کتابشناخت المیزان (مقاله پژوهشی حوزه)

استاد عظیم الشأن, مفسر والا مقام, حکیم متأله و عارف وارسته, مرحوم علامه سید محمد حسین طباطبایى اعلى اللّه مقامه الشریف در روز 29ذى الحجه 1321 قمرى, برابر با 1281 شمسى, درخانواده اى اصیل دیده به جهان گشود. ایشان در مدت هشتاد سال عمر با برکت, پس از کسب معارف الهى, علاوه بر نیل به قله رفیع علم و درایت در بعد معنوى نیز به والاترین مرتبه از تهذیب نفس, سیر و سلوک, عرفان وخداپرستى رسید که وصف آن با بیان وقلم ممکن نیست. آنان که حالات معنوى علامه را دیده اند, مى دانند که او همچون فرشته اى در صورت بشر وگوهرى وصف ناشدنى بود. سالها و بلکه قرنها باید بگذرد تا ابعاد معنوى وجایگاه علمى و اهمیت آثار ایشان هویدا گردد. خدمات وآثار ایشان منشأ خیر و برکتى براى نسل حاضر و نسلهاى آینده بوده وخواهد بود. مرحوم علامه طباطبایى بنیان گذار حرکتى نوین در عرصه علوم الهى, همچون تفسیر, فلسفه و… بود و آثار برجاى مانده ازاو حکایت ازاین امر دارد. ایشان علاوه بر آثار مکتوب که درکتابشناسى بدان اشاره خواهد شد, منشأ بسیارى ازخدمات مهم و ارزشمندى مى باشند که به برخى از آنها اشاره مى شود: 1. پى ریزى شیوه اى نو و ابتکارى درتفسیر. 2. اشاعه تفکر فلسفى و تعقلى بین فضلا و دانشمندان. 3. کوشش در تفهیم مسائل پیچیده فلسفى. 4. کوشش درنشر آثار اهل بیت. با پیگیرى ایشان بود که بحارالانوار منتشر گردید. 5. اشاعه تفکر شیعى. 6. حل بسیارى از اخبار و احادیث دشوار, با زدن حاشیه و پاورقى برمتون روایى. 7. گسترش روش سیر و سلوک درمیان افراد داراى استعداد. 8. ترویج قلم و نویسندگى و تربیت نویسندگان که بسیارى از شاگردان ایشان اینک از نویسندگان بنام وموفق به شمار مى آیند. 9. دفاع ازحریم اسلام, تشیع و ولایت. 10. تربیت شاگردان برجسته واندیشمند در زمینه هاى گوناگون, که درهمین راستا دهها کتاب و رساله تألیف و تدوین نمودند. آثار متعدد وارزشمند علامه طباطبایى حاکى از مقام والا و بلنداى روح انسانى وایمان و آگاهى ژرف اوست. رویدادها, فرازونشیبهاى سیاسى و تحولات فرهنگى درعصر زندگى, ایشان را به جانب اصلاح واصلاحگرى کشانده واو را در بعضى دوره هاى فترت به مبارزه در برابر تحریفات و حملاتى که از سوى دشمنان نسبت به اسلام وارد شده, برانگیخته است وازهمین رو بحثهاى شفاهى و کتبى بسیارى در زمینه مسائل روز در حوزه هاى سیاسى, اجتماعى و اقتصادى طرح کرده است و نیز در لابه لاى تبیین و تفسیر آیات الهى درتفسیر المیزان, بسیارى ازمسائل مهم روز را بیان کرده اند. تفسیر شریف المیزان, مفصل ترین و مهم ترین تألیف علامه طباطبایى است. این تفسیر ارزشمند نه تنها درایران ودرمیان شیعه بلکه در جهان اسلام, مایه فخر ومباهات مسلمانان گردیده و آیندگان درباره این تفسیر به نیکى قضاوت خواهند کرد. بجاست اگر بگوییم المیزان بهترین تفسیر در میان تفاسیر شیعه واهل سنت است وبعضى آن را ازجهت اهمیت و جامعیت, بهترین تفسیر پس ازمجمع البیان دانسته اند. دکتر فهد بن عبدالرحمن رومى یکى ازنویسندگان معاصر اهل سنت درکتاب (اتجاهات التفسیر 1/249) درباره المیزان مى نویسد: (فهو (المیزان) من احسن التفاسیر فى العصر الحدیث [لولا ما فیه من التشیع المتطرف!]) وى درادامه مى نویسد: (از مزایاى این تفسیر این است که درتفسیر بعض آیات, به طور مستوفى و گسترده وارد بحث شده است. به عنوان مثال در ذیل آیه 116 مائده, 137 صفحه بحث نموده است.) بنیاد کار تفسیرالمیزان عبارت است از: 1. تفسیر قرآن به قرآن. 2. اهتمام به روایات ونقل احادیث واخبار صحیح از پیامبر, ائمه و صحابه. 3. استفاده از عقل و علوم عقلى. 4. پرداختن به مباحث اجتماعى. 5. استفاده ازمنابع گوناگون تفسیرى, روائى, تاریخى, لغوى و… . 6. ایجاز و گزیده گویى درمباحث غیرضرورى. 7. بررسى و نقد اسرائیلیات.
