کتابشناسى احکام قرآن (مقاله پژوهشی حوزه)

از آن جا که نخستین گام در پژوهش وسامان بخشى به هر موضوع, آشنایى کامل ودقیق از تحقیقات انجام شده درآن موضوع است و دوباره کاریها, پربارنبودن ونااستوارى برخى پژوهشها, بیشتر به خاطر بى اطلاعى پژوهشگر ازسرچشمه هاى بحث و منابع درخور مراجعه درآن موضوع است. شناسایى و شناساندن منابع و کتابشناسیهاى موضوعى امرى ضرورى است که باید این مهم هرچه بیشتر وبهتر باروشهاى جدید و کارآمد مورد توجه قرار بگیرد. باید گفت دراین زمینه کمبودها بسیار است وتلاشهاى صورت گرفته با کاستیهاى فراوانى در کمیت و کیفیت روبه روست. جا دارد کتابشناسان خبره وبا تجربه به این مهم بپردازند تا ضمن معرفى فعالیتهاى انجام شده به پژوهشگران, خلأهاى موجود نیز روشن گردد تا پژوهشگران به تلاشهاى روزآمد و نیازهاى بایسته بپردازند. کتابشناسیهاى موضوعى قرآن که تاکنون فراهم آمده است نیز همانند موضوعات دیگر بسیار ناقص و غیرمتقن است ودرآن استقصاى کامل صورت نگرفته وپاسخ گوى نیازپژوهشگران نیست. دراین جا پیشنهاد مى شود تمام کتابشناسیهاى موجود که هرکدام بر اساس سلیقه خاصى تهیه و تنظیم شده است به گونه موضوعى نیز تلفیق و یکجا تنظیم گردد مسلّماً دراین صورت بازدهى و ارزش این گونه کتابشناسیها به مراتب از کتابشناسیهاى عمومى بیشتر خواهد بود. به عنوان ارائه نمونه اى ازاین طرح برآن شدیم تا آن جا که ممکن است و منابع در دسترس قرار دارد کلیه آثار قرآنى به گونه موضوعى و یکجا تهیه و تنظیم گردد. درهمین راستا کتابشناسى قصه هاى قرآن با ارائه چهار صد و پنج اثر صورت گرفته و در مجله (آینه پژوهش) شماره 20 به چاپ رسید واینک کلیه آثار قرآنى در موضوع احکام قرآن که یکى از موضوعات مهم قرآنى است واز سوى دیگر مرتبط با احکام فقهى قرآن است, شناسایى وبه پژوهشگران قرآنى وجویندگان احکام فقهى قرآن شناسانده مى شود. نگارنده مدعى نیست که کلیه آثار احکام قرآن دراین مقال ذکر شده, لکن همه منابعى که معرفى آثار نگاشته شده در زمینه احکام قرآن درآنها پیش بینى مى شد که به بیش از پانزده منبع افزون مى گردد, مورد کند و کاو قرار گرفته است. درضمن هرمنبع مورد استفاده با شماره مخصوص در ذیل هرعنوان آمده است, تا مستند و راهگشا براى مراجعه پژوهشگران باشد. البته بسیارى ازاین آثار در منابع بسیارى ذکر گردیده که فقط یک منبع آورده شده است.
منابع عبارتند از:
کتابخانه تخصصى مرکز فرهنگ و معارف قرآن. عناوینى که دراین مرکز موجود است با علامت  مشخص شده است. الذریعة الى تصانیف الشیعه, تألیف آغا بزرگ تهرانى, شماره 1. دائرة المعارف بزرگ اسلامى, شماره 2. دائرة المعارف تشیع , شماره 3. معجم المفسرین, تألیف عادل نویهض, شماره 4. البرهان فى علوم القرآن, تألیف زرکشى, چاپ بیروت, دارالمعرفة, تحقیق مرعشلى ودیگران, شماره 5. منابع اجتهاد, تألیف استاد محمدابراهیم جناتى, شماره 6. تفسیر شاهى (آیات الاحکام),تألیف جرجانى, مقدمه آیت اللّه مرعشى نجفى, شماره 7. تفسیر آیات الاحکام, تألیف عبدالرحمن السایس و دیگران, مقدمه تحقیق حسن سماحى, شماره 8. فهرست مخطوطات آل البیت اردن, شماره 9. اتجاهات التفسیر فى القرن الرابع العشر, تألیف فهدالرومى, شماره 10. دائرة المعارف الاسلامیة, تألیف جمعى از مستشرقین, شماره 11. ومنابعى دیگر همچون: فهرست ابن ندیم, کشف الظنون حاجى خلیفه, طبقات مفسران داودى, سیوطى و… پس از شماره مخصوص منبع مورد نظر, شماره جلد و سپس صفحه آن ذکرشده است. ییادآورى: جهت مشخص شدن سیر تاریخى آثار نگاشته شده در موضوع احکام قرآن این کتابشناسى براساس ترتیب قرن از قرن دوّم تا قرن پانزدهم تنظیم گردیده واطلاعات داده شده ازاین قرار است: نام اثر(که بیشتر عنوان احکام قرآن, آیات الاحکام و تفسیر آیات الاحکام است), نام مؤلف,تاریخ تولد و وفات(مواردى که فقط تاریخ وفات باشد با علامت(م) مشخص شده است) مذهب مؤلف و مشخصات نشر(در صورت انتشار). همچنین از مجموع یکصد و شصت و نُه اثر یاد شده, هفتاد و شش اثر از مفسران شیعه امامیه , هشت اثر از مفسران زیدى و بقیه آثار از مفسران مذاهب چهارگانه اهل سنت و ظاهرى است.
