تأثیر زمینه بر آرایه های تزئینی در ابنیه مذهبی هند نمونه موردی : آرایه تزئینی به شکل گاو

چکیده

زمینه خاص هر تمدن کهن، از جنبه های کالبدی تا فرهنگ و تاریخش، آن را از تمدن های دیگر متمایز می سازد. زمینه و مکان مخصوص به سرزمین هند، پایه این تمدن متفاوت است و آثار آن در ابنیه تاریخی اش دیده می شود. به طور قطع مهم ترین بناهایی که در هند باقی مانده مانند دیگر تمدن های بزرگ، بناهای مذهبی است. اقلیم غالب گرم و مرطوب کشور هند، به عنوان یک وجه از زمینه، امکانات نسبتاً فراوانی را در اختیار مردمان این سرزمین قرار داده است. زمینه طبیعی حاصلخیز و سرسبز هند، بخشش زیادی برای مردمانش داشته که یکی از مهم ترین عوامل در خیال پردازی زیاد و بازداشتن آنها از مبارزه و تلاش سرسختانه برای ادامه زندگی به شمار می رود. بستر طبیعی برای شکل گیری و رشد زمینه اجتماعی و فرهنگی مردم، متعادل بوده و وابستگی شدید نوع زندگی آنها به زمینه، حتی در این دوران نیز دیده می شود. حال پرسش اینجاست : زمینه و بستر چه تأثیری بر خلق نقوش و آرایه های تزئینی بناهای مقدس، به عنوان مهم ترین نمونه برای معرفی تمدن خاص این سرزمین، داشته است؟ آرایه های تزئینی و نقوشی که با توجه به مشاهدات میدانی در بناهای مقدس چند شهر مختلف هند مربوط به دوره های تاریخی مختلف دیده شد، در نگاه اول نمود خارجی آن معمولاً تکراری و مشابه به نظر می رسد. گاو از اشکالی است که در بناهای مذهبی به صورت نقاشی یا مجسمه و نقش برجسته بسیار دیده می شود و به همان نسبت در منظر زنده امروز شهرها نیز حضور دارد. با ریز شدن در این آرایه متوجه می شویم صرفاً جنبه تزئین ندارد و جلوه های گوناگون آن معنی خاص دارد که در هر نقطه از هند نیز با توجه به زمینه اجتماعی- فرهنگی و مذهبی، تفسیر و میزان تقدس آن متفاوت می شود. این مقاله با فرض تأثیر زمینه و بستر در به وجود آوردن آرایه های ترئینی در بناهای مذهبی هند و نقش اساسی عناصر طبیعی به صورت نمادی از قدرت بالاتر و تکرار آن ها به شکل اصلی، تلاش دارد تا از طریق مشاهدات میدانی و مطالعات کتابخانه ای به این نتیجه احتمالی برسد حیوانات، گیاهان و عناصر طبیعی زیادی در زمینه و بستر وجود دارد که عیناً در نقوش و تزئینات بناهای مقدس ادیان مختلف هند، البته با تعاریف مختلف، تکرار می شود. این تکرار در طول زمان تأییدی بر مقدس بودنشان است که به طور حتم برگرفته از زمینه و بستری است که شکل دهنده تمدن خاص این سرزمین است.