اکوتوریسم

پژوهش حاضر با هدف ارزیابی آثار زیست محیطی گردشگری، تالاب میناب-تیاب واقع در استان هرمزگان را موردمطالعه قرار داده است. با استفاده از روش اصلاح شده ماتریس ارزیابی سریع و مدل توسعه پایدار، چهار محیط فیزیکی شیمیایی، اکولوژیکی بیولوژیکی، اجتماعی فرهنگی و اقتصادی عملکردی تالاب، مورد ارزیابی قرار گرفت. بر اساس یافته ها، توسعه طبیعت گردی بر محیط فیزیکی شیمیایی تغییرات منفی ناچیز، بر محیط بیولوژیکی اکولوژیکی، تغییرات و اثرات منفی کم و بر دو محیط اجتماعی فرهنگی و اقتصادی عملکردی اثرات و تغییرات مثبت مشخص را به همراه خواهد داشت. محیط های فیزیکی شیمیایی و بیولوژیکی اکولوژیکی، به ترتیب با امتیاز 488/. و 454/.، پایداری ضعیفی را دارا بوده و در مقابل محیط های اجتماعی فرهنگی و اقتصادی عملکردی با امتیاز 815/. و 793/.، در سطح خیلی قویاً پایدار قرار دارند. طبیعت گردی ازیک طرف بر مؤلفه های فرهنگی اجتماعی و اقتصادی عملکردی اثرگذاری مثبت، در دامنه سود عالی به همراه دارد و از طرف دیگر اثرگذاری منفی آن بر مؤلفه های فیزیکی شیمیایی و بیولوژیکی اکولوژیکی، ناچیز و متوسط است.

هدف پژوهش حاضر ارائه الگوی اکوتوریسم و توسعه گردشگری پایدار با تأکید بر ارزآوری و توسعه اقتصادی جزیره قشم می باشد. روش پژوهش با توجه به هدف آن، کاربردی و از حیث شیوه اجرا، آمیخته (کیفی-کمی) می باشد. جامعه آماری در بخش کیفی شامل 19 نفر از خبرگان شامل مدیران، کارشناسان و متخصصین حوزه گردشگری، هتلداران، آژانس های مسافرتی، تورگردی و بوم گردی ها به روش نمونه گیری گلوله برفی و در بخش کمی شامل 244 نفر از کارکنان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری منطقه آزاد قشم می باشند. گرد آوری داده ها در بخش کیفی با استفاده از مصاحبه های نیمه ساختاریافته از اعضای جامعه آماری و گرد آوری داده ها در بخش کمی طی پرسشنامه صورت گرفت. در تجزیه وتحلیل داده های بخش کیفی با استفاده از فرآیند کدگذاری در نرم افزار MAXQDA 2018 و در بخش کمی از نرم افزار SPSS 16 و AMOS استفاده شد و همچنین به روش تحلیل عاملی، به تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته شد. نتایج در بخش کیفی نشان داد که 207 کد مصاحبه، 68 خرده مقوله و 14 مقوله استخراج شد. عوامل علی شامل عوامل فرهنگی و اجتماعی، پتانسیل جزیره قشم برای گردشگری و عوامل اقتصادی و سیاسی، ویژگی های زمینه ای شامل موقعیت جغرافیایی، ظرفیت و امکانات بالقوه قشم و ژئوسایت ها، شرایط مداخله گر شامل عدم وجود استراتژی و برنامه ریزی درست و مشکلات زیرساختی و همچنین راهبردها و تعاملات شامل هدف گذاری و تعیین استراتژی جهت رسیدن به هدف، آموزش و فرهنگ سازی و فراهم نمودن زیرساخت های مناسب برای گردشگری است. نتایج تحلیل کمی، مبین معناداری مدل های اندازه گیری و معادلات ساختاری در سطح اطمینان 95 درصد می باشد.