تفسیرهاى فقهى
تفسیرهایى که براساس سبکهاى خاصى نگارش یافته, خود بهترین منبع در آن موضوع به شمار مى روند. به عنوان مثال, تفسیرهایى که به زاویه هاى تاریخى قرآن توجه خاص دارند, بهترین منبع در موضوع قصص قرآن هستند. همچنین تفسیرهایى که عنایت ویژه به مسائل فقهى قرآن دارند, بهترین اثر در احکام قرآن به شمارند. بسیارى از تفسیرها نیز به همین سبک تدوین شده اند. همچون: تفسیر اضواء البیان فى ایضاح القرآن بالقرآن, نوشته محمد امین الجکنى الشنقیطى; تفسیر ابى السعود; تفسیر جامع, تألیف سیدابراهیم بروجردى; المنیر فى العقیدة والشریعة والمنهج, تألیف وهبة الزحیلى; مفاتیح الغیب, نوشته فخررازى; فتح القدیر, تألیف شوکانى; روح المعانى, تألیف آلوسى و…. ییکى ازمهم ترین این گونه تفسیرها, (الجامع لأحکام القرآن) نوشته محمد بن احمد انصارى قرطبى(578-671) است. ویژگى مهم این تفسیر, فقهى بودن آن است که به طور گسترده وارد مباحث فقهى شده وبه هنگام بحث از احکام فقهى به دیدگاههاى فقیهان مذاهب مى پردازد و درواقع یک موسوعه کامل فقهى است. به عنوان مثال وى در ذیل آیه 3 سوره بقره: (ویقیمون الصّلاة), بیش از بیست مسأله فقهى را به شرح مورد بررسى قرار داده است. درذیل آیه 173 همین سوره: (انّما حرّم علیکم المیتة),سى و چهار مسأله فقهى مورد بررسى قرار گرفته و در ذیل آیه 187 همین سوره: (أحلّ لکم لیلة الصیّام الرّفث الى نسائکم),سى و شش مسأله و در ذیل آیه 282 همین سوره پنجاه و دو مسأله فقهى به شرح, مورد بحث قرارگرفته است که بااین گستردگى, هیچ یک از تفسیرها و حتى مى توان گفت کتابهاى خاص احکام قرآن نیز نپرداخته اند. اگرمباحث فقهى این تفسیر تفکیک شود خود چند جلد مى شود, همچنانکه فهرستهاى موضوعى این تفسیر در مباحث فقهى هرکدام به بیش از دویست و بیست صفحه مى رسد. از این روى, به خاطر ویژگى خاص این تفسیر در بخش کتابشناسى نام این تفسیر نیزآمده است. درپایان این مقدمه یادکرد یک نکته ضرورى است وآن این که بسیارى از پژوهشهاى انجام شده در ارتباط با احکام قرآن اختصاص به بررسى و تفسیر موضوعى آیات, درباره یک موضوع خاص همچون نماز, روزه, جهاد یا دیگر احکام قرآن دارد که در این مقال از آوردن آنها خوددارى شده است.
قرن دوّم
1. احکام القرآن, یا تفسیر آیات الاحکام, (ابوالنضر) محمد بن السائب الکلبى الکوفى (م: 146) شیعه (اصحاب حدیث). وى از اصحاب امام باقر و امام صادق (ع) است. ابن ندیم در کتاب الفهرست هنگام یادکرد کتابهاى نوشته شده در موضوع احکام قرآن مى نویسد: (احکام القرآن للکلبى رواه عن ابن عباس) این اثر غیراز تفسیرکامل قرآن است که محمد بن سائب نوشته ودر کتابخانه استانبول به صورت خطى موجود است. وى یکى از مفسران مهم شیعه در قرن دوّم بوده و سیوطى در الاتقان مى نویسد: (وى صاحب بزرگترین تفسیر قرآن بوده است.) در کتب رجالى بر شیعه بودن وى تصریح شده است.(رجال مامقانى, 3/119; میزان الاعتدال, ذهبى, 3/556) (42/1/1) 2. تفسیر خمسمأة آیة فى الاحکام, مقاتل بن سلیمان بن بشرالخراسانى البلخى (م: 150) شیعه. وى از آغازگران فرقه بتریّه است. (رک: ابن ندیم, 227) این کتاب بین اصحاب حدیث تداول داشت واحمد بن حنبل ضمن ستایش از مضامین این کتاب, تألیف آن را به مقابل بن حیان نسبت مى داد.(680/6/2)
قرن سوّم
3. احکام القرآن , حیى بن آدم بن سلیمان الاموى (م: 203) از فقیهان بتریّه. (680/6/2) 4. تفسیرآیات الاحکام, ابوالمنذرهشام بن محمد بن السائب الکلبى الکوفى (م: 6-204) شیعه و از اصحاب صادقین(ع). 5. احکام القرآن, محمد بن ادریس بن العباس بن عثمان الشافعى(150-204) سنى شافعى, بنیانگذار مذهب شافعى و داراى دو اثر در موضوع احکام القرآن: الف. مطبوع. گردآورى شده از نوشته هاى وى توسط بیهقى صاحب سنن(م: 458) دمشق: مطبعة النّورى; بیروت: دارالکتب العلمیه, 1400, دار احیاء العلوم, 1410. ب. اثر خود مؤلف که زرکشى در البرهان (128/2) بدان اشاره کرده ونیز ابن ندیم (/41 , 464)ازآن یاد کرده است. با این وجود این کتاب را که حتى در سده 5 ق / 11م: ازمیان رفته بود, بااحکام القرآن منسوب به شافعى که در واقع, از نوشته هاى بیهقى است وسالها پس از تألیف فهرست ابن ندیم نوشته شده است نباید اشتباه کرد.