چاپ و نشر المیزان
متن عربى تفسیر شریف المیزان, تاکنون پنج بار به چاپ رسیده و از سوى چهار ناشر منتشر شده است. نخست در تهران, ازسوى دارالکتب الاسلامیه درسال 1375 قمرى در 20 مجلد منتشر شد, سپس چاپ جدید آن در بیروت از سوى مؤسسه الاعلمى للمطبوعات در 20 مجلد منتشر شد و پس ازآن در قم, از سوى مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان وبعد, دفتر نشر اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به چاپ رسید. این دو چاپ, از روى چاپ بیروت افست شده است. آخرین بار همان ناشر بیروت (مؤسسه اعلمى) با چاپى آراسته وکمى پاورقى در 20 جلد با اضافه دو جلد فهارس منتشر کرده است. این تفسیر ارزشمند تاکنون به زبانهاى گوناگونى از جمله فارسى, انگلیسى, اردو, ترکى و اسپانیولى ترجمه شده است. ترجمه فارسى المیزان با سه چاپ مختلف واز سوى چهار ناشر منتشر شد, ابتدا در 40 جلد با ترجمه جمعى ازمترجمان (نام آنان درمعرفى ترجمه المیزان درکتابشناسى یاد شده است). ده جلد اول آن درقم, از سوى انتشارات دارالعلم و 30 جلد بعدى آن درتهران, انتشارات محمدى, منتشر شد. پس ازآن با ترجمه همین مترجمان در تهران, از سوى بنیاد علمى فرهنگى علامه با همکارى نشر رجاء وانتشارات امیرکبیر در 20 جلد منتشر شد و سرانجام ترجمه یکدست آن که توسط آقاى محمد باقر موسوى همدانى انجام شده بود, از سوى دفتر نشر اسلامى وابسته به جامعه مدرسین در 20 مجلد منتشر شد. ترجمه انگلیسى این اثر از اول قرآن تا آیه 76 سوره نساء شامل 4 جلد متن عربى المیزان در 8 جلد در تهران منتشر شد و متأسفانه ادامه نیافت. ترجمه این اثر به انگلیسى درخارج از کشور نیز منتشر شده است.
جدول مندرجات و تعداد صفحات المیزان و ترجمه هاى آن
اطلاعات دیگر کتابشناسى تفسیرالمیزان در بخش خود به ترتیب الفبا ذکر مى شود. مندرجات وآیات و سوره هاى تفسیر شده وتعداد صفحات هرجلد درمتن عربى و ترجمه فارسى و انگلیسى به ترتیب درمتن عربى 1. چاپ دارالکتب العلمیه تهران. 2. مؤسسة الاعلمى للمطبوعات بیروت (چاپ مؤسسه اسماعیلیان قم و نیز چاپ دفتر نشر اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه چون افست از بیروت است و مطابق با آن چاپ, لذا در جدول عنوان اعلمى با چند نقطه ذکر شده است. 3. مؤسسة الاعلمى للمطبوعات بیروت, چاپ جدید. ودرادامه ترجمه هاى فارسى به ترتیب آمده است که چاپهاى زیر را شامل مى گردد: 1. ترجمه چاپ دفتر نشر اسلامى وابسته به جامعه مدرسین. 2. چاپ بنیاد علمى و فکرى علامه با همکارى نشر رجاء. 3. چاپ دارالعلم ومحمدى (40 جلدى) و درآخر ترجمه انگلیسى ذکر مى شود. درضمن مندرجات دوچاپ ترجمه دارالعلم ومحمدى (40 جلدى) ونیز ترجمه انگلیسى هردو جلد آن برابر با یک جلد متن اصلى المیزان است.
کتابشناسى تفسیر المیزان
کتابشناسى تفسیرالمیزان در سه بخش جداگانه تهیه و تنظیم گردیده است: الف. کتابهاى پیرامون تفسیرالمیزان, شامل 45 عنوان. ب. کتابهایى که بخشى ازآنها پیرامون تفسیرالمیزان است, شامل 17 عنوان. ج. مقالات نگاشته شده درباره تفسیرالمیزان, شامل 65 عنوان.
الف. کتابهاى پیرامون تفسیرالمیزان
1. آشنایى با المیزان و مؤلف آن, فارسى, عباس همامى, انتشارات دانشگاه علوم و صنایع دفاع, چاپ دوم, 1369 , 15ص. 2. ادوار فقه اسلامى در المیزان (تدوین بر اساس مباحث فقهى درکتاب شرح لمعه), فارسى گردآورنده: شمس الدین ربیعى, تهران: انتشارات نور فاطمه (س), 1363, 2 جلد, 166 ـ 152 ص, فروست: با علامه در قرآن 7 ـ 8. 