تحلیل گفتمان مناظره های امام رضا (ع) (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

از ویژگی ها و نقاط بارز سیره امام رضا (ع) مواجهه ایشان با نمایندگان ادیان و مذاهب گوناگون در قالب مناظره هایی است که برخلاف اهداف مأمون خلیفه عباسی از برگزاری آنها، به عرصه ای برای دفاع از مرزهای اعتقادی اسلام، امامت و عقاید به حقِ شیعه و به ویژه اثبات صلاحیت و حقانیت امام برای امامت و خلافت تبدیل شد. استحکام در استدلال، استناد امام به منابع دست اولِ ادیان ابراهیمی و احاطه ایشان بر زبان، تفاسیر و دقایق کتاب های مقدس این ادیان از شگفتی های این مناظره هاست که کاملاً با موفقیت امام و شکست طرف های مناظره همراه بود. در این مقاله به این پرسش های مشخص پاسخ داده می شود که از منظر تحلیل گفتمان، مناظره های امام رضا (ع) با دیگران چگونه تحلیل می شود؟ بهره گیری از این روش چه زوایایی از منظر زبانی و موقعیت طرف های گفتگو می گشاید؟ ویژگی ها و ظرفیت های مناظره های امام رضا (ع) به منزله شکلی از ارتباط کلامی و تبلیغ دینی چیست؟ هدف این است که با پاسخ به این پرسش ها از منظری متفاوت به این مناظره ها نگریسته شود و با بهره گیری از توانایی های تحلیل گفتمانِ انتقادی در قالب متغیرها و مقوله های عملیاتی، این مناظره ها موشکافانه بررسی شود. دقت در مناظره های امام با نمایندگان ادیان و فِرَق دیگر با تمرکز بر مقوله واژگان، چشم انداز، استعاره، انسجام تاریخی، نقل قول و تأکید ساختاری نشان دهنده این واقعیت است که امام با وجود اثبات حقانیت و ابطال ادعاهای طرف های مناظره، از منازعه اخلاق گریزِ گفتمانی، برحذر مانده و در کمال صراحت، دقت، ادب و احترام، نفسِ این مناظره ها را به عرصه ای برای اثبات امامت و خاتمیت پیامبر اسلام تبدیل کرده اند.