(689/6/2)  6. احکام القرآن, جبیر بن غالب,؟(124/1/4) 7. احکام القرآن, احمد بن معذل(معدل) بن غیلان العبرى (م: حدود 240) مالکى. (80/1/4) 8. احکام القرآن,ابراهیم بن خالد معروف به ابوثور کلبى (م: 240) از فقیهان اهل حدیث با روشى نزدیک به شافعى. (680/6/2) 9. ایجاب(ایجاد)التمسک باحکام القرآن, یحیى بن اکثم بن محمد بن قطن التمیمى المروزى (م: 242) از فقیهان منفرد بصره. (680/6/2) 10. احکـام القرآن, ابو عبد اللّه محمد بن ابراهیم عبدوس (م: 245) سنّى. (8/1/8) 11. احکـام القرآن, على بن حجر بن محمد السعدى المروزى الخراسـانى (154-246) حنفى. (680/6/2) 12. احکام القرآن, حفص بن عمربن عبدالعزیز الازدى الدورى (م: 246) از فقیهان اصحاب حدیث. (680/6/2) 13. احکام القرآن, خصاف احمدعمر (م: 261) سنى. 14. تفسیر خمسمأة آیة, ابوالمؤثر صلت بن خمیس بهلاوى, عالم اباضى عمان در سده 3 ق.(680/6/2) 15. احکام القرآن, محمد بن عبداللّه معروف به ابن الحکم (182-268) مالکى. (556/2/4) 16. احکام القرآن, داود بن على الظاهرى الاصفهانى (201-270 یا 273) ظاهرى. (680/6/2) 17. احکـام القرآن, اسماعیل بن اسحاق الازدى البصرى الجهضمى (199 یا200-282) مالکى. ابن ندیم مى نویسد:(/40, 252) کتابى است بزرگ. (679/6/2)
قرن چهارم
18. آیات الاحکام (احکام القرآن), قاسم بن اصبغ بن محمد القرطبى الاندلسى (247-304) مالکى. (431/1/4) 19. احکام القرآن(آیات الاحکام), على بن موسى بن یزداد القمى الحنفى (از پیشوایان حنفى در زمان خود) (م: 305) حنفى.(389/1/4) 20. احکام القرآن, محمد بن احمد بکیرالبغدادى (م: 305) مالکى. به عقیده ابن عبدالبر, این کتاب در عرض سنن ترمذى و مختصر ابن عبدالحکم در موضوع خود بهترین اثر به شمار مى رفته است(ابن خیر, 121).(679/6/2) 21. احکام القرآن, ابوالاسود موسى بن عبدالرحمن معروف به قطان (232- 309 یا 306) مالکى. در 12 جزء. (692/2/4) 22. احکام القرآن, احمد بن محمد بن زیاد الفارسى (م: 318) مالکى. در 10 جزء. (757/2/4) 23. احکــام القـرآن, ابو جعفر احمد بن احمد القیــروانى (م: 319) سنّى. (8/1/8) 24. احکام القرآن, احمد بن محمد بن سلامة الازدى الطحاوى (239-319 یا 321) حنفى. این کتاب در کتابخانه وزیر کبرى ترکیه موجود است. (59/1/4) 25. احکام القرآن, عبدالله بن احمد معروف به ابن المغلس (م:324) ظاهرى. (4/1/303) 26. احکام القرآن, بکربن محمد بن العلاء بن محمد القشیرى (264-344) مالکى. این کتاب, مختصرى از کتاب اسماعیل بن اسحاق قاضى بوده است. (ابن خیر 52-53, زرکشى 3/2) (679/6/2) 27.احکام القرآن(شرح احکام القرآن) ابومحمد قاسم بن اصبغ القرطبى ( 273-340 یا 355) مالکى. ( 679/6/2) 28. احکام القرآن, محمد بن قاسم بن شعبان (م: 355) مالکى. ( ذهبى, 16/ 78) ( 679/6/12) 29. الانباه على استنباط الاحکام من کتاب اللّه(الانباء عن الاحکام من کتاب اللّه ـ احکام القرآن), منذربن سعید بن عبداللّه ابوالحکم البلوطى (273-355) مالکى. (ابن خیر, 54, حاجى خلیفه,1/20) (4/2/686) (679/6/2) 30. احکام القرآن(شرح احکام القرآن), 5 جلد, احمد بن على جصّاص الرازى (305-370یا 376) حنفى. این کتاب بارها از جمله سالهاى 1335 -1338 ق در استانبول: مطبعة اوقاف الاسلامیه, قاهره : مطبعة السلفیة مطبعة البهیّة, بیروت: دارالکتاب العربى, دارالفکر و داراحیاء التراث العربى, چاپ شده است که مشهورترین کتاب دراین زمینه از نویسندگان حنفى به شمار مى آید.  31. احکـام القرآن, محمد بن الحسیـن بن محمد ابویعـلى ( 380-458) (520/2/4) 32. (تفسیر) آیات الاحکام(احکام القرآن), عبّاد بن عباس بن عباد الطالقانى (385) سنى. (درالذریعة به عنوان شیعه و متوفى 335 ذکرشده.) (253/1/4) 33. شرح آیات الاحکام, کافى الکفاة صاحب اسماعیل بن عبّاد (م:385) شیعه.