3. اعجاز قرآن, فارسى, تهران: بنیاد علمى و فرهنگى علامه طباطبایى با همکارى نشر فرهنگى رجاء, چاپ اول, 1362, 32 + 153 ص, فروست: یکصد رساله (1), عمده مباحث این کتاب از تفسیر المیزان گردآورى شده است, ویراستار و نویسنده مقدمه: علیرضا میرزا محمد. 4. پرورش روح, نماز و عبادت درتفسیرالمیزان, فارسى, گردآورنده: عباس عزیزى, قم: انتشارات نبوغ, چاپ اول, 1375, 382 ص. 5. تاریخ قرآن, فارسى, تهران: نشر فرهنگ قرآن, چاپ اول, 1361 (سه چاپ در یک سال), 72 ص, این کتاب ترجمه متن (کلام فى ان القرآن مصون عن التحریف) درتفسیرالمیزان ذیل آیه 9 سوره حجر مى باشد که از سوى سهیلا دین پرور ترجمه شده است. عنوان دیگر: تاریخ قرآن: مشتمل بر هفت گفتار از تفسیرالمیزان در اثبات اصالت قرآن و ردّ بر تحریف قرآن, 104 ص. 6. تحلیل مسائل امامت در المیزان, فارسى, گردآورنده: شمس الدین ربیعى, تهران: انتشارات نور فاطمه(س), 1363 , 189 ص. فروست: با علامه در قرآن (5). 7. ترجمه اسپانیولى تفسیرالمیزان, اسپانیولى, مترجم: محمد معلم زاده, آرژانتین, بوئنوس آیرس, التوحید, (ترجمه تفسیر آخر قرآن). 8. ترجمه انگلیسى تفسیرالمیزان, انگلیسى, مترجم: سید سعید اختر رضوى, تهران: مؤسسه جهانى خدمات اسلامى, این اثر در هشت جلد, شامل چهار جلد نخست متن عربى المیزان مى باشد که متأسفانه ادامه آن منتشر نشده است. 9. ترجمه ترکى استانبولى تفسیرالمیزان, ترکى استانبولى, مترجم: وحید الدین اینجه, با بازبینى هیأت تطبیق و تصحیح با همکارى بنیاد جوانان اهل بیت در اروپا, جلد اول شامل تفسیر سوره حمد و 186 آیه سوره بقره, 619 ص. 10. ترجمه تفسیرالمیزان, فارسى, مترجم: جمعى از مترجمان (آقایان: سید محمد باقر موسوى همدانى, محمد تقى مصباح یزدى, عبدالکریم نیرى بروجردى, محمد رضا صالحى کرمانى, محمد على گرامى قمى, ناصر مکارم (شیرازى) چهل جلد, ده جلد اول درقم: دارالعلم و سى جلد بعد درتهران: انتشارات محمدى منتشر شده است. 11. ترجمه تفسیرالمیزان (فارسى, مترجم جمعى از مترجمان (گروه یادشده در عنوان پیشین), تهران: بنیاد علمى و فکرى علامه طباطبایى با همکارى مؤسسه نشر فرهنگى رجاء و مؤسسه امیرکبیر, بیست جلد, چاپ اول, 1363 , دوم, 1364. 12. ترجمه تفسیرالمیزان, فارسى, مترجم: سید محمد باقر موسوى همدانى, قم: دفترانتشارات اسلامى (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم), چاپ اول 1363 تا 1367, بیست جلد, ازآن جا که ترجمه تفسیرالمیزان توسط چندین نفر انجام گرفته بود وطبعاً ترجمه یکدست نبود, به سفارش مؤلف آن, مرحوم علامه طباطبایى ترجمه تمام تفسیر (20 جلد) توسط آقاى سید محمد باقرموسوى انجام ومنتشر گردید. 13. تفسیرالقرآن بالقرآن عند العلامة الطباطبائى, عربى, خضیر جعفر, قم: دارالقرآن الکریم, چاپ اول, 1411, 400 ص. 14. تفسیر و پیام آیات نماز, شامل 130 آیه, اقتباس از تفاسیر مجمع البیان, المیزان و نمونه, فارسى, گردآورنده: عباس عزیزى, قم: انتشارات نبوغ, چاپ اول, 1375, 432 ص. 15. تفصیلى از ترجمه تفسیرالمیزان (شامل هدف و شأن نزول آیات براساس ترجمه تفسیرالمیزان), فارسى, گردآورنده وناشر, اصفهان: سپاه پاسداران انقلاب اسلامى, 1362, 136 ص. 16. تفکر درقرآن, فارسى, گردآورنده: مهدى حایرى تهرانى, قم: مؤسسه دین و دانش, چاپ اول, 1363, 156 ص. فروست: یکدوره بررسیهاى قرآنى ـ علوم قرآن 2, این اثر به سفارش مرحوم علامه طباطبایى به عنوان تفسیرموضوعى از تفسیر المیزان گزینش گردیده است. 17. توحید در المیزان, فارسى, گردآورنده: شمس الدین ربیعى, تهران: انتشارات نور فاطمه(س), 1363, 174 ص, فروست: با علامه در قرآن (4). 18. خلقت وخلافت آدم درالمیزان, فارسى, گردآورنده: شمس الدین ربیعى, تهران: انتشارات نور فاطمه(س), چاپ دوم, 1363, 168 ص, فروست: با علامه در قرآن(1). 19. دلیل المیزان فى تفسیر القرآن للعلامة السید محمد حسین الطباطبائى, عربى, الیاس کلانترى, مترجم از فارسى به عربى: عباس ترجمان, قم: مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان, چاپ دوم, 1412, 368 ص, ناشر دیگر: بیروت, مؤسسة الاعلمى للمطبوعات, چاپ اول, 1417 ق, 338 ص. 20. راهنماى موضوعات ترجمه المیزان فى تفسیرالقرآن, فارسى, الیاس کلانترى, تهران: اوج, وفا, 1361, 400 ص. 21. روابط اجتماعى دراسلام, فارسى, نگارش وترجمه: محمدجواد حجتى کرمانى, تهران: بعثت, 1354, 112 ص, این اثر ترجمه یک بحث از تفسیر المیزان است که با موافقت مرحوم علامه طباطبایى توسط مترجم, ترجمه شده ودربعضى ازکتب دیگر نیز چاپ شده است, ازجمله: مجموعه رسائل, چاپ دفترنشر فرهنگ اسلامى; بررسیهاى اسلامى, انتشارات هجرت; ناشرهاى دیگر نیز عبارتند از: قم, آزادى, 1365, 92 ص, (درسالهاى 1348 و 1361 نیز از سوى همین ناشر منتشر شده است) ونیز: تهران, بنیاد فرهنگى امام رضا(ع), 1361, 103 ص. 22. روش علامه طباطبایى درتفسیرالمیزان, فارسى, على اوسى, مترجم: سید حسین میرجلیلى, تهران: سازمان تبلیغات اسلامى, چاپ اول, 1370, 421 ص, عنوان اصلى: الطباطبائى و منهجه فى تفسیره المیزان. 