مطالب مرتبط با کلیدواژه

مفردات قرآنی


۱.

راهبردهای ترجمه مفردات قرآن در یک واژه نامه کهن

نویسنده:
منبع: مطالعات ترجمه ۱۳۸۳ شماره ۵

کلیدواژه‌ها: راهبردهای ترجمه مفردات قرآنی برابر نهاده های فارسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۲۳
"ایرانیان نخستین قوم غیر عرب بوده اند که به ترجمه کل قرآن و برگردان واژگان مفرد آن دست یازیده اند. ایشان در تهیه و تنظیم فرهنگ های قرآنی به فارسی از قرون اولیه اسلامی اقدامات در خور ستایشی به انجام رسانده اند. مقاله حاضر به قصد نمایاندن راهبردهای یک مترجم فارسی زبان در برگردان واژگان قرآن به زبان فارسی تنظیم شده است. این مترجم که در حدود هفتصد سال پیش در خراسان می زیسته، همانند هر مترجم دیگر، راهبردهایی به کار گرفته که تقریبا با آنچه امروز در مطالعات ترجمه شناخته شده است، مطابقت و همراهی نسبتا کاملی دارد. از جمله برابر گزینی هر کلمه با حفظ نقش و نوع ساختار آن، برگردان واژه با توضیحی کوتاه یا بلند، برگردان کلمه با کلمه ای مرکب از عربی و فارسی، و برگردان یا توضیح واژگان ترجمه ناپذیر که در زبان عربی و بالتبع در قرآن به کار رفته است."
۲.

راهبردهای ترجمه مفردات قرآن در یک واژه نامه کهن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ترجمه تابستان ۱۳۸۷ شماره ۲۲

کلیدواژه‌ها: راهبردهای ترجمه مفردات قرآنی برابر نهاده های فارسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۴۰
ایرانیان نخستین قوم غیر عرب بوده اند که به ترجمه کل قرآن و برگردان واژگان مفرد آن دست یازیده اند. ایشان در تهیه و تنظیم فرهنگ های قرآنی به فارسی از قرون اولیه اسلامی اقدامات در خور ستایشی به انجام رسانده اند.
۳.

ماهیت «لی لة الق در»، درآمدی بر فهم دوساحتی مفردات قرآنی

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن پاییز و زمستان ۱۳۹۱ شماره ۱

کلیدواژه‌ها: نزول مفردات قرآنی لیلة القدر مبارک تحلیل معناشناختی تحلیل درون متنی فهم دوساحتی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن موارد دیگر
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن علوم قرآنی کلیات مفهوم شناسی
تعداد بازدید : ۸۵۴
در این مقاله با گذر از مسئلة «ما أدری» بودن لیلة القدر و در مواجهه با مسئلة «پیچیدگی» حاکم بر این شب و با تکیه بر توان ادراکی محدود بشری، از بین ابعاد بیکران این لیلة بعد معنوی ارزشی آن با استفاده از تحلیل معناشناختی مفرده «مبارک» که در متن قرآن دارای «روابط جانشینی» با «القدر» است و تحلیل درون متنی مفرده «نزول» در قرآن و ترسیم فرآیند «نزول» ملائکه به عنوان مهمترین اتفاق در این شب و کلیدی ترین فعل از سوره قدر در شناخت ماهیت و چیستی ظرف زمانی «لیلة القدر» معناکاوی می شود تا فهم بهتری از ماهیت دوساحتی «لیلة القدر» که در بیان روایات به «بطنان العرش» تعبیر شده است، به دست آید. لذا فهم «لیلة القدر» نیازمند «جهش معرفت شناختی» بین دو ساحت معنایی غیبی و عرشی (القدر) و شهادتی و فرشی (لیلة) این واژه است که کاربرد فراوانی در فهم و تفسیر این گونه مفردات قرآنی دارد.
۴.