قرن پنجم
34. احکام القرآن,احمد بن على الربعى معروف به الباغانى(345-401) مالکى. (48/1/4) 35-36. الف) مختصر احکام القرآن ب) المأثور عن مالک فى احکام القرآن و تفسیره, مکى بن ابیطالب القیسى القیروانى(م: 438). (684/2/4) 37. احکام القرآن, محمدبن على بن احمد بن ابى حزم (384 -456) ظاهرى. لبنان: دارالآفاق الجدیدة. (128/2/5) 38. احکام القرآن, حافظ ابوبکر احمد بن الحسین البیهقى (م: 458) شافعى. وى تمامى گفتارهاى پراکنده شافعى را درزمینه احکام القرآن از لابه لاى آثاربازمانده او گردآورى کرده و درقالب کتابى تدوین کرده که در واقع جایگزین کتاب مفقود شافعى گریده است.این کتاب با عنوان احکام القرآن شافعى بارها به چاپ رسیده ودر برخى نسخ خطى آن عنوان کتاب به صورت مجموعة کلام الشافعى من احکام القرآن آمده است.  39. آیات الاحکام, محمد بن الحسین بن محمد بن الفراء ابویعلى کبیر (380-458) حنبلى. (679/6/2)
قرن ششم
40. احکام القرآن, 4 جلد در 2 مجلد, على بن محمد الطبرى, معروف به الکیاهراسى (م: 504) شافعى . بیروت: دارالکتب العلمیه, دوّم, 1405.  41. احکام القرآن(آیات الاحکام), 4 جلد, محمد بن عبداللّه اندلسى اشبیلى معروف به ابن عربى (468-543) مالکى. بیروت: دارالفکر, 1394-قاهره:(1957-1959) به کوشش على محمد بجاوى. مؤلف خود اختصارى ازآن با عنوان (الاحکام الصغرى) فراهم آورده است که به صورت خطى دربرخى کتابخانه هاى رباط و فاس درمغرب نگهدارى مى شود.حاجى خلیفه(1/20) گوید: این کتاب تفسیر پانصد آیه متعلق به احکام مکلفین است, لکن با تحقیقى که شده, دراین کتاب حدود هزار آیه قرآن که پیرامون احکام است, تفسیر شده است. این کتاب یکى از مهم ترین کتابهاى احکام قرآن مذهب مالکى است.  42-43. فقه القرآن 2 جلد و شرح آیات الاحکام, قطب الدّین سعید بن هبة اللّه راوندى (م: 573) شیعه. قم: کتابخانه آیت اللّه العظمى مرعشى نجفى, دوّم, 1405, تحقیق سید احمد حسینى به اهتمام سید محمود مرعشى. مرحوم آغابزرگ تهرانى درالذریعه(1/42) مى نویسد: شرح آیات الاحکام از غیرفقه القرآن است همچنان که درامل الآمل بدان تصریح شده, لکن صاحب ریاض گوید همان فقه القرآن است. این کتاب در کتابخانه شیخ هادى کاشف الغطاء در نجف و نیز در کتابخانه حاج آقا سید اسداللّه اصفهانى(م: 1333) (3/1/238) موجود است.  44. تفسیر آیات الاحکام, ابوالحسن محمد بن حسین بیهقى نیشابورى کیدرى (م: حدود 576) شیعه. (8/6) 45. مختصر احکام القرآن, عبدالمنعم بن محمد الانصارى الاندلسى الغرناطى(ابن الفرس) (524-9,597) مالکى. (335/1/4) 46. تفسیر سورتى آل عمران و النّساء من کتاب احکام القرآن, عبد المنعم بن محمد الانصارى الغرناطى (ابن الفرس) (524- 599 یا 597) مالکى. لیبى: الدار الجماهیریة للنّشر ,اوّل, 1989, تحقیق از محمد ابراهیم یحیى. r
قرن هفتم
47. کتاب فى احکام القرآن, محمد یحیى بن احمد بن خلیل الشلوبین الاشبیلى (م: 640) مالکى. (648/2/4) 48. آیات الاحکام (جامع احکام القرآن), ابوبکر صائن الدین یحیى بن سعدون الازدى الاندلسى (م: 670) مالکى. (11/6) 49. الجامع لاحکام القرآن(تفسیرقرطبى), محمد بن احمد الانصارى القرطبى (578-671) مالکى. (این اثر باوجود این که مباحث فقهى را به تفصیل دربردارد در کنار تفسیرهاى عمومى طبقه بندى مى شود که به جهت ویژگى خاص آن دراین بخش نیز آورده شد.)