23. شرح فشرده اى بر مقدمه تفسیرالمیزان, فارسى, گردآورنده: محمدعلى لسانى فشارکى, 1360 , 96 ص. 24. شرح معضلات قرآنى در المیزان, فارسى, گردآورنده: شمس الدین ربیعى, تهران: انتشارات نور فاطمه(س), چاپ اول, 1362, 239 ص, فروست: با علامه در قرآن (3). 25. الطباطبائى ومنهجه فى تفسیره المیزان, عربى, على الاوسى, تهران: سازمان تبلیغات اسلامى, چاپ اول, 1405ق, 316 ص. 26. علوم قرآن در تفسیرالمیزان, فارسى, عباس فضلى, پایان نامه کارشناسى ارشد دانشکده اللهیات دانشگاه تهران, 1375, 208 ص, استاد راهنما, محمد على مهدوى راد ـ مشاور: سید محمد باقر حجتى. 27. فلسفة الاخلاق فى القرآن الکریم, عربى, (اقتباس ازتفسیرالمیزان) تنظیم ونشر: بیروت, دارالصفوة, چاپ اول, 1416ق, 127 ص. 28. فلسفه و قرآن در زمینه المیزان, عباس مخبر دزفولى, تهران: کتابخانه صدر, 1363, 2 جلد, 55, دوازده, 285 « 286 ص. ناشر دیگر: قم: دفترانتشارات اسلامى (جامعه مدرسین), چاپ دوم, 1368, سه جلد در یک مجلد , 230 « 252 « 168 ص. 29. فهارس المیزان فى تفسیرالقرآن, عربى, ابن فزوع, قم, 1403ق, 292 ص. 30. فهارس المیزان فى تفسیرالقرآن, عربى, عادل عبدالجبار ثامر, بیروت: مؤسسة الاعلمى للمطبوعات, چاپ اول, 1417ق, 568ص. 31. فهرست راهنماى موضوعى المیزان, عربى ـ فارسى, تنظیم ونشر, قم: دفتر انتشارات اسلامى, چاپ اول, 1373, 230 ص. این اثر راهنماى موضوعات تفسیر وترجمه المیزان منتشر شده از سوى دفتر انتشارات اسلامى (جامعه مدرسین) مى باشد. 32. مباحث علوم قرآن در المیزان, فارسى, اصغر زاهدى تیر, پایان نامه کارشناسى ارشد, دانشگاه آزاد اسلامى کرج, 1374, 10 + 403 ص, استاد راهنما: محمد على لسانى فشارکى, مشاور: محمد على مهدوى راد و ابوالقاسم امامى. 33. مبانى و روش علامه طباطبایى در المیزان, سید شهاب الدین حسینى, پایان نامه کارشناسى ارشد رشته الهیات ومعارف مرکز تربیت مدرس حوزه علمیه قم, 1373, 222 ص. استاد راهنما: سید محمد باقر حجتى, مشاور: احمد بهشتى. 34. مختصر المیزان فى تفسیرالقرآن, عربى, مختصرکننده: سلیم الحسنى, بیروت: دارالاسلام, مؤسسه المعارف للمطبوعات, چاپ اول, 1417ق, یک جلد تفسیر تمام قرآن ودرحاشیه قرآن, 604 ص. 35. مختصر المیزان فى تفسیرالقرآن, عربى, بیروت: دارالاسلام, مؤسسة المعارف للمطبوعات, 5 جلد (به نقل ازمقدمه عنوان سابق). 36. مختصر المیزان فى تفسیرالقرآن, عربى, مختصرکننده: الیاس کلانترى (به نقل از فصلنامه بینات 6/184). 37. المخلوقات الخفیة فى القرآن, الملائکة, الجن, ابلیس, عربى, تنظیم ونشر بیروت: دارالصفوة, چاپ اول, 1415ق, 119 ص. (اقتباس از المیزان). 38. معاد در المیزان, فارسى, گردآورنده: شمس الدین ربیعى, تهران: انتشارات نور فاطمه(س), چاپ اول, 1362, 176 ص, فروست: با علامه در قرآن (2). 39. معارف قرآن درالمیزان, فارسى, گردآورنده سید مهدى امین, تهران: سازمان تبلیغات اسلامى, از سال 1370. تا کنون 3 جلد آن منتشر گردیده است, جلد اول, 1370 , 460 ص, (معارف قرآن در شناخت خدا); جلد دوم, 1373, 223 ص, (معارف قرآن در شناخت جهان); جلد سوم, 1373, 344 ص, (معارف قرآن در شناخت ملائکه, جن و شیطان). این اثر گزینش موضوعى مباحث المیزان است که براساس ترجمه چهل جلدى المیزان تنظیم شده است. 40. معرفة القرآن فى تفسیرالمیزان (عربى) تنظیم سید حمید محمودزاده حسینى, قم: مؤسسه اسماعیلیان چاپ اول, 1416, 235 ص علوم قرآن در تفسیرالمیزان. 