه شاهنامه بایسنقری است اما نقوش همانندسازی نشده اند.