ریشه شناسی واژه قرآنی "محسور"(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی سال اول پاییز ۱۳۹۶ شماره ۳ 83-97

کلیدواژه‌ها: محسور مفردات قرآنی زبانهای سامی عهد عتیق واژگان دخیل ریشه شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۷۹ تعداد دانلود : ۳۰۰
واژه قرآنی "محسور" تنها یک بار در آیه بیست و نهم سوره اسراء به کار رفته است. لغویان عرب و مفسران مسلمان واژه را از ریشه "حسر" دانسته اند و معانی مختلفی برای آن بر شمرده اند. مترجمان قرآن نیز نظر به اقوال لغوی و آراء تفسیری هریک معادلی در برابر واژه نهاده اند. با این همه رهایی از تردید و تحیری که پیشینیان ما طی سده ها گرفتار آن بوده اند جز با تأمل دوباره درباب خاستگاه واژه امکان پذیر نیست. براین اساس در مقاله حاضر پس از بیان آراء و اقوال مذکور به جستجوی واژه و ریشه یابی آن در زبانهای سامی پرداخته ایم. نشان داده ایم که ریشه "حسر" در عموم زبانهای سامی به کار رفته است و با آنکه در زبانهایی مانند آرامی، سریانی و جز آن واژه ی "محسور" را نیافته ایم اما در زبان عبری و به صورت مشخص در عهد عتیق واژه را در سیاقی مشترک با کاربرد قرآنی آن بازیافته ایم. در پایان، مبتنی بر این ریشه یابی، معادلهای پیشینیان را ارزیابی کرده ایم و سپس خود معادل " نیازمند یا نادار" را برای واژه پیشنهاد کرده ایم. جهت درک اهمیت این پژوهش کافی است بدانیم که ریشه یابی واژه افزون بر تبیین معنا و ساخت واژه، نظم آیه را نیز تبیین می کند.
۵.

بررسی تحلیلی استقرائی أهمّ قواعد دانش وجوه و نظائر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و حدیث سال سیزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۲۵) 23 - 49

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم تفسیر قرآن مفردات قرآنی قواعد قرآنی وجوه و نظائر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۰ تعداد دانلود : ۶۰۸
دانش وجوه و نظائر یکی از دانش های مهمی است که زیرشاخه دانش تفسیر شمرده می شود و به تحلیل معناشناختی واژگان قرآنی نظیر همدیگر می پردازد. در طول تاریخ علوم قرآنی، کتاب های گوناگونی در موضوع دانش وجوه و نظائر به رشته تحریر درآمده است. نویسندگان این آثار، در تحلیل های معناشناختی واژگان قرآنی از قواعد گوناگون تفسیری بهره جسته اند، ولی جز در موارد بسیار اندک، هیچ یک،  قواعد این دانش را به صورت جداگانه بیان نکرده و مورد بررسی قرار نداده اند. ضرورت تحلیل و واکاوی قواعد دانش وجوه و نظائر، از آن روست که می تواند زمینه را برای تحلیل های معناشناختی منطقی و نظام مند از واژگان قرآنی نظیر هم، فراهم آورد و از این رهگذر، مفسران را در پرده برداری از مدلول مطابقی و موضوع له یا مدلول التزامی و مستعمل فیه واژگان نظایر یاری رساند. در جستار حاضر، با شیوه توصیفی- تحلیلی و با روش استقرائی، برخی از مهم ترین قواعد دانش وجوه و نظائر با رجوع به برخی از مهم ترین آثار، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در پایان، قواعد مرتبط با دانش  وجوه و نظایر نیز در دو دسته درون متنی (قاعده منع ترادف، قواعد بلاغی، سیاق، وضع الفاظ برای روح معنا و قاعده شناخت اشیاء با اضدادش) و برون متنی (مانند تطور لغت و اسباب نزول) استخراج گردیده است.
۶.

معناشناسی «بور» در قرآن و متون مقدس یهودی مسیحی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت ادیان سال دهم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۴۰)