41. مفتاح المیزان, فارسى, علیرضا میرزا محمد و دیگران, تهران: مرکز نشر فرهنگى رجاء, چاپ اول, 1367, سه جلد, جلد اول, 682 ص (فهرست مباحث وموضوعات), جلد دوم, 399 ص (فهرست اعلام, اشخاص, اماکن و بلاد) جلد سوم, 500 ص(فهارس گوناگون همچون فهرست قبایل, ادیان, اصطلاحات و ) 42. المیزان فى تفسیرالقرآن, عربى, تهران: دارالکتب الاسلامیه (آخوندى), چاپ سوم, 1397, بیست جلد, ناشرین دیگر به ترتیب تقدم انتشار: ییک. بیروت: مؤسسة الاعلمى للمطبوعات, بیست جلد. دو. قم: انتشارات اسماعیلیان, چاپ سوم, 1390ق, پنجم, 1371 , بیست جلد. سه. قم: دفتر انتشارات اسلامى (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم), بیست جلد (دوچاپ اخیر, افست ازچاپ بیروت مؤسسه الاعلمى مى باشد). چهار. بیروت: مؤسسة الاعلمى للمطبوعات, چاپ اول, 1417ق, چاپ جدید در 20 جلد به ضمیمه 2 جلد فهارس, (یکى از این دو فهرست, دلیل المیزان آقاى کلانترى است و دیگرى فهرست جدیدى از عادل عبدالجبارثامر است). 43. ناسخ و منسوخ در قرآن و دیدگاه علامه طباطبایى (درتفسیرالمیزان), فارسى, سید محسن موسوى, پایان نامه کارشناسى ارشد, دانشکده الهیات دانشگاه تهران, 1373, 285 ص, استاد راهنما, على حجتى کرمانى, مشاور, مرتضى, آیت اللّه زاده شیرازى, این اثر در دوبخش است که بخش دوم آن, دیدگاه علامه طباطبایى درتفسیر المیزان درباره منسوخ مى باشد. 44. نبوت در المیزان, فارسى, گردآورنده: شمس الدین ربیعى, تهران: انتشارات نور فاطمه (س), 1363, 205 ص. فروست: با علامه در قرآن (6). 45. نور من القرآن, المیزان المختصر فى التفسیر, این اثر توسط کمال مصطفى شاکر تلخیص شده ودریک جلد ودرحاشیه قرآن در 728 ص منتشر شده است و متأسفانه اشاره اى به اینکه این اثر تلخیص المیزان مى باشد نشده است, ناشر آن نیز مشخص نیست.
ب. کتابهایى که بخشى ازآن پیرامون تفسیرالمیزان مى باشد
46. آشنایى با علوم قرآن یا مقدمات لازم براى فهم قرآن مجید, فارسى, على اصغر حلبى, تهران: انتشارات اساطیر, چاپ اول, 1362 بحث مورد نظر از ص 87 تا 92 با عنوان تفسیرالمیزان. 47. اتجاهات التفسیر فى القرن الرابع العشر, عربى, فهد بن عبدالرحمن بن سلمان الرومى, سنى, عربستان سعودى, چاپ اول, 1407, سه جلد, بحث مورد نظر از ص 239 تا 252 در جلد اول, با عنوان المیزان فى تفسیرالقرآن آمده است. 48. اسرائیلیات درتفاسیر, فارسى, سهیلا پیروزفر, پایان نامه کارشناسى ارشد دانشکده الهیات دانشگاه تهران, 1373, بحث مورد نظر از صفحه 212 تا 216 با عنوان المیزان فى تفسیرالقرآن آمده است. 49. بین الشیعة والسنة دراسة مقارنه فى التفسیر واصوله, عربى, على السالوس, مکتبة ابن تیمیه, دارالاعتصام, بحث مورد نظر از صفحه 257 تا 263 با عنوان [الفصل السادس… ] ثامناً المیزان آمده است. 50. تفسیر و تفاسیر جدید, فارسى, بهاء الدین خرمشاهى, تهران: انتشارات کیهان, چاپ اول, 1364, بحث مورد نظر از صفحه 113 تا 132 با عنوان درباره تفسیرالمیزان آمده است. (این عنوان در قرآن پژوهى ازهمین مؤلف نیز آورده شده است) 51. التفسیر والتفاسیر الحدیثه, عربى, بهاء الدین خرمشاهى, بیروت: دارالروضه, چاپ اول, 1411, بحث مورد نظر صفحه 91 تا 106 با عنوان تفسیرالمیزان دیده مى شود. (این اثر ترجمه عربى عنوان پیشین است). 52. دایرة المعارف تشیع, فارسى, جمعى از نویسندگان, جلد 4, صفحه 575 ـ 576. 53. سیر بى سلوک, فارسى, بهاء الدین خرمشاهى, تهران: انتشارات معین, 1370, بحث مورد نظر, در صفحه 126 تا 128 با عنوان: درباره المیزان آمده است. 54. طبقات مفسران شیعه, فارسى, عبدالرحیم عقیقى بخشایشى, قم, نشر نوید اسلام, 5 جلد, بحث مورد نظر از صفحه 439 تا 454 جلد چهارم با عنوان تفسیرالمیزان علامه طباطبایى آمده است. 55. عقلگرایى درتفاسیر قرن چهاردهم برمبناى المیزان, المنار, فى ظلال القرآن والجواهر, فارسى, شادى نفیسى, پایان نامه کارشناسى ارشد دانشگاه تربیت مدرس تهران, 1373, 268 ص, استاد راهنما: محمد على مهدوى راد, مشاور: محمد على لسانى فشارکى. 