پان عربیسم

"بنیادگرایی اسلامی که از دهه 80 میلادی به جریان اجتماعی عمده در بسیاری از کشورهای عربی تبدیل شد، تحلیل های نظری بسیار برانگیخته است. در این مقاله سعی می شود از طریق تحلیل گفتمانی فرایند مزبور ارزیابی شود. با وجود نقاط افتراق فراوان که بنیادگرایی اسلامی را در زمینه روش مبارزه سیاسی، سازماندهی و ساختار تشکیلاتی از دیگر جنبش های سیاسی حتی جریانات اصلاح طلب دینی جدا می کند، به زعم این مقاله مهم ترین وجه ممیزه آن از جنبش های پیشین، نقش ممتاز و منحصر به فرد دال اسلام در شکل بخشی و مفصل بندی عناصر گفتمانی آن می باشد. بر اساس مفروضه مقاله اسلام با بنیادگرایی اسلامی پا به عرصه معادلات سیاسی در جوامع عربی ننهاد، بلکه به واسطه جریانات بنیادگرا به دال برتر یا آنچه که ما در اینجا از آن به "" نقطه آجیدن"" تعبیر نموده ایم، تبدیل شد. در این راستا برای درک تحول گفتمانی صورت گرفته از ناسیونالیسم به بنیادگرایی به تشریح اجزای متشکله دو گفتمان بنیادگرایی و پان عربیسم و مقایسه دال مرکزی و محوری آن دو پرداخته؛ سپس زمینه های سیاسی شدن فزاینده اسلام و تبدیل اسلام به دال برتر و به تبع آن رشد گفتمان بنیادگرایی اسلامی در جوامع معاصر عربی و هزیمت گفتمان ناسیونالیسم عرب بر اساس مقوله قابلیت دسترسی مورد بررسی قرار گیرد. "

در این نوشتار سعی شده است سامان ژئوپلیتیکی شیعیان در عراق آینده، تبیین شود. در ابتدا دو سناریوی اساسی درباره نظام سیاسی آینده عراق و ویژگی های هر کدام، مورد بررسی قرار گرفته است. با بررسی واقعیت های امروزی عراق می توان نتیجه گرفت از دو سناریوی نظام دموکراتیک مبتنی بر فدرالیسم و نظام استبدادی، شرایط برای تحقق سناریوی اول فراهم است. با توجه به عناصر ژئوپلیتیکی در صورت وقوع نظام دموکراتیک مورد نظر، می توان به این نتیجه رسید که وزن و قلمرو ژئوپلیتیکی شیعیان ارتقا خواهد یافت. جمعیت، حکومت و نهادهای سیاسی، موقعیت و منابع طبیعی، از جمله عناصر ژئوپلیتیکی است که مورد بررسی قرار گرفته اند. با توجه به تجزیه و تحلیل انجام شده، صحت فرضیه «در آینده وزن و قلمرو ژئوپلیتیکی شیعیان در داخل و خارج گسترش و تثبیت خواهد یافت»، اثبات شده است.

در طی بیش از دو دهه گذشته، دولت عربستان سعودی سیاست خارجی انفعالی و حفظ وضع موجود در هر شرایطی و هزینه های مترتب در منطقه را به مرور از چشم انداز استراتژیک خود دور ساخته است. عملکرد دولت عربستان سعودی از زمان پایان رسمی و غیررسمی این دو جنگ سرد و بالاخص اقدامات این کشور در رابطه با جنبش های اجتماعی در جهان عرب، به طور مشخص و بارزی تجلی گر جایگزینی سیاست های انفعالی با سیاست های کنش گرایانه و پیش قدمی در برهم زدن وضع موجود در صورت توجیه پذیر بودن آن است. سئوال مقاله این است که چه الزامات و مولفه هایی عربستان سعودی را به سوی ایفای نقش بازیگر کنشگر و فعال در سطح منطقه و تلاش برای تأثیرگذاری فزون تر بر معادلات قدرت در صحنه داخلی کشورهای منطقه سوق داده است. فرضیه مقاله بر این ایده استوار است که به دنبال افول جنگ سرد عربی در سطح منطقه و پایان جنگ سرد در سطح نظام بین الملل که محو خطر موجودیتی علیه عربستان را رقم زد، در طی بیش از دو دهه گذشته عربستان سعودی سیاست بسط نفوذ سیاسی و اشاعه ارزش های موردنظر را که در بستر جنبش های اجتماعی شکل گرفته در جهان عرب فرصت تجلی وسیع تر را پیدا کرده بود، پی گرفته است.

ورود مدرنیته به جهان اعراب، فرآیند مدرنیزاسیون و تقابل اسلام و به ویژه اعراب با این فرآیند، موجب تحولاتی در سطوح متعدد اجتماعی و سیاسی گردید. امید به تشکیل دولت های مستقل و قدرتمند عربی با بنیان های دولت ملت مدرن، موجب گردید تا جنبش های استقلال خواهی و اقتدارطلبانه در میان دول عرب همانند مصر، عراق، سوریه و در سطوحی دیگر لیبی و الجزایر و غیره به سرعت رشد کند. جنبش های پان عربیستی در این ممالک با پیروی از ریشه های ایدئولوژیکی عربی اسلامی و در عین حال تاریخی جهان اسلام باعث شد کشورهای عربی به سرعت از خاورمیانه تا شمال آفریقا استقلال یابند. این جنبش ها تا شکل گیری بهار عربی در سال 2011 به استقلال و اقتدار خود افزودند. بهار عربی نگرشی هستی شناختی از نوعی دیگر را موجب شد و به سرعت طی چندماه، بیشتر کشورهای عربی را در بر گرفت. فرض اصلی این پژوهش، بیان تفاوت هستی شناختی این دو جنبش (پان عربی و بهار عربی) است. با توجه به نوع مطالبات، جایگاه مبارزه و سطوح آن و شعارها و دستاوردهای این دو جنبش؛ می توان به تمایز هستی شناختی آن ها پی برد. در این پژوهش سعی می شود با به کارگیری نظریات جامعه شناسی سیاسی به بررسی هستی-شناسی این دو جنبش و در نهایت تفاوت های بنیادین آن ها پرداخته شود.

