جامعه شناسی سینما

در این مقاله فیلم های مسعود کیمیایی به مثابة بازتاب شرایط اجتماعی تحلیل میشوند. مسئله مقالة حاضر یافتن عناصری روایی در ساخت فیلم است که شاخص ترین و مهم ترین مسائل جاری را در زمان ساخت فیلم در خود دارند. رویکرد نظری بازتاب به ما کمک میکند که هر یک از آثار کیمیایی را آینه ای از مسائل روز بدانیم. رویکرد روش شناختی مقاله تحلیل محتوای کیفی است که بر اساس آن، پنج فیلم سینمایی کیمیایی به منزلة بازتاب پنج دورة تاریخ معاصر ایران تحلیل میشوند. فیلم قیصر در دوران بیداری، فیلم سفر سنگ در دوران انقلاب اسلامی، فیلم دندان مار در دوران جنگ تحمیلی، فیلم سلطان در دوران سازندگی و فیلم اعتراض در دوران اصلاحات بازگوکننده و نشان دهندة مسائل جاری جامعه مایند.

ایرانی معرفی شده به اسکار در هر دوره، به مطالعه رابطه سیاست گذاری های فرهنگی با سینما در ایران می پردازیم. چارچوب نظری مقاله مبتنی بر حوزه کلی جامعه شناسی سینماست و به طور خاص از نظریه تونی بنت در باره تأثیر سیاست و دولت بر فرم و محتوای محصولات فرهنگی استفاده شده است. روش تحقیق مقاله اسنادی است و تکنیک مورد استفاده در آن، تحلیل متن با تأکید بر تحلیل کیفی محتوای فیلم هاست. تحلیل سیاست گذاری های فرهنگی سینما به عنوان یکی از محورهای جامعه شناسی سینما، نشان می دهد که اگرچه فرم و محتوای فیلم های سینمایی متأثر از شرایط اجتماعی است، اما در انتخاب فیلم ها برای معرفی به آکادمی اسکار، فرم اهمیت بیشتری از محتوا داشته است. به عبارت دیگر، این سیاست کلی که با معرفی فیلمی برای شرکت در جشنواره سینمایی اسکار نشان دهیم ایران هم به حدی از رشد سینمایی رسیده است که می تواند با سایر کشورهای دارای سینما به رقابت برخیزد، موجب شده است انتخاب فیلم هایی که از نظر فرم سینمایی برتر هستند، در اولویت قرار گیرد. بنابراین، اگرچه بر اساس سیاست گذاری های مقطعی هریک از دولت های روی کار آمده در دوره های مختلف، انتظار می رود فیلم های انتخاب شده از محتوایی خاص برخوردار باشند، اهمیت کلی فرم منجر به معرفی فیلم هایی شده است که در عمل از نظر محتوایی هماهنگی خاصی با سیاست های داخلی معاصر خود نداشته اند. از این یافته جالب می توان به این نتیجه نظری رسید که تأثیر سیاست های فرهنگی بر سینما بیشتر از منظر محتوا قابل توجه است و از نظر فرم سینما تا حد زیادی از قید سیاست های فرهنگی آزاد است.

مقاله حاضر به نقش موقعیت اجتماعی در ایجاد رضایت از زندگی می پردازد. براساس مبانی تئوریک، موقعیت اجتماعی افراد و گروه ها که خود از پایگاه اجتماعی اقتصادی، توانایی کنترل بر زندگی و بر قراری حیات رابطه ای و سبک زندگی ناشی از آن شکل می گیرد، می تواند از جمله مبین های رضایت از زندگی در نظر گرفته شود. بدین ترتیب پایگاه اجتماعی، اقتصادی و سبک زندگی انتخابی، بعنوان دو مولفه اصلی شکل دهنده موقعیت اجتماعی افراد، از طریق سازو کارهای واسط حیات رابطه ای و کنترل بر زندگی، با یکدیگر ارتباط برقرار می نمایند. نتیجه این فرآیند در زندگی کنشگران اجتماعی، رضایت آنها از زندگی خواهد بود. در بررسی تجربی سازوکارهای مطرح شده در پیوند بین موقعیت اجتماعی و رضایت از زندگی از روش پیمایش استفاده شده و اطلاعات لازم از طریق پرسشنامه و مصاحبه با 390 نفر از افراد 18 سال به بالای ساکن تهران بدست آمده است. نتایج نشان داده است که گرچه میزان رضایت از زندگی در بین افراد مورد مطالعه در حد قابل توجهی قرار دارد، اما موقعیت اجتماعی افراد از طریق برقراری ارتباطات اجتماعی مطلوب، کنترل آنها را بر زندگی افزایش داده است و سبک زندگی انتخابی آنها را شکل می بخشد و در نهایت این همه، اندازه رضایت از زندگی آنها را متاثر می سازد.