56. علوم القرآن عند المفسرین, عربى, مرکز فرهنگ ومعارف قرآن, قم: انتشارات دفترتبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم, چاپ اول, 1375, 3 جلد. دراین اثر علوم قرآن ازمقدمه 55 دوره تفسیر شیعه و اهل سنت جمع آورى و تنظیم گردیده, امّا به لحاظ اهمیت تفسیر المیزان و این که در این تفسیر, مقدمه اى در زمینه علوم قرآن وجود ندارد, مباحث علوم قرآنى از متن تفسیرالمیزان استخراج وتنظیم گردیده است. 57. قرآن پژوهى, هفتاد بحث تحقیقى قرآنى, فارسى, بهاء الدین خرمشاهى, تهران: مرکز نشر فرهنگى مشرق, چاپ اول, 1372, بحث مورد نظر از صفحه 255 تا 272 با عنوان درباره المیزان, در دو بخش آورده شده است که بخش اول آن در تفسیر وتفاسیر جدید نیز آمده و بخش دوم با استفاده ازکتاب: الطباطبائى ومنهجه فى التفسیر, تألیف على الاوسى, به نگارش درآمده و پیش تر در کیهان فرهنگى آورده شده است. 58. مبانى و روشهاى تفسیر قرآن, فارسى, عباسعلى عمید زنجانى, تهران: وزارت ارشاد اسلامى, چاپ اول, 1366, دوم 1368, 224 ص, بحث مورد نظر از صفحه 185 تا 191, آمده است. چاپ سوم با اضافات, 1373, 343 ص, بحث مورد نظر از صفحه 294 تا 303 آمده است. 59. المفسرون, حیاتهم و منهجهم, عربى, سید محمد على ایازى, تهران: وزارت ارشاد اسلامى, چاپ اول, 1414, از صفحه 703 تا 711 درباره المیزان است ونیز درکتاب آشنایى با تفاسیر, نوشته همین مؤلف, ص 109 تا 110. 60. مهرتابان, یادنامه ومصاحبات تلمیذ وعلامه طباطبایى, فارسى, سید محمد حسین حسینى تهرانى, تهران, انتشارات باقرالعلوم, ونیز: مشهد, انتشارات علامه طباطبایى, چاپ دوم, 1417ق, 449 ص, درمقدمه مطالبى پیرامون تفسیرالمیزان مى باشد. 61. یادنامه علامه طباطبایى, فارسى, تهران, مؤسسه مطالعاتى تحقیقات فرهنگى انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران, وابسته به وزارت فرهنگ وآموزش عالى, 1362 و دومین یادنامه, 1363, دریادنامه اول, مقاله اى با عنوان تجلیل ازمقام مفسران قرآن, از عبدالمحسن مشکوة الدینى ودر دومین یادنامه, مقاله اى با عنوان نظرات فلسفى علامه در المیزان, از سید محسن موسوى تبریزى, ص 305 تا 328. 62. یادنامه مفسر کبیر استاد علامه طباطبایى, فارسى, قم: انتشارات شفق, 1361, مقاله اى با عنوان شخصیت علمى علامه و تفسیر وى ونیز علامه طباطبایى در المیزان, از ابوالقاسم رزاقى, ص 189 تا 208.
ج. مقالات پیرامون تفسیرالمیزان
66. آفرینش انسان در تفسیرالمیزان, فارسى, مهدى مهریزى, فصلنامه بینات, شماره 2, تابستان 1373, ص 24 تا 39. 67. اثر جاویدان (تفسیرالمیزان), روزنامه رسالت, 24 آبان 1367 ص 10. 68. ادب القرآنى, عربى, هیئت تحریریه مجله التوحید, (گزینش وتنظیم ازتفسیرالمیزان), مجله التوحید شماره 1, ربیع الاول وربیع الثانى 1403ق, ص 16 ـ 30 وشماره 2, جمادى الاولى وجمادى الثانى 1403ق, ص 15 ـ 31. 69. اطروحات جامعیة, تفسیرالقرآن بالقرآن عند العلامه الطباطبائى لخضیر جعفر: عربى, حسن السعید, فصلنامه رسالة القرآن, شماره 1, محرم, صفر, ربیع الاول, 1411ق, ص 167 ـ 170. 70. اضواء على منهج التفسیر لمدرسة العلامة الطباطبائى, عربى, على الاوسى, الفجر, سال اول, شماره 4, شعبان ـ شوال 1404ق, ص 94 ـ 121. 71. امامت ازنظر علامه طباطبایى درتفسیرالمیزان, فارسى, دکتر سید جعفر شهیدى, کیهان فرهنگى, سال سوم, شماره 9, آذر 1356, ص 12 ـ 14. 72. اندیشه اجتماعى درتفسیرالمیزان, فارسى, سید محمد على ایازى, فصلنامه مبین, پیش شماره 2, پاییز 1373 ص 8 ـ 15 ونیز: روزنامه کیهان, 24 آبان 1374, با عنوان اندیشه هاى اجتماعى درتفسیرالمیزان. 73. اهل بیتعلیهم السلام درالمیزان, فارسى, محمد صحتى سردرودى, ماهنامه بصائر ویژه علامه طباطبایى, آبان 1375, ص 76 ـ 81. 74. اهمیت تفسیرالمیزان علامه طباطبایى از دیدگاه دانشمندان, اعتصام, شماره 43, آبان 1364,ص 31. 