قرن هشتم
50. التبیان فى احکام القرآن, على بن حسین بن عبدالعزیز ابن أبى الأحوص (م:700) مالکى. (129/2/5) 51. شرح آیات الاحکام, السید یحیى بن حمزة بن على الحسنى الزیدى الیمانى (م: 749) زیدى. (10/6) 52. انوار المضیئة على آیات الاحکام, سید محمد بن هادى بن تاج الدّین, زیدى. (680/6/2) 53. تفسیر آیات الاحکام, محمد بن ابى بکر الدمشقى الزرعى معروف به ابن قیّم الجوزیة ( م: 751) حنبلى. ( 12/6) 54. احکام القرآن (القول الوجیز فى احکام الکتاب العزیز), احمد بن یوسف بن عبدالدایم الحلبى معروف به سمین (م: 756) شافعى. (صاحب الدرالمصون در اعراب قرآن 11 ج) (84/1/4) 55. تلخیص(تهذیب) احکام القرآن, محمد (محمود) بن احمد بن مسعود سرّاج قونوى (م: 777 یا770) حنفى. (679/6/2) 56. النهایة فى تفسیر الخمسمأة آیة فى احکام القرآن(منهاج الهدایة فى شرح آیات الاحکام الخمسمأة منهاج الهدایة فى تفسیرآیات الاحکام), احمدبن عبداللّه سعید بن المتوج البحرانى (م: حدود 771) شیعه. (در معجم المفسرین عادل نویهض, تاریخ وفات او 820 ذکر شده است.)(42/1/1) 57. احکام الراى من احکام الآى, شمس الدین محمد بن عبدالرحمن ابن صائغ (م: 776) حنبلى. (769/6/2)
قرن نهم
58. تیسیر البیان فى احکام القرآن, محمد بن على بن عبداللّه الخطیب نورالدین بن على الموزعى (م: 825) سنى. تاریخ کتابت آن 808 و جلد اوّل خطى آن در بصره, و 500 صفحه است.(588/2/4) 59. کنزالعرفان فى فقه القرآن, فاضل مقداد بن عبداللّه السیورى الاسدى الحلى (م: 826) شیعه. تهران: مکتبة المرتضویه, 1343. r 60. الثمرات الیانعة و الاحکام الواضحة القاطعة, یوسف بن احمد بن محمد نجم الدّین الثلائى الیمانى (م: 832) سنّى. (مخطوط در 3 مجلد) (شافى العلیل 11/1) 61. آیات الاحکام , ناصربن احمد بن عبداللّه ابن متوج البحرانى, شیعه. (سید حسن صدر گوید: در کتابخانه هاى نجف آن را دیده است.) (42/1/1) 62. آیات الاحکام , احمد المهدى لدین الله بن یحیى الحسنى الیمانى الصنعائى (م: 840) زیدى. ( 10/6) 63. حصرآیات الاحکام الشرعیه, محمد بن ابراهیم بن على (775- 840) زیدى. (نسخه اى از آن به شماره 698 درکتابخانه جامع کبیر صنعا موجود است.) (524/4/3) 64. احکام القرآن, احمد بن على معروف به ابن حجر عسقلانى (773-852) شافعى. (12/6) 65. آیات الاحکام, ناصربن جمال الدین (م: حدود 860) شیعه. (محتمل است همان شماره 62 باشد.) 66. شافى (شفاء) العلیل فى شرح (تفسیر) الخمسمأة آیة من التنزیل(تفسیرآیات الاحکام یا شرح آیات الاحکام الفارقة بین الحلال و الحرام), عبداللّه بن محمد النجرى الیمانى(825-877) زیدى. صنعا, یمن: مکتبة الجیل الجدید,بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیه, اول, 1406.  67. معارج السؤول و مدارج المأمول فى تفسیر آیات الاحکام (تفسیر اللباب و تفسیر معارج السؤول هردو یکى است), کمال الدین حسن بن شمس الدّین محمد الاسترآبادى (م: حدود 900) تألیف سنه 891, شیعه. (42/1/1)
قرن دهم
68. آیات الاحکام, شرف الدین على بن محمد شهفتیکى (شیفنکى ـ شهفینکى) مشهدى (م: 907) شیعه. (42/1/1) 69. الاکلیل فى استنباط التنزیل, عبدالرحمن جلال الدین السیوطى (849-911) شافعى. بیروت: دارالکتب العلمیه, دوّم, 1405, تحقیق از سیف الدّین عبدالقادر الکاتب.  70. معدن العرفان فى فقه مجمع البیان لعلوم القرآن, ابراهیم بن حسن الدراق (اوائل قرن 10) شیعه. نسخه خطى آن در دانشگاه لس آنجلس آمریکا و کتابخانه مرکزى دانشگاه تهران موجود است.(723/1/9) 71. شرح آیـات الاحکام, محمدبن یحیى صعدى یمانى (957) زیدى. (10/6) 72. تفسیر شاهى اوآیات الاحکام, سیدامیرابوالفتح بن امیرحسینى شریفى جرجانى (م: 976 یا 986), شیعه. تهران: انتشارات نوید 1362, مصحح و معلق, میرزا ولى اللّه اشراقى سرابى.  73. آیات الاحکام, محمد بن حسن طبسى, شیعه. به نقل از مقدس اردبیلى در زبدة البیان. در کتابخانه آستان قدس رضوى موجود است.(43/1/1) 74. زبدة البیان فى شرح آیات الاحکام (احکام القرآن ـ تفسیر آیات الاحکام), احمد بن محمد معروف به مقدس اردبیلى (م: 993) شیعه. تهران: مکتبة المرتضویه, تحقیق از محمدباقر بهبودى. 
