ضرب المثل فارسی

بن مایة کلان ""در کوزه (خم) افتادن (انداختن)"" و شکل دگردیسی یافتة آن، که ریشه در آیین های کهن ایرانی دارد، یکی از تصاویر رایج در اشعار و قصه ها و حتی ضرب المثل های ادب فارسی است اما به علت فراموش شدن آیین های مربوط به آن، منشأ این تصاویر ناشناخته مانده است. در مقالة حاضر بخشی از قصه ها و ضرب المثل ها و صورخیال ادب فارسی را، که حامل این آیین هستند، تحت بررسی قرار داده ایم. حاصل کار نشان می دهد که ادبیات به طور غیرمستقیم، نگهدارنده و حافظ شعائر و آداب و رسوم بی شماری نظیر این آیین است. همچنین گاهی همبستگی کامل میان آیین و تصویر ادبی وجود دارد و گاهی شعائر و آیین ها ازنظر صورت یا محتوا، متأثر از نفسانیات شاعر و عوامل خارجی تغییر یافته و دگرگون شده اند.

ضرب المثل در گستره ادبیات از نقش و جایگاه والایی برخوردار است؛ به طوری که ارزش و اهمیت علمی و تاریخی آن از کتیبه ها و سنگ نوشته ها کمتر نیست. در زندگی تمامی اقشار جامعه، اعم از عامی، تحصیلکرده، کارکرد ضرب المثل بسان آینه است که ویزگی های فرهنگی و اجتماعی یک جامعه و سازمان را به ببینده می نمایاند. بسا ضرب المثلی کار ساعت ها سخن گفتن، دلیل آوردن و استدلال کردن و بحث کردن را انجام داده است. ضرب المثل ها پنجره ای به سوی فرهنگ هستند. این تحقیق به بررسی مولفه های فرهنگ سازمانی در ایران از منظر ضرب المثل های فارسی می پردازد. روش تحقیق کیفی می باشد. جامعه ی آماری شامل 12000 ضرب المثل فارسی است که 1200 ضرب المثل به صورت تصادفی به عنوان نمونه در نظر گرفته شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از فن تحلیل محتوا استفاده شد. نتایج نشان داد که ضرب المثل های فارسی توان تبیین مولفه های فرهنگ سازمانی در ایران را دارند. بدین معنی که ضرب المثل ها نشان می دهند که فرهنگ سازمانی ایرانی دارای ویژگی هایی مانند فرد گردایی، فاصله قدرت زیاد، دوری از تضاد، مرد سالاری، است.

مثل یکی از بارزترین شاخه های فرهنگ عامیانه ادب شفاهی و چون آیینه ای روشنی فرهنگ و سنت حاکم بر جوامع در آن نمایان است و از جمله می توان به نوع نگرش به زن به علت بودن در کانون توجه فرهنگی اشاره نمود. زن در غالب امثال فارسی و عربی با صفاتی منفی نمایان می شود گرچه گاها نیز تحسین می شود مجاورت دو ملت ایران و عرب در طول تاریخ پیوندهای دو جانبه از لحاظ سیاسی و فرهنگی را ایجاد کرده است و از انجا که در تمام روابط و پیوندها زبان نقش میانجی را ایفا می کند تاثیر گذاری و تاثیر پذیری دو ملت در عناصر زبانی امری روشن است در این مقاله سعی شده است مثل های عربی و فارسی با محوریت زن به صورت تطبیقی مورد بررسی قرار گیرد تا به بازنمایی زنان در ادبیات دو ملت با تکیه بر امثال بپردازد

نگارنده در نوشتار پیش رو، به برخی مضامین و ضرب المثل های مشترک در ادب فارسی و عربی می پردازد. آنچه در ذیل می آید 44 مثل مشترک و هم مضمون فارسی و عربی بوده که بیانگر ارتباط تنگاتنگ این دو فرهنگ است.          

استعاره به منزله فرایندی شناختی، مقوله های ذهنی را در حوزه ای ملموس، عینیت می بخشد و امکان مطالعه ساختار ذهنی انسان را فراهم می کند. هدف پژوهش حاضر، بررسی کلان استعاره «ازدواج شکار است» و بازنمایی منفی آن در حوزه عشق (همسرگزینی و ازدواج) براساس نظریه استعاره مفهومی و زبان شناسی فرهنگی (پالمر، 1996؛ شریفیان، 1392) است. با استناد به پیکره دادگان زبان فارسی و ضرب المثل های فارسی، استعاره «ازدواج شکار است» و بازنمایی منفی آن در این حوزه را بررسی کردیم. سه خرده استعاره «همسرگزینی و ازدواج، شکار است»، «همسرگزینی و ازدواج، سرقت است» و «همسرگزینی و ازدواج، اسارت است» به دست آمد. این خرده استعاره ها در قالب استعاره های زبانی «شکارکردن»، «به چنگ آوردن»، «عقل و هوش ربودن»، «قاپ دزدیدن»، «قرزدن»، «تورکردن»، «گرفتارکردن»، «به دام انداختن»، «اسیرکردن»، «به بندگی گرفتن» و «درکمندکشیدن» با بار عاطفی منفی درباره مرد یا زن به کار می روند. یافته ها نشان داد که در زبان فارسی بازنمایی استعاری منفی حوزه شکار درزمینه «همسرگزینی و ازدواج» درمورد زن و مرد مشاهده می شود. گاه زن صیدی ارزشمند و طعمه مرد است و گاه نقش صیاد را پیدا می کند و مرد به عنوان طعمه شکارچیِ زن معرفی می شود. نتایج نشان داد که عواملی مانند جنسیت، تعهد نسبت به زندگی مشترک و تناسب زوجین به لحاظ ظاهری، اقتصادی، سن، تجرد و اخلاق مداری بر بازنمایی های استعاری تأثیرگذار هستند.