75. تأویل درتفسیرالمیزان, فارسى, محمد هادى معرفت, فصلنامه میراث جاویدان, سال اول شماره 4, زمستان 1372, ص 26 ـ 31, بخش دوم این مقاله با عنوان تأویل از دیدگاه علامه طباطبایى در شماره 5 همین فصلنامه (سال دوم, بهار 1373) ص 14 ـ 19 مى باشد. 76. تدوین فهرست کامل از ترجمه تفسیرالمیزان, فارسى, علیرضا میرزا محمد, کیهان فرهنگى, مهر 1363, ص 40 ـ 42, (معرفى کتاب مفتاح المیزان). 77. تشریح ویژگیهاى تفسیرالمیزان, فارسى, ابوالقاسم رزاقى, روزنامه اطلاعات, شماره 19475 , 23 آبان 1370, ص 8. 78. تطبیق یا تفسیر؟ (نقد روشهاى تفسیرى از دیدگاه علامه طباطبایى, فارسى, على ربانى, مجله نورعلم, شماره 41, مهر و آبان 1370, ص 24 ـ 43. 79. تفسیرالقرآن بالقرآن عند العلامة الطباطبائى, عربى, خضیرجعفر, فصلنامه رسالة القرآن شماره 1, محرم, صفر, ربیع الاوّل, 1411, 38 ـ 58. 80. تفسیر قرآن, روش علامه درتفسیرالمیزان, روزنامه کیهان, 6 دى 1360, ص6. 81. تفسیرالمیزان, بحر عمیق حکمت, فارسى, مصاحبه با آقاى سید محمد باقر موسوى همدانى, جمهورى اسلامى, شماره 1004, آبان 1361, ص 7 و 10. 82. تفسیرالمیزان علامه طباطبایى, فارسى, مرتضى مطهرى, پیام انقلاب, 1361, 10 ـ 11. 83. تفسیرالمیزان واسباب النزول, فارسى, على فصیحى, فصلنامه پژوهشهاى قرآنى, شماره 2, تابستان 1374, ص 157 ـ 182. 84. تفسیر المیزان و القضایا السیاسیة المعاصرة, عربى عبدالمجید حسن, مجله التوحید, شماره 35, ذى القعدة وذى الحجّه 1408ق, ص 35 ـ 45. 85. تلاشى نو براى بازشناسى ویژگیهاى المیزان, فارسى, روزنامه اطلاعات, 10 آذر 1362, ص 20. 86. جایگاه المیزان درمیان تفاسیر فارسى, محمد على مهدوى راد, کیهان فرهنگى, سال ششم, شماره 8, آبان 1368, ص 12 ـ 13. 87. جایگاه المیزان, نسبت به مکتب تفکیک, فارسى, على حیدر مرتضوى, ماهنامه بصائر, (سازمان تبلیغات) ویژه علامه طباطبایى, آبان 1375, ص 86 ـ 101. 88. درباره المیزان, فارسى, على اوسى, ترجمه از بهاء الدین خرمشاهى, کیهان فرهنگى, سال ششم, شماره 8, ص 10 ـ 11و نیز: نشر دانش, سال دوم, شماره اول, آذر و دى 1360, ص 11 ـ 17. این مقاله درکتاب قرآن پژوهى تألیف بهاء الدین خرمشاهى نیز آورده شده است. 89. دیدگاه مرحوم علامه طباطبایى, درتفسیر آیه 14 سوره مؤمنون, پیرامون خلقت انسان, فارسى, عطاء اللّه مهاجرانى, روزنامه اطلاعات, شماره 19488, 9 آذر 1370,ص 2. 90. دین و توسعه درالمیزان, فارسى, نعمت اللّه اکبرى ـ حجت اللّه میرزائى, روزنامه اطلاعات, 21 آبان, 1373. 91. روش تفسیرى علامه طباطبایى, فارسى, حسن سعیدى سبزوارى, روزنامه کیهان, 22 آبان 1373, ص 6. 92. روش منطقى و فطرى در روایات, فارسى, عبداللّه جوادى آملى, پاسدار اسلام, شماره 28, فروردین 1363, ص 10 ـ 12, (درباره اشکالات وارد بر منطق وجواب آنها, از جلد پنجم المیزان). 93. روش نقد حدیث درتفسیرالمیزان, فارسى, مقصود فراستخواه, کیهان اندیشه, شماره 44, مهر و آبان 1371, ص 38 ـ 50. 94. سیره تفسیرى مرحوم علامه (ره) در (المیزان), فارسى, عبداللّه جوادى آملى, روزنامه کیهان, 23 آبان 1373, ص 6. 95. سیره عملى اهل بیت(ع) درتفسیر قرآن همان روال تفسیر المیزان است, فارسى, مصاحبه با آیة الله مصباح یزدى, روزنامه اطلاعات, 24 آبان 1363, ص 15. 96. سیرى در المیزان, فارسى, ابوالقاسم رزاقى, روزنامه جمهورى اسلامى, ویژه نامه, 24 آبان 1363, ص 14 ـ 16. 97. سیماى زن درالمیزان, محمد على سلطانى, فارسى, کیهان فرهنگى, سال ششم, شماره 8, ص 14 ـ 16. 98. شخصیت استاد علامه طباطبایى, برگرفته از سخنرانى استاد محمد تقى مصباح, اطلاعات, 25 آبان 1374. 99. شخصیت علامه طباطبایى, مصاحبه با آیت اللّه جوادى آملى, فصلنامه معرفت, شماره 2, پاییز 1371, ص 5 ـ 11, (درارتباط با تفسیرالمیزان). 100. شناسایى برخى از تفاسیر شیعه, منهج الصادقین… المیزان فى تفسیرالقرآن, فارسى, مجله حوزه, شماره 21, مرداد و شهریور 1366 , ص 45 ـ 68. 