کلیدواژه‌ها: بور مفردات قرآنی زبان های سامی استعاره مفهومی متون مقدس یهودی مسیحی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۱ تعداد دانلود : ۴۱۳
واژه «بور» دو بار و ریشه آن (ب و ر) پنج بار در قرآن به کار رفته است. عموم مفسران و مترجمان قرآن، این واژه را به معنای هلاک شده، تباه شده و فاسد دانسته اند. این مفاهیم به لحاظ کلامی و در باب مقوله جبر، مسئله سازند. از سوی دیگر، برخی قرآن پژوهان واژه را دخیل دانسته اند. بنابراین در مقاله حاضر، نخست واژه را در زبان های سامی و با تأکید بر زبان های عربی، عبری، آرامی و سریانی ریشه یابی کرده ایم؛ سپس مبتنی بر این ریشه یابی به معانی واژه در قرآن و متون مقدس یهودی مسیحی پرداخته و با ارائه گزارشی نسبتاً مبسوط از مفاهیم آن، نشان داده ایم که این واژه در متون یادشده، یک مفهوم حقیقی دارد که همانا زمین بایر یا ناکشته است و یک مفهوم استعاری دارد که عبارت است از ناآموخته، نادان یا پرورش نایافته. افزون بر این، به نظریه استعاره های مفهومی اشاره کرده ایم و ارتباط مفاهیم حقیقی و استعاری واژه را توضیح داده و گفته ایم که در این استعاره مفهومی، سویه حاصلخیزی و باروری یا نقطه مقابل آن، سترون و بی حاصل بودن، برجسته می شود. در پایان، مبتنی بر تحلیل فوق، حضور توأم هر دو معنا را در متون پیش گفته، برخاسته از یک پدیده نظام مند زبانی دانسته ایم که قول به دخیل بودن واژه را رد می کند.
۷.

ریشه شناسی واژه قرآنی «عَزَّر» و نقش آن در ارزیابی ترجمه های قرآنی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی سال سوم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیایی ۱۰) 85-108

کلیدواژه‌ها: ترجمه های قرآنی عَزر مفردات قرآنی زبان های سامی ریشه شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۲ تعداد دانلود : ۳۳۹
واژه قرآنی "عَزَّر" سه بار در قرآن به کار رفته است. لغویان عرب و مفسران مسلمان واژه را از ریشه "ع-ز-ر" دانسته اند و معانی مختلفی برای آن بر شمرده اند. مترجمان قرآن نیز نظر به اقوال لغوی، آراء تفسیری و همچنین بافت آیات، هریک در برابر واژه معادلی نهاده اند. گرچه به نظر می رسد معادل های پیشنهادی مترجمان پیش از هر چیز مبتنی بر بافت آیات بوده است و همین امر، کار را برای ایشان دشوار کرده است. با این همه انتخاب برابرنهاده ای مناسب برای واژه و رهایی از تردید و تحیری که پیشینیان ما طی سده ها گرفتار آن بوده اند جز با تأمل دوباره درباب خاستگاه واژه و ریشه شناسی آن امکان پذیر نیست. براین اساس در مقاله حاضر به جستجوی واژه و ریشه یابی آن در زبانهای سامی پرداخته ایم. نشان داده ایم که سه ریشه "ع-ز-ر"، "ع-ذ-ر" و "ع-د-ر" در زبانهای عربی، عبری، سریانی و آرامی معنایی نزدیک به هم دارند و مفهوم بنیادین میان این سه ریشه "احاطه کردن و در میان گرفتن" است و مفهوم مشترک واژه در قرآن و متون مقدس یهودی-مسیحی همانا "حمایت کردن" است که خود برخاسته از معنای بنیادین پیش گفته و نوعی استعاره مفهومی است.
۸.

ریشه شناسی واژه قرآنی «عَزَّر» و نقش آن در ارزیابی ترجمه های قرآنی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی سال سوم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۳ (پیایی ۱۱) 85-108

کلیدواژه‌ها: ترجمه های قرآنی عَزر مفردات قرآنی زبانهای سامی ریشه شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰۷ تعداد دانلود : ۲۰۱
واژه قرآنی "عَزَّر" سه بار در قرآن به کار رفته است. لغویان عرب و مفسران مسلمان واژه را از ریشه "ع-ز-ر" دانسته اند و معانی مختلفی برای آن بر شمرده اند. مترجمان قرآن نیز نظر به اقوال لغوی، آراء تفسیری و همچنین بافت آیات، هریک در برابر واژه معادلی نهاده اند. گرچه به نظر می رسد معادل های پیشنهادی مترجمان پیش از هر چیز مبتنی بر بافت آیات بوده است و همین امر، کار را برای ایشان دشوار کرده است. با این همه انتخاب برابرنهاده ای مناسب برای واژه و رهایی از تردید و تحیری که پیشینیان ما طی سده ها گرفتار آن بوده اند جز با تأمل دوباره درباب خاستگاه واژه و ریشه شناسی آن امکان پذیر نیست. براین اساس در مقاله حاضر به جستجوی واژه و ریشه یابی آن در زبانهای سامی پرداخته ایم. نشان داده ایم که سه ریشه "ع-ز-ر"، "ع-ذ-ر" و "ع-د-ر" در زبانهای عربی، عبری، سریانی و آرامی معنایی نزدیک به هم دارند و مفهوم بنیادین میان این سه ریشه "احاطه کردن و در میان گرفتن" است و مفهوم مشترک واژه در قرآن و متون مقدس یهودی-مسیحی همانا "حمایت کردن" است که خود برخاسته از معنای بنیادین پیش گفته و نوعی استعاره مفهومی است.
۹.

