تبیین علم پیشین الهی به ذات در روایت عمران صابی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

یکی از مباحث مهم در حوزه اسماء و صفات الهی، اثبات علم پیشین الهی به ذات قبل از ایجاد ممکنات است. ظاهر روایت عمران صابی از امام رضا (ع) نیاز خداوند به چنین علمی را منتفی دانسته و این سبب ناسازگاری با روایات مثبت مطلق علم الهی، ازجمله حدیث دیگر از امام رضا (ع) شده است. شارحان این حدیث از میان محدثان، فلاسفه و عرفا در تبیین و حلّ این ناسازگاری اختلاف نظر دارند. علامه مجلسی چهار توجیه ذکر می کند که همه آنها قابل نقد است. قاضی سعید قمی ظاهر حدیث را می پذیرد و آن را حمل بر مقام احدیت می کندکه این دیدگاه نیز با روایات مثبت صفات ذاتی سازگاری ندارد. علامه جعفری فقط از اصل «هوهویت» در توجیه روایت استفاده می کند و حمل روایت بر علم حضوری را نمی پذیرد. در این میان، دیدگاه ملاصدرا که بر اساس علم حضوری و قاعده «هوهویت» بنا شده، در حلّ این تعارض، با روایت امام رضا (ع) سازگارتر دانسته شده است.