فضیلت گرایی

این پژوهش با هدف طراحی الگوی اثربخش سازمان های فضیلت گرا با تأکید بر بانک توسعه تعاون و با روش تلفیقی (نوع اکتشافی) در طی چهار مرحله انجام شده است: نخست به روش اسنادی، بسترها و شاخص های سازمان های فضیلت گرا استخراج گردیده، سپس به منظور تدوین نهایی شاخص ها از روش دلفی استفاده گردیده (41 نفر)، به واسطه روش تحلیل عاملی (اکتشافی) به تشخیص مؤلفه ها پرداخته شده و درنهایت مدل استخراجی به کمک مدل سازی معادلات ساختاری اعتباریابی گردیده است. جامعه آماری در دو مرحله کیفی و کمی شامل خبرگان، اعضای هیئت علمی و کارکنان و کارشناسان بانک توسعه تعاون شهر اصفهان و پنج شهرستان استان اصفهان (160) بوده که با استفاده از تکنیک پیمایش مورد ارزیابی قرار گرفته اند. درنهایت، الگوی سازمان های فضیلت گرا در بانک توسعه تعاون در قالب 10 مؤلفه رهبری مشارکتی، تیم محوری، تعهد و حمایت مدیران، پشتیبانی ساختاری، راهبردهای سازمانی، ارتباطات سازمانی، اسناد بالادستی، پویایی محیطی و زیرساخت های فناورانه و 67 شاخص استخراج گردیده و داده های گردآوری شده از برازش مطلوبی در قالب مدل سازمان های فضیلت گرا برخوردار بودند.

مسئله ایی که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته می شود، بررسی تبیین کارکرد دین بر اساس فضیلت گرائی است. توضیح مطلب اینکه یکی از مسائلی که دین شناسان با آن مواجه هستند؛ این است که با وجود مخالفتهایی که با دین صورت می گیرد چرا انسانها به دین گرایش دارند، و دین چه نقش و کارکردی برای انسان دارد؟ در تبیین این مسئله رویکردهای مختلفی ارائه شده است، یکی از رویکردهایی که دوباره مورد توجه قرار گرفته شده است، رویکرد فضیلت گرایی می باشد. این رویکرد در حوزه های مطالعاتی مانند فلسفه علم، معرفت شناسی، اخلاق و فلسفه دین کاربرد پیدا کرده است، و برخی از صاحب نظران این رشته ها، بر مبنای فضیلت گرایی، مسائلی را که در این حوزه های مطالعاتی مطرح است، را بر این اساس مورد بررسی قرار داده اند. در این رویکرد به ویژگیها، خصوصیات، توانائیها و استعداد شخصی افراد توجه می شود. بر اساس این رویکرد فضائل به دو قسم تقسیم می شود: یکی فضائل عقلانی، و دیگری فضائل هنجاری و اخلاقی. با توجه به اینکه در آموزه های دینی نیز به این فضائل اشاره شده است. به نظر می رسد بر اساس این رویکرد می توان بر مبنای «استنباط از راه بهترین تبیین»، کارکرد دین را نیز تبیین کرد، از این رو در این مقاله سعی شده است بعد از بیان اجمالی این رویکرد، مسئله کارکرد دین بر این اساس مورد بررسی و تببین قرار گرفته شود.