شهرستان تبریز در استان آذربایجان شرقی نیز با پتانسیل بالایی که از لحاظ دارا بودن جاذبه های طبیعی و شرایط اقلیمی مناسب بخوردار است در این پژوهش به منظور به ارزیابی تناسب مکانی اکوتوریستی مناسب با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و با استفاده از روش (OWa) و سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) ابتدا با توجه به وضعیت منطقه مورد مطالعه و نظرات کارشناسان گردشگری طبیعت و ارزیابی گزسنه های موثر در ارزیابی تناسب مکانی توسعه اکوتوریسم بررسی صورت گرفت و تمامی گزینه ها به لایه های اطلاعاتی تبدیل شدند و در نهایت با استفاده از تکنیک AHP FUZZY با روش OWA در محیط GIS با ترکیب 16 لایه اطلاعاتی نقشه تناسب مکانی توسعه اکوتوریسم منطقه مورد مطالعه تهیه شد. براساس نتایج به دست آمده از نقشه تناسب مکانی توسعه اکوتوریسم در منطقه مورد مطالعه 8/52493 هکتار و یا به عبارتی 48/23 درصد از منطقه در سطح بسیار مطلوب، 8/50017 هکتار یا 38/22 درصد از منطقه مورد مطالعه مطلوب و 1/51709 و یا به عبارتی 13/23 در سطح متوسط قرار دارد. همچنین نتایج این تحقیق نشان داد نامناسب ترین مناطق از جهت توسعه اکوتوریسم 3/24659 و یا به عبارتی 03/11 درصد کل محدوده را در بر میگیرد. منطقه مرکزی شهرستان تبریز توان اکوتوریستی بالایی برخوردار می باشند. این پهنه به لحاظ معیارهای تحقیق در وضعیت بسیار مطلوبی قرار دارد. به طوری از نظر مهم ترین معیارها اول یعنی فاصله از چشم اندازهای طبیعی، فاصله از جاذبه های تاریخی، مذهبی و باستانی و فاصله از امکانات و خدمات دارای به علت نزدیکی به شهرهای هم جوار از جمله خود تبریز به عنوان مرکز استان دارای وضعیت مناسبی نسبت به سایر نقاط شهرستان تبریز است؛ از نظر فاصله از راه های ارتباطی این پهنه مستعد به دلیل قرارگیری چهارراه ارتباطی راه آهن و تراکم جاده ای اطراف شهر تبریز به عنوان مهم ترین شهر و مرکز استان بسیار محسوس است؛

افزایش جمعیت، گسترش شهرها و حاشیه نشینی، گشت و گذار و بهره گیری از فضاهای تفرجی اطراف شهرها را الزام آور کرده است. پوشش جنگلی دست کاشت اطراف شهرها، می تواند علاوه بر منافع زیست محیطی بخشی از نیاز تفرجی مردم شهر را نیز پاسخگو باشد. بدین منظور، پژوهش حاضر سعی دارد معیارها و سنجه های طراحی مناظر جنگلی در منطقه خلیجی - عمانی را شناسایی و برای استفاده بوم گردی معرفی نماید. نوع این پژوهش، اکتشافی و مبتنی بر جمع آوری داده در چهار معیار و به روش دلفی در سالهای 1400 و 1401 انجام شد. معیار اکولوژی، دارای چهار زیرمعیار و 25 سنجه؛ معیار اقتصادی، دو زیرمعیار و 10 سنجه؛ معیار اجتماعی، دو زیرمعیار و نه سنجه و معیار زیرساخت ها دارای دو زیرمعیار و 27 سنجه بود. پس از دو دور به روش دلفی، اعمال نظرات متخصصین و محاسبه میانگین امتیازات، چهار معیار، ۹ زیرمعیار و 62 سنجه برای طراحی بوم گردی جنگل های دست کاشت در رویشگاه خلیجی- عمانی شناسایی شد. جمع بندی نتایج نشان داد که معیارهای اجتماعی، اقتصادی، اکولوژی و زیرساخت ها ، به ترتیب با امتیاز 1/35، 0/35، 1/33، 1/30 دارای اولویت هستند. بر اساس اختلاف ناچیز معیارهای اجتماعی و اقتصادی می توان عنوان داشت که در طراحی چنین مقاصد بوم گردی ، آگاهی، رفاه، درآمد، معیشت جوامع محلی، بهره وری از بوم گردی و سرمایه گذاری در منطقه بیشترین اهمیت را دارا بوده و باید در اولویت قرار گیرد.