هدف : هدف این نوشتار بررسی عواملی است که سبب تحریک احساسات قوم گرایانه در مناطق عرب نشین جنوب ایران شده و در برهه ای از تاریخ به شکل جنبش های تجزیه طلبانه خودنمایی کرده است. روش : این مقاله با استناد به منابع کتابخانه ای و با روش اسنادی-تاریخی نوشته شده است. فرضیه : مقاله بر این فرضیه متکی است که سلسله عواملی عینی و انتزاعی مانند عوامل داخلی (سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی) از یک سو و مداخلات خارجی ازسوی دیگر سبب تحریک تمایلات و احساسات پان عربیسم شده است. در این مقاله پان عربیسم در ایران متغیر وابسته است و عوامل عینی و انتزاعی متغیر مستقل اند. نتیجه : نتیجه اصلی به دست آمده این است که عوامل داخلی نقشی مهم تر در پان عربیسم داشته اند. برای حفظ وحدت ملی و تمامیت ارضی تاحدِّامکان باید تلاش شود که عوامل داخلی مؤثر در پان عربیسم -به عنوان متغیر مستقل- کاهش یابند تا پان عربیسم به عنوان متغیر وابسته محدود شود.

با آغاز جنگ سرد اولویت اصلی سیاست خارجی ایالات متحده سد نفوذ اتحاد جماهیر شوروی بود. بااین حال تحولات ژئوپلیتیک منطقه خاورمیانه از اواسط دهه 50 میلادی موجب بروز جنبش های ملت گرایانه (پان عربیسم)، بی ثباتی و گسترش نفوذ اتحاد جماهیر شوروی در این منطقه گردید. در این مقاله ما در پی پاسخ به این پرسش هستیم که این تحولات چه تأثیری در شکل گیری برنامه های انقلاب سفید و نهایتاً سرکوب خونین قیام 15 خرداد داشته است؟ فرضیه ما بر این اساس است که این تحولات موجب شکل گیری« نوار شکننده خاورمیانه» شد. «نوار شکننده» منطقه ای است که دولت های گرفتار در آن دچار اختلافات عمیق بوده و رقابت های دولت های بزرگ آن را تشدید و درنتیجه موجب بی ثباتی و شکنندگی دولت ها می شود. در این زمان نگرانی ایالات متحده در خصوص بروز ناآرامی در ایران و بقای رژیم پهلوی موجب گردید برنامه اصلاحات از بالا یا انقلاب کنترل شده ای را تجویز کنند که در ایران تحت عنوان «انقلاب سفید» به اجرا گذاشته شد. هنگامی که برنامه های انقلاب سفید با واکنش روحانیت و مردم مواجه گردید و انتظار می رفت که بروز ناآرامی و بی ثباتی در ایران نهایتاً به سقوط رژیم پهلوی و به زعم آمریکایی ها به گسترش نفوذ اتحاد شوروی بینجامد، رژیم شاه با حمایت ایالات متحده اقدام به سرکوب خونین قیام 15 خرداد نمود. در این مقاله از روش تفسیری و منابع کتابخانه ای استفاده شده است.   

یکی از ابعاد مهم امنیت حوزه امنیت عمومی، قومیت ها در کشور می باشد. این پژوهش با بررسی مخاطرات امنیتی مسائل قومیتی متأثر از قومیت، به تهیه یک چارچوب کلی برای تصمیم سازی و اولویت بندی راهبردهایی در مدیریت مسائل مربوط به قومیت ها در راستای کاهش اثرات قوم گرایی افراطی عربی(پان عربیسم) بر امنیت ملی پرداخته است. در این راستا در ابتدا با بررسی و مطالعه منطقه و نظرسنجی از متخصصان حوزه های قومیت و امنیت، به شناخت شرایط راهبردی اعراب استان خوزستان در قالب مدل تدوین راهبرد SWOT پرداخته شده است. جامعه اماری مشتمل بر چهار گروه از نخبه ها، اساتید، مدیران و فرماندهان داخل (18نفر) و بیرون (12نفر) از ناجا بود. با استفاده از روش نمونه گیری هدف مند تا اشباع نظری 30 نفر انتخاب شدند. پس از مصاحبه های مختلف چالش ها ابتدا در چهار محور نقاط ضعف، قوت، تهدید و فرصت دسته بندی شده، سپس هر محور در چهار بعد اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و سیاسی تقسیم، انگاه ذیل هر یک از ابعاد چهار گانه مهم ترین نقاط ضعف، قوت، تهدید و فرصت در قالب گویه های قابل پرسش (احصاء شده از مصاحبه با نمونه ها) آورده شده و در انتها با استفاده از مدل سوات و ماتریس برنامه ریزی راهبردی کمّی (QSPM)، هشت راهبرد تدافعی استخراج و اولویت بندی شد. نتایج بدست آمده نشان داد، راهبرد «راهبرد رسیدگی به مشکلات اقوام علی الخصوص قوم عرب در حوزه رفع محرومیت ها» به عنوان مهم ترین راهبرد در استان خوزستان به دست امد. تایج بدست آمده نشان داد، راهبرد «راهبرد رسیدگی به مشکلات اقوام علی الخصوص قوم عرب در حوزه رفع محرومیت ها» به-عنوان مهم ترین راهبرد در استان خوزستان به دست امد.