هدف پژوهش حاضر، پیش بینی فضیلت گرایی معلمان براساس مؤلفه های «سرمایه معنوی» و مؤلفه های «التزام حرفه ای» در سال1398 است که به روش توصیفی از نوع همبستگی انجام شده است. جامعه آماری شامل 278 نفر از معلمان ابتدایی شهرستان ترکمن است که حجم نمونه براساس جدول کرجسی و مورگان به تعداد 162 نفر از معلمان با روش تصادفی طبقه ای براساس جنسیت انتخاب شده است. ابزار گردآوری داده ها شامل پرسش نامه های استاندارد سرمایه معنوی گل پرور، مصاحبی، عابدینی، ادیبی و عبدلی (1394) ، التزام حرفه ای معلمان ایمانی (1389) و فضیلت گرایی سازمانی کمرون، برایت و کازا (2004 ) است. تجزیه و تحلیل داده ها ازطریق آزمون ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندمتغیره بااستفاده از نرم افزار اس.پی.اس.اس 18 صورت گرفته است. یافته ها نشان می دهد بین مؤلفه های ارزش گرایی معنوی، خلوت با خدا، اهمیت معنویت و اثرگذاری معنوی با فضیلت گرایی معلمان مدارس ابتدایی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین بین مؤلفه های مشارکت شغلی، پایبندی به ارزش های کاری، وابستگی سازمانی و وابستگی حرفه ای با فضیلت گرایی معلمان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. نتایج حاصل از رگرسیون چندمتغیره نیز نشان می دهد همه مؤلفه ها به جز مؤلفه های ارزش گرایی معنوی، اهمیت معنویت و وابستگی سازمانی در فضیلت گرایی معلمان اثرگذار هستند. مؤلفه خلوت با خدا، اثرگذاری معنوی، پایبندی به ارزش های کاری و مشارکت شغلی بیشترین نقش را در پیش بینی فضیلت گرایی معلمان دارند. بنابراین چنین نتیجه گیری می شود که با رشد و افزایش سرمایه معنوی و التزام حرفه ای معلمان، فضیلت گرایی آنان نیز افزایش می یابد.

اگرچه رویکرد انتقادی به رهاوردهای علوم انسانیِ مدرن چندین دهه است که در جهان اسلام و به شکل خاص در ایران بسیار رایج شده است، اما به دلیل تمرکز بیش از حد بر «چیستی» و «چراییِ» تولید مدل روش شناختی، به جای پرداختن به نمونه و تولید علم، تاکنون نتوانسته است از مقبولیت قابل توجهی برخوردار شود. نظریات اخلاق هنجاری در غرب براساس تقریری که از معیار صواب و خطا در احکام و گزاره های اخلاقی دارند در سه شاخه ی غایت انگارانه (نتیجه گرا)، وظیفه گروانه و فضیلت محورانه دسته بندی شده اند. از رهگذر بررسی روشمند آیات، این نتیجه به دست می آید که نه تنها قرآن کریم طرح اخلاقی خود را به یکی از این سه دسته ی غایت (نتیجه)، وظیفه و فضیلت محدود نمی کند؛ بلکه درضمن اهمیت به فاعلِ اخلاقی و تأکید بر رعایت قواعد و حدود اخلاقی، بر کنش ها و رفتارهای اخلاقی نیز که نقشی بی بدیل در سعادت انسان دارند، توجه می دهد و آن ها را مستقل و منفکّ از یکدیگر مورد نظر قرار نمی دهد. طرح «ایمان» به عنوان مقوّم ارزش های اخلاقی و وجود فضایلی- هم چون تقوا- که تنها در اخلاق دینی قابل دفاع و توجیه هستند نشان می دهد که کاربست طبقه بندی (نتیجه/ وظیفه / فضیلت) در تبیین و نظریه پردازی علم اخلاق اسلامی، آنچنان هم که به نظر می رسد، کارآیی ندارد.

