گونه شناسی فضاهای باز عمومی مدینه در دو شهر فاس و مکناس

چکیده

فضاهای باز عمومی شهری نقش مهمی در پیوند عناصر تشکیل دهنده شهر داشته و عامل حیاتی شهر محسوب می شوند. بافت قدیم شهرهای کشور مراکش که موسوم به مدینه هستند به دلیل حفظ ساختار اصیل خود، الگوهای مناسبی برای شناخت و تحلیل فضاهای باز حیات بخش را دربردارند. در میان شهرهای کشور مراکش، فضاهای باز عمومی دو شهر فاس و مکناس نمونه موردهای مورد بررسی در پژوهش حاضر است. در بازدید از مدینه دو شهر فاس و مکناس تفاوت چشم گیری در فضای باز عمومی این دو شهر دیده شد. فضای باز عمومی در این بخش از شهر مکناس با مقیاس های وسیع تر و نسبتا هندسی شکل یافته است در حالیکه این نوع از فضای باز در مدینه شهر فاس دیده نمی شود و اغلب فضاهای باز عمومی، هندسه ای ارگانیک دارند. این تفاوت ها نگارنده را بر آن داشت برای شناخت بهتر از فضاهای باز عمومی در این دو شهر (مدینه ها) با بررسی و تحلیل مشاهدات میدانی به گونه شناسی این نوع فضاها دست یافته، چگونگی آن ها را جستجو کند. انتخاب این دو شهر به دلیل اشتراکاتی چون پایتخت بودن هر دو شهر در دوره هایی از تاریخ مراکش، ثبت هر دو بافت در فهرست آثار تاریخی یونسکو و قرار گرفتن هر دو در یک محدوده جغرافیایی از یک سو و تفاوت های ساختاری در فضاهای باز عمومی آن ها از سوی دیگر صورت گرفته است. شهر فاس با تاریخی کهن و شهرسازی ای منسوب به نوادگان امام حسن مجتبی(ع) به عنوان یک کهن الگوی اسلامی و شهر مکناس به دلیل دربرداشتن نمونه های کامل تری از فضای باز عمومی در مدینه، حایز اهمیت هستند. این تحقیق با هدف رسیدن به یک گونه شناسی برای فضای باز عمومی در دو شهر فاس و مکناس که حاصل از تجربه حضوری در فضا و در مقیاس مدینه هر دو شهر، تلاش می کند زمینه را برای کشف و شناخت عمیق تر از زندگی ساری و جاری در این کالبدها فراهم کرده و بسترساز تحقیقات آتی پیرامون چرایی شکل گیری این تفاوت ها باشد. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و با جمع آوری و تحلیل اطلاعات مبتنی بر مشاهدات میدانی و تکمیل اطلاعات بر پایه مطالعات کتابخانه ای انجام گرفته است. بررسی و تحلیل انواع فضاهای باز عمومی در فاس و مکناس نشان می دهد فضاهای باز عمومی در مدینه این دو شهر را می توان در گونه های زیر دسته بندی کرد : میادین موجود در بافت مدینه، فضاهای باز مقابل بناهای شاخص، فضاهای باز در محل تقاطع چندین معبر و فضای باز (نیمه باز) در واحدهای همسایگی. فضاهای باز مقابل بناهای شاخص و فضاهای باز در محل تقاطع معابر خود زیر گونه هایی را شامل می شود. مقاله حاضر چگونگی این فضاهای باز و عناصر موجود در هر یک از آن ها را بررسی و تحلیل می کند.