بازخوانی مفهوم قرآنی «حَصور» در توصیف یحیی نبی(ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی سال چهارم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیایی ۱۶) 127-148

کلیدواژه‌ها: حَصور مفردات قرآنی زبان های سامی یحیی(ع) کتاب مقدس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۷۳ تعداد دانلود : ۳۲۷
واژه قرآنی «حَصور» تنها یک بار در آیه 39 سوره آل عمران و در توصیف یحیی نبی(ع)، آمده است. با این حال ریشه آن، «ح-ص-ر»، شش بار در قرآن کریم به کار رفته است. عموم مفسران و مترجمان، این واژه را با عدم تمایل یحیی(ع) به ازدواج و عفت وی نسبت به زنان مرتبط دانسته اند. این مفهوم خود خاستگاه بعضی اختلافات فقهی در باب استحباب نکاح و نیز برخی مسائل کلامی درباره انبیاء(ع) شده است. بر این اساس، در پژوهش حاضر به مطالعه و بررسی واژه «حَصور» در ادبیات کهن عربی، مشتمل بر اشعار جاهلی و مخضرمین پرداخته ایم و آن را در زبان های سامی ریشه یابی کرده ایم. این مطالعه نشان می دهد که مفهوم بنیادین ریشه «ح-ص-ر» در زبان های سامی عبارت است از: تنگ گرفتن، احاطه کردن، دیوار کشیدن(دورِ مکانی)، زندان، زمین زراعی محصور و مانند آن. افزون بر این با تبیین ارتباط معنایی واژه قرآنی «حَصور» با مفهوم بنیادین پیش گفته، این نتیجه حاصل شد که واژه بر پرهیزکاری سخت گیرانه، خویشتن داری یا کفّ نفس یحیی(ع) دلالت دارد. این معنا با آیاتی از قرآن و کتاب مقدس تأیید می شود. با این همه، برای تأیید معنای جاافتاده و فراگیر در تفاسیر و ترجمه های قرآن هیچ شاهدی به دست نیامد.
۱۰.

مفهوم شناسی «کرسی» در لغت و روایات تفسیری عترت علیهم السلام و مقایسه آن با روایات تفسیری اهل سنّت

نویسنده:
منبع: دانش ها و آموزه های قرآن و حدیث سال سوم بهار ۱۴۰۰ شماره ۱۲ 15-32

کلیدواژه‌ها: آیه الکرسی عرش چندمعنایی مفردات قرآنی تفسیر تطبیقی معارف قرآن و حدیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۲ تعداد دانلود : ۲۲۴
واژه «کرسی» یکی از واژگان متشابه قرآنی است که در دو جای قرآن کریم به کار رفته است. این لغت در سوره بقره با ضمیری آمده که به لفظ جلاله بازمی گردد. اکنون این پرسش ایجاد می شود که از ترکیب یادشده چه معنایی اراده گشته و تفسیر غیر جسمانی آن چیست؟ در منابع تفسیری اهل سنّت دیدگاه های گوناگونی مطرح شده که تفسیر مادّیِ ملازم با پنداره «تجسیم» از جمله آنهاست. امّا در احادیث معتبر اهل بیت س، نظریه تفسیر دیگری مطرح شده که پرهیز از تشبیه و جسم انگاری خداوند، جمع معنای حسّی (جسم وسیع کیهانی) و معنای غیر مادّی (علم) و برخورداری از پشتوانه لغوی و معناشناختی، از ویژگی های شاخص آن است. این نوشتار با رویکرد تطبیقی و روش توصیفی تحلیلی، پس از طرح دیدگاه های مفسّران سنّی درباره معنای «کُرسی» در آیه 255 سوره بقره، به مفهوم شناسی آن از منظر لغت و احادیث تفسیری معصومان^ می پردازد.
۱۱.