قرن یازدهم
75. آیات الاحکام, محمد (محمود) بن على حسینى المرعشى (م: 900 به بعد) شیعه. (درزمان حکومت شاه طهماسب اول صفوى) (9/6) 76. انوار القرآن فى احکام القرآن, محمد کافى بن حسن بسندى (بوسنوى) اقحصارى (م: 1025) حنفى. (11/6) 77. مسالک الافهام الى آیات الاحکام, فاضل جواد کاظمى (م: قرن 11) شیعه. تهران: مکتبة المرتضویة, تصحیح از محمد باقر بهبودى, تحقیق از محمد باقر شریف زاده. 78. (تفسیر)آیات الاحکام, محمد بن على بن ابراهیم استرآبادى معروف به میرزا محمد (م:1026 یا 1028), شیعه. تهران: مکتبة المعراجى. در امل الآمل و لؤلؤة البحرین با عنوان شرح آیات الاحکام نام برده شده. 79. (تفسیر) آیات الاحکام, رفیع الدین محمد حسینى مرعشى (م: 1034) شیعه. محتمل است همان شماره 76 باشد. (6/9) 80. تفسیر قطب شاهى فى شرح آیات الاحکام, محمد یزدى معروف به شاه قاضى (م: 1040) شیعه. تألیف در سال 1021, (9/6) 81. تفسیر شاهى, عبد المحمدبن سلطان على بن فتح الله بدخشى, تألیف در 1057. نذیر احمد در مجله انجمن آسیایى بنگال صفحه 222, شماره 8 , جلد 15, سال 1918 از آن یاد کرده است.) 82. منتهى المرام فى شرح آیات الاحکام, محمد بن الحسین الامام القاسم الحسنى (م: 1067) سنى. دار الیمنیة, دوّم, 1406. r 83. فتح ابواب الجنان فى تفسیر آیات الاحکام , محمد بن حسین عاملى (م: حدود 1080) (9/6) 84. آیات الاحکام الفقهیة (فارسى), مولى ملک على تونى, تاریخ کتابت 1098 یا 1068, شیعه. در خزانه رضوى موجود است. (42/1/1) 85. مفاتیح الاحکام فى شرح آیات الاحکام القرآنیة, محمد سعید بن سراج الدین طباطبائى قهپائى ( م: 1092) شیعه. این کتاب, شرح زبدة البیان مقدس اردبیلى است.(سال 1092 شاید سال تألیف باشد.)(129/2/5)
قرن دوازدهم
86. احکام القرآن, آقاحسین خوانسـارى (م: 1100) شیعه. (24/1/7) 87. انوار القرآن فى احکام (آیات) القرآن, محمد شمس الدین ابوبکر هروى بخارى (م: 1109) حنفى. (11/6) 88. حواشى زبدة البیان, سیدنعمت الله موسوى جزائرى (1050 - 1112) شیعه. (545/4/3) 89. احکام القرآن, شیخ جعفر القاضى (م: 1115) ,شیعه. 90. احکام القرآن, سلیمان بن عبداللّه البحرانى (م:1122) شیعه. ( 25/1/7) 91. حاشیة على زبدة البیان فى تفسیر أحکام القرآن, میرزا محمد تنکابنى معروف به سراب تنکابنى (1040-1124) شیعه. از مخطوطات کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى شماره4932. (546/4/3) 92. احکام القرآن, اسماعیل حقى بروسوى (م: 1127) حنفى, صاحب تفسیر روح البیان. (6/11) 93. التفسیرات الأحمدیة فى بیان الأحکام الشرعیة, احمد بن سعید ملاجیحون جونفورى (1047-1130) شیعه. بمبئى: مطعبة الکریمیه, 1327, باحواشى مولى رحیم بخش.  94. أحکام القرآن, میرمحمد صالح بن عبد الواسع خاتون آبادى (م: 1130) شیعه. (24/1/7) 95. اساس سلطان المؤمنین باقتباس علوم الدین عن النبراس المعجز المبین فى تفسیر الآیات التى هى الأحکام الأصلیة والفرعیة, سید محمد حیدر (بن) على الموسوى العاملى المکى (م : 1139) شیعه. (9/6) 96. تحصیل الاطمینان فى شرح زبدة البیان فى تفسیر آیات الأحکام من القرآن, میرمحمدابراهیم القزوینى معروف به میر ابراهیما (1069-1149) شیعه. ناتمام. (641/9و758) 97. قلائد الدرر فى بیان آیات الأحکام بالأثر, احمدبن اسماعیل الجزائرى النجفى (م : 1150) شیعه. نجف: مطبعة الآداب ـ مکتبة النجاح در3جلد. دریک جلد نیز به چاپ رسیده است.  98. آیات الأحکام, سیدحسین بن المیرابراهیم الحسینى القزوینى (احتمالاً قرن12) شیعه. (24/1/7) 99. آیات الأحکام,سید شمس الدین محمدالحسینى المرعشى (م:1181) شیعه. 100ـ 101. مدارک الأحکام (انوارالقرآن), عبدالله بلخى (م: 1189) حنفى. 102. آیات الأحکام, مولى محمد کاظم طبرسى (م:1190) شیعه. (25/1/7)
قرن سیزدهم
103. نمط الدرر, محمدبن الحسن الخراسانى (م:1200) شیعه. (25/1/7) 104. آیات الأحکام, سید محمد ابراهیم الحسینى المرعشى (م:1240) شیعه. (7/1/25) 105. تقریب الأفهام فى تفسیر آیات الأحکام, سید محمد على قلى بن محمد حسین الموسوى النیشابورى الکنتورى الهندى (م:1260) شیعه. (366/4/1) 106. دلائل المرام فى تفسیر آیات الأحکام, محمد بن جعفربن سیف الدین استرآبادى معروف به شریعتمدار, صاحب کتاب آب حیات (م:1263) شیعه. ناتمام. (252/8/1) 107. آى أحکام القرآن (کتاب أحکام القرآن), عبدالله ابو محمد الحسینى الهندى (م:1270) حنفى. (11/6) 108. الوجیز فى تفسیر آیات الأحکام, عبد الحسین بن ابراهیم المخزومى (م:1279) شیعه. در معجم المفسرین نویهض,1279 تاریخ تولد ذکر شده و وفات نامعلوم است. (11/6)