101. عظمت قرآن و ویژگیهاى تفسیر المیزان, فارسى, ناصرمکارم شیرازى, مکتب اسلام, دى ماه 1360, شماره 10,ص 16 ـ 12 و 60. 102. علامه طباطبایى با تفسیر المیزان جهان اسلام را به خود آورد…, فارسى, روزنامه اطلاعات, هشتم دى, 1360. 103. علامه, موسس تفسیر در حوزه, فارسى, مصاحبه با آیت الله مسلم ملکوتى, ماهنامه بصائر, ویژه نامه علامه طباطبایى, آبان 1375, ص 4 ـ 6. 104. علامه والمیزان, فارسى, رسالت, 24 آبان 1365, ص 6. 105. فروغ هدایت درالمیزان, فارسى, محسن طاحونى, روزنامه اطلاعات 27 و 28 آبان 1374. 106. قبسات من نور المیزان, عربى, کمال مصطفى شاکر, الثقافة الاسلامیة, شماره 7, ص 23 ـ 25, شماره 24 ص 19 ـ 27, شماره 25 ص 8 ـ 18 , شماره 26 ص 7 ـ 14, شماره 27 ص 24 ـ 33 , شماره 32 ص 121 ـ 128 , شماره 34 ص 102 ـ 115. 107. کتابشناسى علامه طباطبایى و تفسیر المیزان, فارسى, محمد على هاشم زاده, ماهنامه بصائر, ویژه نامه علامه طباطبایى, آبان 1375, ص 108 ـ 116. 108. مختصر المیزان فى تفسیرالقرآن, فارسى, الیاس کلانترى, فصلنامه بینات, شماره 6, تابستان 1374, ص 184 ـ 187. 109. المرابطة فى المجتمع الاسلامى (من تفسیرالمیزان), عربى, التوحید, شماره 3, رجب و شعبان 1403ق, ص 16 ـ 31 و شماره 4, رمضان و شوال 1403, ص 16 ـ 29. 110. مرورى بر اندیشه اجتماعى اسلام درتفسیر المیزان, فارسى, روزنامه جمهورى اسلامى, 19 فروردین 1370. 111. مرورى بر مسائل اجتماعى درتفسیرالمیزان, فارسى, ابراهیم عباس حسینى, مجله مشکوة, شماره 28 , پاییز 1369, ص 111 ـ 125. 112. مسألة التحریف فى القرآن من تفسیرالمیزان, عربى, محمد تقى ابراهیم, التوحید شماره 6, محرم و صفر 1402ق,ص 18 ـ 32 و شماره 7, ربیع الاول وربیع الثانى, 1404ق, ص 15 ـ 24. 113. معرفى ونقد مفتاح المیزان, فارسى, فرهاد تاج الدینى, کیهان فرهنگى, سال ششم, شماره 10, ص 30 ـ 31. 114. مفسران نامدار قرآن…, 15ـ علامه طباطبایى مفسر بزرگ قرآن, فارسى, عبدالرحیم عقیقى بخشایشى, کیهان اندیشه شماره 28, بهمن و اسفند 1368, ویژه نامه قرآن, ص 182 ـ 184. 115. مقام و منزلت علمى علامه طباطبایى, فارسى, عبدالحمید صفائى, ماهنامه بصائر, ویژه نامه علامه طباطبایى, آبان 1375, ص 68 ـ 75. 116. منتخبى از تفسیرالمیزان درباره حکمت, کیهان, 26 آبان 1360, ص 11. 117. منهج العلامة الطباطبائى فى التفسیر, عربى, سید کمال حیدرى, قضایا اسلامیة, شماره 2, 1416ق,ص 339 ـ 382. 118. المیزان درمیان تفسیرهاى قرآن, فارسى, دکتر سید جعفر شهیدى, کیهان فرهنگى, سال دوم, شماره 11, بهمن 1364, ص 12 ـ 14. 119. نظرة الى الصدم فى تفسیرالمیزان, عربى, کمال مصطفى شاکر, الثقافة الاسلامیة, شماره 36. 120. نگاهى به امتیازات تفسیرالمیزان, فارسى, احمد صفایى, روزنامه اطلاعات, شماره 19475, 23 آبان 1370, ص 8. 121. نگاهى به ترجمه تفسیرالمیزان از دریچه نقد, فارسى, یوسف غلامى, ماهنامه بصائر, ویژه نامه علامه طباطبایى, آبان 1375, ص 36 ـ 42. 122. نگاهى به علم تفسیر قرآن, پلیس انقلاب, 21 آبان 1362,ص 4 ـ 5 و 48. 123. نگاهى گذرا به شخصیت علمى و اجتماعى علامه, مصاحبه, ویژه نامه علامه طباطبایى, ماهنامه بصائر آبان 1375, با استاد محمد على گرامى, ص 7 ـ 12. 124. نگاهى به ترجمه تفسیرالمیزان , نشریه دانشکده الهیات ومعارف اسلامى مشهد, شماره 30, تابستان 74, ص 123 ـ 137. 125. نیاز به منطق, فارسى, عبد اللّه جوادى آملى, پاسدار اسلام, شماره 29, اردیبهشت 1363, ص12ـ 18 (اشکالات وارد بر منطق وپاسخ آن از جلد 5 تفسیرالمیزان) 126. ویژگیهاى المیزان, فارسى, محمد هادى معرفت, کیهان اندیشه, شماره 33, آذر و دى 1369. 127. هدایت به امر درتفسیر المیزان, فارسى, محسن غرویان, فصلنامه معرفت, شماره 13, تابستان 1374, ص 19 ـ 23. (این مقاله در سمینار شناخت المیزان در 24 آبان 1373 در دانشکده علامه ارائه گردیده است.) ییادآور مى شود که مقالات و گفت و گوهاى این شماره پژوهشهاى قرآنى نیز (شامل 13 مقاله و 3 گفت و گو) قابل افزایش به این فهرست خواهد بود.