با توجه به رشد روزافزون جمعیت و ازبین رفتن طبیعت و جایگزینی فضاهای مصنوع به جای آن ها، مشکلات فراوان زیست محیطی برای شهرها ایجاد شده است؛ ازاین رو شهرهایی که بدون توجه به محیط زیست و آثار به جای مانده از فعالیت های انسانی بر آن مدیریت می شوند، آسیب های جبران ناپذیری به مناظر طبیعی وارد می کنند. رویکرد اکولوژیک رویکردی ضروری در بازسازی بافت های شهری موجود و استفاده از جاذبه های طبیعی در زمینه اکوتوریسم است. با توجه به شرایط مذکور، سؤال اصلی پژوهش تحلیل عوامل و زمینه هایی است که موجب تغییرات منفی لبه اکولوژیک منطقه 15 در جنوب شرقی تهران با تأکید بر اکوتوریسم شده است. هدف اصلی پژوهش تحلیل لبه اکولوژیک منطقه 15 در جنوب شرقی تهران با تأکید بر اکوتوریسم است. پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر ماهیت تحلیلی و از نظر روش کیفی- کمّی است. روش جمع آوری داده ها کتابخانه ای است. جامعه آماری تحقیق را 80 نفر از کارشناسان شهرداری منطقه 15، دفاتر توسعه محله ای و اساتید شهرسازی تشکیل می دهند و تکنیکی که در این راستا استفاده شده، تکنیک دلفی است. روش نمونه گیری استفاده شده در پژوهش حاضر، احتمالی و از نوع طبقه ای بوده است. ا بزار گردآوری داده ها پرسش نامه از نوع بسته است. برای تحلیل داده ها از مدل تاپسیس استفاده شده است. نتایج یافته ها نشان می دهد که عوامل محیطی، کالبدی، اقتصادی، اجتماعی، مدیریتی، گردشگری و عملکردی در جاذبه های طبیعی در لبه جنوب شرقی تهران (منطقه 15) تأثیرگذار است. علاوه براین، تحلیل داده ها نشان می دهد که معیار حفظ فضای سبز و پوشش گیاهی، با کسب امتیاز 504/0 توانسته است در صدر معیارهای بررسی شده قرار بگیرد.

گردشگری به دلیل حوزه های وسیع و قابلیت های متنوع و متعدد موجود در آن رهیافت نوین منبع درآمد به شمار می آید که درنتیجه موجب اشتغال زایی و توسعه زیربنایی در مناطق مستعد می شود. در میان انواع گردشگری می توان به اکوتوریسم اشاره کرد که بر ادغام حفظ محیط زیست، آشنایی با فرهنگ جوامع، توجه ویژه به جاذبه های طبیعی بکر و اشتغال جامعه محلی استوار است که درنتیجه سفرهای پایدار را به همراه دارد و در صنعت گردشگری جایگاه ممتازی دارد. مقاله حاضر با هدف شناسایی و تدوین شاخص های مؤثر در توسعه اکوتوریسم روستایی با استفاده از روش تحلیل محتوا در روستای مهرنجان است. این پژوهش، از نظر ماهیت، کاربردی و، از نظر روش مطالعه، توصیفی - تحلیلی است. روش جمع آوری داده ها و اطلاعات پژوهش دو روش مطالعات کتابخانه ای و مصاحبه بوده است. مشارکت کنندگان این پژوهش همهٔ کارشناسان و نخبگان محلی و نهادهای مرتبط هستند که درنهایت 26 نفر از آن ها به صورت گلوله برفی انتخاب شدند. برای این منظور، از روش تحلیل محتوا استفاده شده است که نتایج با نرم افزار مکس کیودی ای (MAXQDA) تحلیل شدند. در بیانی کلی می توان گفت که، با توجه به توان های بالای اکوتوریستی منطقه، استفاده چندانی از توان های منطقه نشده است. همچنین، نتایج به دست آمده از اولویت بندی شاخص ها حاکی از این است که بازسازی بافت قدیم روستا پس از زلزله و ایجاد طرح پله ای خانه ها برای جذب گردشگران و ایجاد اقامتگاه های بوم گردی به منظور اشتغال زایی ازطریق توسعه اکوتوریسم به منزلهٔ مهم ترین کد محوری و تأثیرگذارترین راهبرد مطرح است.