قرن چهاردهم و پس از آن
109. منار الاسلام فى شرح آیات الأحکام, احمد زینى دحلان حسینى, مفتى مکه (م:1304) شافعى. (12/6) 110. نیل المرام فى شرح آیات الأحکام (نیل المرام من تفسیر آیات الأحکام), محمد صدیق حسن خان ملک (1248-1307) حنفى. بیروت: دار الرائد العربى, 1403. وى صاحب تفسیر فتح البیان فى مقاصد القرآن در 10و15جلد است.  111ـ112. نثر الدرر الأیتام فى شرح آیات الأحکام (بسیط) ـ الدرر الأیتام فى تفسیر آیات الأحکام (وجیز), (مولى محمد) على بن جعفر الاسترآبادى شریعتمدارى (م:1315) شیعه. صاحب کتاب دررالأحکام. گفته شده (الدرر الأیتام) از (نثرالدرر) استخراج شده (119/8/1) 114. أحکام القرآن, سیدشرف الدین على الحسینى المرعشى (م:1316) شیعه. (25/1/7) 115. الفتوحات الربانیة فى تفسیر ما ورد فى القرآن من الأوامر والنواهى الالهیة, 2جلد, عبد العزیز (محمد بن عبد العزیز) بن عمرراسم بن حسن الکریدى (م: پس از 1324) سنى. (289/1/4) 116. لب الألباب فى تفسیر أحکام الکتاب, عبد على ابن أبى القاسم جعفر بن السید المهدى الموسوى الخوانسارى (م:1336) شیعه. (283/8/1) 117. آیات الأحکام فشندى, محمد على مشهور به شیخ حمزه على (1267-1338) شیعه. (564/4/3) 118. مقلاد الرشاد فى شرح آیات الأحکام, محمد بن فضل الله موسوى ساروى (م:1342) شیعه. (10/6) 119. موضح آیات الأحکام فى شرحها (موضح الأحکام فى شرح آیات الأحکام. محمد مهدى بنابى مراغه اى (م: حدود 1345یا 1365) شیعه. (10/6) 120.آیات الأحکام, اسماعیل بن نقى التبریزى (تولد یا وفات: 1295) شیعه. (42/1/1) 121. آیات الأحکام, محمد باقر بن محمدحسن قاینى بیرجندى (1276-1352) شیعه, صاحب کتاب بغیة الطالب وکبریت الأحمر و…. (43/1/1) 122. تفسیر آیات الأحکام من سورة النساء, محمد بن محمد الخانجى (م:1363), این اثر خطى در کتابخانه غازى خسرو سارایوو (بوسنى وهرزگوین) موجود است. (9/2/828) 123. شرح آیـات الأحکـام, یحیى بن محمد الحسنى (م: 1367) زیدى. (10/6) 124. آیات الأحکام, سید محمد ابراهیم الحسینى الاصفهانى (م:1377) شیعه. (25/1/7) 125. تفسیـر آیات الأحکام, محمدعبد الله دراز (م: 1377) سنى.(564/2/4) 126. آیات الاحکام, طرز دادرسى و مسؤولیت کیفرى در حقوق اسلام, ابراهیم خجسته. در نشریه سایبان, سال 1328 و در رشت به چاپ رسیده است.  127. آیات الأحکام, شیخ خلف آل عصفور البحرانى, (م: اواخر قرن 14) شیعه. (25/1/7) 128. الجمان الحسان فى أحکام القرآن, سید محمود بن مهدى الموسوى (متولد 1345) شیعه. تهران: چاپ سنگى, 1378, نجف: 1379 (130/2/5)  129. آیات الأحکام, علامه قاضى حسین بن العمرى الیمانى الصنعائى (م: حدود 1380) زیدى. (10/6) 130. الفتاوى, محمود شلتوت (1310-1383) سنى. بیروت: دارالقلم. 131. تفسیر آیات الأحکام وفق المذهب الجعفرى والمذاهب الأربعة, سید محمد حسین طباطبائى یزدى (1332-1386) شیعه, نجف: 1385; قم: مکتبة الداورى.  132. آیات الأحکام, سید یحیى یزدى (م:1388) شیعه. نجف: مطبعة الآداب.  133. مسائل معارف القرآن (منتخب از معارف قرآن ـ آیات الأحکام تفسیر معارف القرآن), محمد شفیع دیوبندى, سنى. کراچى:دار الاشاعت, 1989, گردآورنده: محمد اقبال قریشى, اردو.  134. دفع ایهام الاضطراب عن آیات الأحکام, محمد امین بن مختار الجکنى الشنقیطى (1305-1393) سنى, صاحب تفسیر أضواء البیان فى ایضاح القرآن بالقرآن در ده جلد. ریاض: مطابع الریاض,1375. (129/2/5) 135. بدایع الکلام فى تفسیر آیات الأحکام, محمد باقر الملکى المیانجى (تالیف سنه 1398) شیعه. بیروت: مؤسسة الوفاء, اول,1400.  136. ادوار فقه اسلامى در المیزان, سید محمد حسین طباطبائى (1321-1402) شیعه. انتشارات نور فاطمه.  137. آیات الأحکام, احمد میرخانى (م:1414) شیعه. تهران: (بى نا).  138. احکام القرآن, محمد خزائلى (تولد1292ش) شیعه. تهران: سازمان انتشارات جاویدان, پنجم,1361.  