بررسی آواییِ ریتم در پایه های واژگان، شعر و نثر فارسی رسمی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

ریتم زبان ها به تفکیک در سه حوزه بحث و بررسی می­شود: ساخت وزنیِ ( metrical structure ) زبان، ریتم طبیعی گفتار ( speech rhythm )، و وزن شعر. در زبان فارسی رسمی، ساخت وزنی واژگان در چهار شکل پایه ( foot ) آیمبی ( iambic ) خلاصه می­شود (طبیب­زاده 1386). وزن شعر نیز در عروض جدید به تفصیل، تبیین و تشریح شده (نجفی 1386الف وب) و در زمینه ریتم گفتار فارسی رسمی نیز، گمان هجا-زمانی ( syllable-timing ) (حق شناس1376) با شاخص­های کمّی محک خورده است (بوبان1386)، اما تجلیِ آواییِ این خصیصه­ها و ارتباط این سه مقوله برای فارسی رسمی تاکنون تجربه نشده است. در پژوهش حاضر، با توجه به هجا-زمانی و محوریت هجاها در ریتم فارسی، نمونه­هایی صوتی از واژگان و شعر و نثر فارسی رسمی را به کانون دریافت هجا ( P-centre: Perception centre ) تقطیع، و پایه­های واژگان را در آنها بازبینی و اندازه­گیری کرده­ایم. نتایج روی این نمونه­ها نشان می­دهد که کمیت هجاهای سه­گانه فارسی رسمی در نمونه­های قرائت­شده واژگان، شعر و نثر بخوبی قابل مشاهده است و پایه­بندیِ افاعیل عروضی نیز در این تقطیع های آوایی به وضوح متجلی است. به این ترتیب، با استفاده از تقطیع به کانون هجاها می­توان ریتم را به روشی تازه بررسی و تحلیل کرد.