مرجعیت، اصلی ترین نهاد اجتماعی متولی امر دین و عهده دار نقش رهبری شیعیان در موضوعات مختلف سیاسی و اجتماعی است. این نهاد، بر اساس اندیشه نیابت فقیهان جامع الشرایط از امام معصوم شکل گرفته، از مبانی خاص عقلانیت و تصمیم گیری و منابع خاص قدرت برخوردار است و در سطوح مختلف سرزمینی و فرا سرزمینی، ایفای نقش می کند. اینک این سؤال مطرح است که چگونه می توان کنشگری بین المللی نهاد مرجعیت را با استفاده از مؤلفه های بازیگران روابط بین الملل تبیین کرد. بر این اساس، با هدف شناسایی الگوها و شاخص های رفتار فرا سرزمینی این نهاد سه معیار اساسیِ بهره گیری از منابع قدرت، تأثیرگذاری بر فرایندها و رویه ها و نظام انگاره ای به عنوان معیارهای اصلی کنشگری در نظریه های روابط بین الملل استخراج گردیده و بر اساس آن، میزان برخورداری نهاد مرجعیت از شاخصه های مذکور به آزمون گذارده می شود. بدین منظور، با استفاده از رویکرد وابستگی به مسیر، از روش های پژوهش تاریخی کیفی، ضمن مطالعه ادوار مرجعیت و تقسیم بندی آن بر مبنای معیار دانش روابط بین الملل، مفاصل حیاتی یا بزنگاه های تاریخی را شناسایی و الگوی این نقش آفرینی را تبیین می کند. درنهایت شواهد عینی کنشگری این نهاد را در عرصه فراملی، با ویژگی های بازیگران بین المللی مقایسه می کند. فرضیه اولیه نویسنده، انطباق مصادیق تاریخی با مشخصات بازیگران در روابط بین الملل است که در طول این مطالعه، مورد آزمون قرار خواهد گرفت. همچنین نویسنده بر این باور است که شرایط زمان و مکان و میزان تحقق منافع و اهداف، عناصر زمینه ای تأثیرگذاری و شکل دهنده الگوی رفتاری این نهاد اجتماعی است.

در مقاله حاضر تلاش شده است با استفاده از نظریه بازتاب در جامعه شناسی سینما، جامعه ایرانی در دهه هشتاد از منظر روحیات غالب بر آن تحلیل شود. این نظریه که هنر را آینه ای برای جامعه می داند به محقق این امکان را می دهد که روحیات مورد نظر را از خلال تصویری که در سینما از قهرمان به تصویر کشیده می شود مورد مطالعه قرار دهد. همچنین رویکرد کلی جامعه شناسی سینما نیز این امکان را فراهم می آورد که میان یافته های حاصل از تحلیل فیلم ها و رویدادهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی دهه هشتاد ارتباط برقرار شود و بازتاب این رویدادها در فیلم ها جستجو گردد. روش تحقیق این مقاله کیفی و تکنیک مورد استفاده روایت شناسی ساختاری بارت است که با مطالعه اسنادی برای توصیف وضعیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی دهه هشتاد تکمیل شده است. مهم ترین یافته مقاله این است که دو نوع تیپ قهرمان فعال و منفعل در فیلم های عامه پسند دهه هشتاد قابل شناسایی است که اولی در نیمه اول این دهه و دومی در نیمه دوم آن غالب است. به عبارت دیگر در طول دهه هشتاد مهم ترین تغییر رخ داده شده در ویژگی های قهرمان فیلم ها تحول از قهرمان فعال به قهرمان منفعل است.

فیلم «من، دنیل بلیک» اثر کن لوچ، فیلم ساز چپ گرای انگلیسی است که نخل طلای جشنواره کن را از آن خود کرده است. کن لوچ در این فیلم، اگرچه بوروکراسی فرسایشی نظام خدمات اجتماعی بریتانیا را به نقد می کشد اما به چیزی بیشتر از بوروکراسی اداری می پردازد؛ او با زبانی بسیار گزنده، در قالب درامی سیاسی و تأثیرگذار، نئولیبرالیسم را به چالش می کشد. در این مطالعه، با استفاده از مفاهیم نئولیبرالیسم و شهروندی، به تحلیل نشانه شناختی آخرین ساخته کن لوچ می پردازد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که فیلم «من، دنیل بلیک» اگرچه به صورتی اغراق آمیز رنج و محنت طبقه کارگر و فرودست جامعه را در برابر دولتی بی رحم به تصویر می کشد و «بازتاب» دقیقی از جامعه بریتانیا نیست و کژتابی هایی دارد اما کن لوچ در «شکل دهی» افکار عمومی که هدف اصلی او از ساخت این فیلم بوده موفق است. در این تحقیق از روش نشانه شناسی جان فیسک استفاده شده است.