ارزیابی منابع مرجع فارسی در زمینه مفردات قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال هجدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۷۳ «ویژه پژوهش های قرآنی» ۳۶-۱۲

کلیدواژه‌ها: مفردات قرآنی منابع مرجع معیارهای کتاب مرجع معیارهای ارزیابی علوم قرآنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۸ تعداد دانلود : ۱۵۰
هدف: پژوهش حاضر با هدف ارزیابی منابع فارسی در زمینه مفردات قرآن صورت گرفته است تا میزان مطابقت آنها با معیارهای کتب مرجع را معین کند. روش: پژوهش حاضر کاربردی و روش آن تحلیل محتوای کمی و کیفی است. جامعه آماری پژوهش شامل تمام کتابهای چاپی فارسی در حوزه مفردات قرآنی است. برای انجام پژوهش از سیاهه وارسی محقق ساخته استفاده شد. یافته ها: یافته ها نشان داد: از میان 85 کتاب مفردات قرآنی که در این پژوهش مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته اند، 73 درصد کتب مرجع توسط پدیدآورندگان معتبر تولید شده ولی فقط 13 درصد از آن ها توسط ناشران تخصصی به چاپ رسیده اند. بیشترین آثار (24 عنوان) در سال های 1391 به بعد چاپ شده اند. 4/77 درصد از آثار منتشره در تیراژ 3000 و کمتر چاپ شده اند. 5/83 درصد از کتب مرجع به صورت گزینشی دامنه لغات خود را اختیار کرده اند. همچنین 5/36 درصد از آثار بر حسب تفسیر، ترجمه یا نسخه ای خاص از قرآن نوشته شده است ولی 5/83 درصد از آثار به طور عمومی به تالیف یا ترجمه پرداخته اند. کتب مفردات قرآنی فارسی، در ویژگی های ظاهری نگارش از جمله ویراستاری، برخورداری از راهنمای استفاده و بهره مندی از نمایه ضعف دارند. اکثر کتاب های مفردات قرآنی (5/56 درصد) با در نظر گرفتن اهداف آموزشی به رشته تحریر در آمده است. اصالت/ارزش: چارچوب حاصل از پژوهش حاضر می تواند در تبیین و ارزیابی مفردات قرآنی که از شمار کتب مرجع به حساب می آید، استفاده شده و راهنمای محققین، نویسندگان، منتقدان و مخاطبان خود باشد و فعالیت های علمی مربوط را هدفمند و یکسان سازد.
۱۲.

رَفَث: کاوشی ریشه شناختی درباره واژه ای پر چالش

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه نقد آراء تفسیری سال ۴ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۷) 103 - 134

کلیدواژه‌ها: پرهیزهای روزه پرهیزهای حج مفردات قرآنی ریشه شناسی تفاسیر کهن زبان های سامی زبان های آفروآسیایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۲ تعداد دانلود : ۱۶۰
واژه رَفَث که دو بار در قرآن کریم به کار رفته، از جمله مفردات قرآنی است که در معنای آن تشتت اقوال و پیچیدگی های تفسیری بسیار است. بخشی از این تشتت ناشی از آن است که مفسران و لغویان کهن، به جای تبیین معنا، به توضیح مصادیق آن پرداخته اند و چه بسا به معنای لغوی آن نیز دسترس نداشته اند. قراین حاکی از آن است که رفث به عنوان یک واژه، از اواسط سده سوم هجری روی به منسوخ شدن نهاده و متروک بودن آن در سده های بعد، بر دشواری کار مفسران افزوده است. پژوهش حاضر بر آن است که پس از نشان دادن ابهامات مفسران و نقد آراء ایشان، با یک تبیین زبانشناختی تاریخی، و به ویژه با بهره جستن از روش های ریشه شناسی و مطالعه تطبیقی سامی، به تبیین ارزش واژگانیِ رفث راه جوید. برآیند مباحث آن است که رفث در اصل لغوی، به معنای "کوبیدن توأم با گستردن چیزی" است و کاربست آن برای آمیزش جنسی، اگرچه متداول ترین کاربرد بوده، ولی از مقوله کنایه است. کاربرد این واژه برای "سخنان بی پرده جنسی" و "هرزه درایی" نیز مبتنی بر مجاز و بر پایه همان معنای "آمیزش جنسی" بنا شده است. اما آنان که رفث را به معنای "سخن زشت" به طور کلی گرفته اند، هم از اصل لغوی و هم از سیاق های قرآنی فاصله گرفته اند.