139. أحکام القرآن, سید ابوالفضل برقعى, شیعه. تهران: موسسه مطبوعاتى عطائى. در این اثر ضمن بیان 2664 مساله فقهى به آیات قرآن استناد شده است.  140. تبصرة الفقهاء بین الکتاب والسنة, محمد صادقى تهرانى (تولد1307) شیعه. تهران: دفتر انتشارات اسلامى, اول,1412.  141. أقصى البیان فى آیات الأحکام وفقه القرآن, مسعود سلطانى, شیعه.  142. تفسیر آیات الأحکام, مناع قطان (تالیف1384) سنى. قاهره: مطبعة المدنى; دمشق: المکتب الاسلامى. 143. تفسیر آیات الأحکام من سورتى الانعام والاعراف, فرید مصطفى سلمان, سنى. ریاض: دارالنفائس; عمان(اردن): دارالفرقان, اول,1413.  144. الدین والقرآن, زین العابدین التونسى, سنى. مطبعه أبى العلاء 1396.  145. روائع البیان ـ تفسیر آیات الأحکام من القرآن, محمد على الصابونى, سنى. دمشق: مکتبة الغزالى; بیروت: داراحیاء التراث العربى, 1404, مؤسسة مناهل العرفان, عزالدین.  146. أحکام من القرآن, عبد الجبار الراوى, سنى. دمشق: مطبعة الکفاح,1390.  147. تفسیر آیات الأحکام, محمد على السایس,سنى. قاهرة: مطبعة محمد على صبیح; بیروت, دمشق: دارابن کثیر ودار القادرى,1357ق, تصحیح: حسن السماحى.  148. البرهان لعلوم القرآن (بخشى از جلد2و3در270ص), شیخ موسى الشیخ جعفر السودانى, شیعه. بغداد: مطبعة الآداب, 1990-1991.  149. تفسیر آیات الأحکام, احمد محمد الحصرى (تالیف1409) سنى. بیروت: دار الجیل, اول,1411.  150. مع القرآن فى آیات الأحکام, محمودعبدالله. قاهره: دار الکتاب الجامعى, 1397.(130/2/5) 151. احکام القرآن (ارث, ربا), محمد باقر بهبودى, شیعه. تهران: معراجى ـ آخوندى.  152. ادوار فقه (جلد2), محمود شهابى, (م:1365),شیعه. تهران: وزارت فرهنگ وارشاد اسلامى, دوم:1366, طبقه بندى آیات احکام براساس کتاب کنز العرفان فى فقه القرآن أثر فاضل مقداد سیورى.  153. مذکرة فى تفسیر آیات الأحکام, سلطان حسینى ودیگران. قاهره: وادى الملوک, 1353. (129/2/5) 154. مذکرة فى تفسیر آیات الأحکام, عبد السلام العسکرى. قاهره: وادى الملوک, 1357 در384صفحه. (129/2/5).  155. ترجمه و تلخیص زبدة البیان, مقدس اردبیلى. ترجمه و تلخیص از سید جعفر سجادى. تهران: مؤسسه مطبوعاتى عطائى, 1362.  156. قبس من التفسیر الفقهى (بحوث فى بعض آیات القرآن الکریم), الشافعى عبد الرحمن السید, سنى. دار الطبـاعة المحمدیة, اول, 1401, 208صفحه, (436/2/10) 157. دراسات فى تفسیر بعض آیات الأحکام, کمال جودة أبو المعاطى, سنى. قاهرة: جامعة الأزهر, کلیة الشریعة والقانون, 1400, 181صفحه. (436/2/10) 158. أحکام قرآن یا قانون اسلام, غلامرضا امیرى(گروسى), شیعه. کرمانشاه: کتابفروشى علمى, 1328, (تالیف1328).  159. فقه القرآن وخصائصه, فرج توفیق الولید, سنى. بغداد: مطبعة الرشاد, 1990, 544صفحه.  160. احکام القرآن, محمدبن احمد عبد الله خویز, مالکى. 161. أحکام القرآن على مذهب المالک (مؤلف آن نامشخص است). 162. الایضاح عن أحکام القرآن (مؤلف آن نامشخص است). 163. الامام فى بیان ادلة الأحکام, عز الدین عبد السلام السلمى (577-660) سنى. این کتاب درباره بحث فنى احکام قرآن است. بیروت: دارالبشائر الاسلامیة, اول, 1407, تحقیق رضوان مختاربن عزیة.  164. اهل بیت وآیات الأحکام, گردآورنده: قاضى زاهدى و بخشایشى (جمع آورى بخشى از سخنان أهل بیت (ع) درباره آیات احکام از کتابهاى روایى به مناسبت چهارمین کنفرانس تحقیقاتى علوم ومفاهیم قرآن کریم). قم: دار القرآن الکریم, 1370.  165. آیات الأحکام, هاشم هاشم زاده هریسى, (دو دوره در دست انتشار). 166. تاریخ الأحکام والتشریع فى الاسلام, محمود فرحات, (معاصر) شیعه. بیروت: الدار العالمیة, اول, 1414.  167. فقه القرآن, محمد یزدى, شیعه. قم: موسسه مطبوعاتى اسماعیلیان, 2جلد, اول,1374.  168. تفسیر جامع آیات الأحکام, زین العابدین قربانى لاهیجى, شیعه. تهران: نشر سایه (چاپخانه الهادى قم), اول, 1374. شنیده شده که این کتاب 4جلد است که فعلاً جلد اول و دوم منتشر شده است.  169. بررسى سیر تدوین وتطور تفسیرهاى فقهى و رجال شناسى مؤلفین آنها, نعمت الله سلیمانى. عنوان مورد نظر پایان نامه کارشناسى ارشد در دانشکده علوم انسانى دانشگاه تربیت مدرس تهران است که در سال 1372 به راهنمایى ابوالفضل شکورى ومشاورت سید محمد باقر حجتى تدوین شده و در بخشى از آن به بررسى سیر تاریخى تفسیرهاى فقهى واحکام قرآن (به طور ناقص وبدون استقصاء کامل) پرداخته شده است.