با توجه به وجود نابرابری های جنسیتی که عمدتاً در بسیاری از جوامع علیه زنان دیده می شود، بحث توانمندسازی آن ها در سال های اخیر اهمیت خاصی یافته است که در این زمینه نیاز به تحقیقات بیشتری می باشد، لذا با توجه به اهمیت این موضوع، پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر توسعه اکوتوریسم بر توانمندسازی زنان روستایی منطقه الموت غربی صورت گرفته است. جامعه آماری پژوهش را زنان روستایی بخش الموت غربی قزوین تشکیل دادند که با توجه به پراکندگی روستاها و تعداد زیاد آن ها، 9 روستا (از هر دهستان 3 روستای هدف گردشگری) به عنوان روستای نمونه انتخاب شدند. با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه 283 نفر به دست آمد که به 290 نفر ارتقاء داده شد. جهت تجزیه وتحلیل اطلاعات از روش های آماری هم چون T تک نمونه ای، پیرسون، رگرسیون چندگانه و آزمون ناپارامتری دوجمله ای در نرم افزار SPSS استفاده گردید. نتایج نشان داد که توسعه اکوتوریسم در توانمندسازی اقتصادی زنان روستاهای منطقه الموت غربی با میانگین 47/3، توانمندسازی اجتماعی با میانگین 42/3 و توانمندسازی زیست محیطی با میانگین 32/3 تأثیر داشته ولی اثرات آن در توانمندسازی روانی زنان روستایی با میانگین 18/3 کمتر می باشد. همچنین زنان روستاهای جوینک، پررود و سفیدآب بیشترین و زنان روستاهای بلکان، کامان و دستجرد سفلی کم ترین تأثیرپذیری را از توسعه اکوتوریسم در منطقه داشته اند. بنابراین با توجه به تأثیر توسعه اکوتوریسم در توانمندسازی اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی زنان روستایی، ارائه آموزش های اکوتوریستی و گردشگری به صورت دوره ای به آن ها، هم نسل جدید را دعوت به تلاش خواهد کرد و هم نیازهای اکوتوریست ها برای جامعه محلی بهتر شناسایی می شود.

زندگی شهری و صنعتی عصر حاضر و توسعه سیستم حمل ونقل، سبب افزایش چشمگیر اکوتوریست ها در مناطق طبیعی شده است. شهرستان فریدونشهر علی رغم بازدید گسترده طبیعت گردان، فاقد تمهیدات مطلوب اقامتی و رفاهی مورد نیاز گردشگران است. از آنجایی که این تمهیدات به صورت مدرن و مجتمع اغلب در دهکده های گردشگری ارائه می شود و موقعیت آنها نیازمند استقرار در مکان هایی است که بیشترین کارایی را دارند، لذا دراین پژوهش سعی شده است تا مطلوبترین مکان ایجاد دهکده گردشگری در پهنه شهرستان فریدونشهر ارزیابی محیطی شود. ازاین رو، از طریق تلفیق 9 لایه اطلاعاتی از داده های مکانی اعم از مراکز جمعیتی، شیب زمین، توپوگرافی، طبقات ارتفاعی، تیپ اراضی، شبکه آبراهه ها، حریم رودخانه ها، راه های دسترسی و حریم گسل ها، مکان های مناسب ایجاد دهکده گردشگری پایش گردید. دراین راستا ابتدا کلیه لایه های رقومی که در مکانیابی پهنه های بهینه ایجاد دهکده گردشگری مؤثر بودند تهیه، و به هر کدام از این آنها بر اساس میزان اهمیت وزن داده شد. برای وزن دهی لایه های اطلاعاتی از روش مقایسه زوجی استفاده شد تا در نهایت وزن نرمال شده آنها به دست آید، بعد از وزن دهی، برای تجمیع کلیه لایه های رقومی، اقدام به تبدیل لایه های وکتوری به رستری و سپس با یکدیگر تلفیق شدند. نتایج نشان داد که با توجه به پهنه بندی و شناخت مکان های مستعد ایجاد دهکده گردشگری، بیش از 11 درصد وسعت شهرستان دارای قابلیت ارضی مناسب هستند و اغلب به صورت پهنه های پراکنده در شرق، شمال و شمال غرب قرار گرفته اند که با توجه به مجاورت با مرکز شهر می تواند بستری برای توسعه گردشگری و بهره گیری بهینه گردشگران از محیط بکر طبیعی گردد. در این خصوص ایجاد دهکده ی گردشگری در این محدوده ها، می تواند سبب توسعه گردشگری طبیعت محور در شهرستان فردونشهر و کسب دستاوردهای اقتصادی و محیط زیست پایدار برای مردم محلی شود.