لباس و هویت: ابعاد هویت فرهنگی در لباس ایرانی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

فرهنگ ایرانی مجموعه ای از سنن، آیین، مذهب و زبان است که توانسته در میان اقوام به اصولی نسبتاً واحد برسد. هویّت (پرسش از کیستی) از نگرش های فرهنگی زاده شده و جایگاه انسان در هستی را نشان می دهد. هویّت گاه بالذات و گاه بالعَرَض است. مسأله پوشاک به عنوان یک شأن انسانی، نمودی از هویّت فرهنگی به شمار می رود. بنابر این، ارتباط هویّت و لباس اینگونه است که شأن عرضی یا صورت ظاهری لباس، برآمده از رفتار بشری و بالتبع دارای اجزائی متغیر است و بخش ذاتی آن محتوای عمیق دارد و معانی آن، با خُلق انسانی مرتبط است که مفهومی والاتر، ثابت یا با تغییرات کم تر دارد، چرا که این مفاهیم از بطن انسان و فرهنگ برآمده از آن نشأت می گیرند.این نوشتار با هدف بررسی جایگاه لباس، یکی از نمودهای هویّت فرهنگی و بیان مؤلّفه های لباس ایرانی اجرا شد و در صدد پاسخگویی به این پرسش اساسی بود که مؤلّفه های هویّتی در لباس ایرانی کدام است؟ روش پژوهش، توصیفی تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای بود. نتایج پژوهش گواه آن بود که کارکرد طرح، رنگ، بافت و تزئینات در لباس، علاوه بر جنبه زیبایی بخشی، سبب حفظ حرمت بشری و متناسب با تفکّر بومی و ملّی، همسو با شرایط زمانی و مکانی و هم سنخ با ارزش های تمثیلی در هنرهای سنّتی ایرانی است. به جهت دستیابی به نتایج مطلوب، ایده های برخی نظریه پردازان سنت گرا و کتب تاریخی قرن اخیر در باب پوشاک بررسی شد.