می توان از منظرهای مختلفی عرفان را واکاوی کرد از جمله می توان به طبیعت تجربه های، عرفانی واقع نمایی تجربه های عرفانی و مکاتب عرفانی اشاره کرد. یکی از مسائل مهم در خصوص عرفان کارکرد این واقعیت در زندگی انسان به ویژه دوران معاصر است. شاید بتوان عرفان را به معنویت فروکاست. معنویت در دو لایه ی معنویت اخلاق بنیاد و خدابنیاد قابل طرح است به گونه ای که این دو رابطه ی عموم و خصوص مطلق داشته باشند. هر معنویت خدا،بنیاد معنویت اخلاق بنیاد نیز هست؛ اما هر معنویت اخلاق، بنیاد معنویت خدا بنیاد نیست. مطلوب جوامع بشری معنویت خدا بنیاد است؛ اما در جوامع و گروه هایی که دین جایگاه اولیه خود را از دست داده است به عنوان یک سیاست می توان معنویت اخلاق بنیاد را مقدمه ای برای دستیابی به معنویت خدا بنیاد در نظر گرفت. توجه به اخلاق در معنویت اخلاق بنیاد هم جنبه های سلبی و هم جنبه های ایجابی را در بر می گیرد و توجه انحصاری به کارهای خوب، بدون پرهیز از کارهای ناشایست در واقع تحریف اخلاق و بازی در زمین شیطان است. هر یک از این دومعنویت،  مؤلفه های نظری و عملی دارد برای شتاب بخشیدن به رشد معنویت خدا بنیاد در دوران معاصر، نقش الگوهای اخلاقی زندگی انسان بسیار کارگشا است.

اخلاق فضیلت به عنوان یکی از شاخه های سه گانه اخلاق هنجاری مشهور است، ولی برخی از فلاسفه اخلاق موافق جایگاه مستقلی برای آن در اخلاق هنجاری نیستند. سؤال مقاله حاضر این است که سخن حق در مورد جایگاه اخلاق فضیلت در پژوهش های اخلاق هنجاری چیست؟ آیا ادله قائلین به استقلال اخلاق فضیلت در مقابل دیگر رقبا یعنی وظیفه-گرایی و غایت گرایی، بدون اشکال می باشد؟ راه حل پیشنهادی چیست؟ گردآوری داده ها در این مقاله کتابخانه ای بوده و با روش توصیفی تحلیلی به تبیین سؤالات و پاسخ گویی به آنها پرداخته است. قائلین به اخلاق فضیلت تقریر های مختلفی برای اخلاق فضیلت داشته اند که فضیلتمندیِ فاعلِ اخلاقی در همه آنها مشترک است. علل روی آوری به اخلاق فضیلت نیز متعدد بوده و بیشتر ناظر به نقاط ضعف نظریه های رقیب است. بررسی ها نشان از آن دارد که هم به تقریرهای اخلاق فضیلت اشکال وارد است و هم ادله روی آوری به آن قابل خدشه می باشد. نتیجه آن است که اگرچه اخلاق فضیلت جایگاه مستقلی در اخلاق هنجاری ندارد ولی دغدغه های منطقی قائلین به اخلاق فضیلت، توسط نظریه ی غایت گرای اخلاق اسلامی، معروف به نظریه قرب الهی، قابل حل می باشد.

در این مقاله تلاش می شود از چنین نظریه ای دفاع شود: معقول است باور کنیم حق حیات، انحصاراً حقی الهی است؛ یعنی فقط خداوند است که (اخلاقاً/شرعاً/قانوناً/...) مجاز است احکام مربوط به حق حیات (و ممات) را وضع و صادر کند. برای دفاع از این نظریه، پس از بیان چند تعریف و نکته مقدماتی، دو استدلال به شرح زیر صورت بندی و ارائه می شود: استدلال نخست بر مبنای جدلی الطرفین بودن احکام مربوط به حق حیات، و استدلال دوم بر مبنای بررسی ریشه حقوق برای انسان ها . در ادامه برخی شواهد درون دینی برای تأیید نظریه ارائه می شوند. سپس، و در بخش نتیجه، برخی مزایا و لوازم نظریه نیز به اختصار تام بیان می شود. 

این مقاله به تجزیه و تحلیل مقاومت بر اساس نظریه های سه گانه اخلاق هنجاری می پردازد. اخلاق در ترکیب با سیاست، مبانی کنش سیاسی افراد و جوامع را تشکیل می دهد؛ بنابراین «مقاومت» آنها در برابر قدرت های سلطه گر از منظر اخلاقی قابل بررسی است (ازجمله، دفاع از حق مقاومت). هر چند چنین حقی به عنوان یک اصل هنجاری در دوران مدرن مورد توجه قرار گرفته است، اما کندوکاو اخلاقی آن می تواند موضوعی جذاب در سپهر اخلاق باشد. از این رو نویسندگان با استفاده از روش توازن متأملانه تلاش دارند ضمن ایضاح ساختار مفهومی اخلاق مقاومت، تمهیدات نظری مناسبی برای جریان مقاومت سیاسی در حوزه فلسفه اخلاق و نظریه سیاسی فراهم سازند. برهمین اساس، این پژوهش نسبت حق اخلاقی مقاومت سیاسی با مقوله های اجتماع اخلاقی، مصلحت عمومی و افتخار را بحث و نشان داده است که این سه چگونه شرایط امکان و اخلاقی بودن مقاومت را فراهم می آورند.

فضیلت گرایی، از باسابقه ترین نظریه های اخلاقی است که در دهه های اخیر بار دیگر توجه فیلسوفان اخلاق را به خود جلب کرده و اقبال بسیاری از اخلاق پژوهان را در پی داشته است. ادموند پینکافس - فیلسوف فضیلت گرا و در نظر برخی از احیا کنند گان فضیلت گرایی در دوره معاصر - ضمن تخطئه آنچه که او فروکاهش گرایی در حوزه اخلاق می نامد، تقریری تازه و متفاوت از فضیلت گرایی ارائه داده است. در این مقاله پس از اشاره ای گذرا به مایه ها و مبانی نظریه فضیلت گرایانه افلاطون و ارسطو - سرآمدان فضیلت گرایی در یونان باستان - به مقایسه دیدگاه های فضیلت گرایی کلاسیک با انگاره های فضیلت گرایانه پینکافس، پرداخته شده است. پوشیده نیست که افلاطون و ارسطو، رویکردی غایت گرا داشته اند و از سویی فضایل را غیر نسبی و قابل بازگشت به فضیلت واحد می انگاشتند، اما پینکافس ضمن نقد فروکاستن اخلاق به یک یا چند فضیلت یا اصل اخلاقی محدود، بر کارکردگرایی به جای غایت گرایی تاکید می کند. مقایسه در چهار بخش معناشناسی، گونه ها و اقسام فضایل، ادله فضیلت گرایی و ملاک گزینش فضایل، به همراه نیم نگاهی تحلیلی و تاریخی انجام گرفته است.

اخلاق فضیلت یکی از نظریه های اخلاقی است که اهتمام ویژه ای بر شخصیت فاعل و ویژگی ها آن دارد . در مقابل اخلاق فضیلت ، نظریه های عمل محور (وظیفه نگر و غایت نگر) قرار دارند . شناخت دیدگاه قرآن ، به عنوان مهم ترین منبع اعتقادی و عملی دین اسلام ، در میان نظریه های اخلاق هنجاری ضروری به نظر می رسد . از همین رو، در این پژوهش می کوشیم ضمن تبیین دقیقِ اخلاق فضیلت و ویژگی های آن ، به سراغ آیات قرآنی رفته ، دیدگاه قرآن در قبال این نظریه را تبیین کنیم . دیدگاهی که از مجموع شواهد قرآنی برداشت می شود، تأیید اخلاق فضیلت با رویکرد فضیلت موضوع )فاعل محور و فاعل مقدّم( است ، اما برای رویکردهای فضیلت معیار و فاعل مبنا شاهد قوی ای یافت نشد . اخلاق قرآنی با محور قرار دادنِ قلب و روح در مقابل افعال ظاهری انسان و ایمان در مقابل عمل صالح و همچنین با طرح «اسوه» به عنوان معیار شناخت اخلاق، رویکردی بسیار نزدیک به اخلاق فضیلت، اتخاذ کرده است .