مهارت های سواد اطلاعاتی

سواد اطلاعاتی[1] به معنای داشتن توانایی در شناخت درست منابع اطلاعاتی، توانایی دسترسی مؤثر به آنها و توانایی استفادة هدفمند از منابع می باشد. داشتن سواد اطلاعاتی به معنای واقعی آن، می تواند به توانمندسازی فرماندهان، مدیران و استادان حوزة دفاع کمک شایانی نماید. این پژوهش به منظور بررسی وضعیت سواد اطلاعاتی فرماندهان، مدیران و استادان دانشگاه افسری امام علی(ع) و ارائه پیشنهادهایی برای ارتقای آن صورت گرفته است که از نظر نوع هدف، کاربردی است و از نظر نحوة گردآوری داده ها، توصیفی است و برای گردآوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای (اینترنت، کتابخانه دانشگاهی، سایت های تخصصی) و پرسشنامه استفاده شده است. نوع جامعة مورد پژوهش فرماندهان، مدیران و استادان دانشگاه افسری امام علی(ع) است. در تجزیه و تحلیل داده ها نیز روش های آماری توصیفی و تحلیلی با استفاده از نرم افزار spssبه کار گرفته شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که جامعة پژوهش از نظر تشخیص نیاز اطلاعاتی با میانگین (44/65%)، دسترسی مؤثر و کارآمد به اطلاعات با میانگین (05/66%)، ارزیابی اطلاعات و کانال های اطلاعاتی با میانگین (52/67%)، استفادة مؤثر از اطلاعات با میانگین نمره (63/59%)، رعایت مسائل حقوقی اطلاعات و شیوه های استناددهی با میانگین (88/59%) وضع نسبتاً مطلوبی دارند. در مجموع سواد اطلاعاتی جامعة پژوهش با میانگین درصد (58/63%) و میانگین نمرة 18/3 از 5 نمره بالاتر از حد متوسط برآورد شد. با تحلیل های صورت گرفته از دانشگاه افسری امام علی(ع) و ماهیت فعالیت های این مجموعه و سطح سواد اطلاعاتی فرماندهان، مدیران و استادان آن می توان نتیجه گیری کرد که با فرهنگ سازی، ارائه سمینارها و کارگاه های آموزشی، تهیه جزوات آموزشی و گنجاندن دوره آموزشی سواد اطلاعاتی (نظری و عملی) در سرفصل سند استانداردهای مهارت و آموزشی مشاغل فرماندهان، مدیران و استادان سازمانی دانشگاه می توان گام بلندی برای ارتقای سواد اطلاعاتی آنها برداشت.

هدف: هدف بررسی میزان تأثیر مهارت های سواد اطلاعاتی بر باور خودکارآمدی دانشجویان دانشگاه بیرجند است. روش: روش پژوهش پیمایشی است و ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه شامل 51 سؤال بسته و در سه قسمت است. جامعه آماری شامل دانشجویان مشغول به تحصیل در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد در دانشگاه بیرجند و مجموعاً 3635 نفر بودند که به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای نسبتی، 350 نفر به عنوان نمونه تعیین شدند. یافته ها: ارتباط مثبت و قوی میان سطوح مهارت های سواد اطلاعاتی و باور خودکارآمدی دانشجویان وجود داشت. ابعاد مکان یابی، دسترسی به اطلاعات و ارزیابی اطلاعات بر مؤلفه خودکارآمدی تأثیرگذار بود. میانگین باور خودکارآمدی دانشجویان زن بالاتر از میانگین مربوط به دانشجویان مرد و میانگین باور خودکارآمدی حاصل از سواد اطلاعاتی دانشجویان کارشناسی ارشد بالاتر از دانشجویان کارشناسی بود. بین خودکارآمدی حاصل از سواد اطلاعاتی دانشجویان حوزه های تحصیلی مختلف تفاوت معناداری وجود داشت و میانگین حوزه علوم انسانی بالاتر بود. بین مهارت های سواد اطلاعاتی دانشجویان با کسب خودکارآمدی آن ها رابطه معنا داری وجود داشت و به ترتیب ابعاد مکان یابی اطلاعات و ارزیابی اطلاعات بیش ترین تأثیر و همچنین بعد به کارگیری اطلاعات کمترین تأثیر را بر ابعاد خودکارآمدی داشتند. نتایج می تواند در بها دادن به سواد اطلاعاتی دانشجویان در دانشگاه مورد توجه کتابداران و اساتید قرار گیرد.

هدف : کتابخانه های عمومی به عنوان یکی از مجاری مهم و پرکاربردِ ارائه اطلاعات نقش مشارکتیِ قابل توجهی در آموزش و ارتقای مهارت های سواد اطلاعاتی کاربران دارند. هدف این مقاله، تعیین مؤلفه ها و شاخص های مؤثر بر ارتقای مهارت های سواد اطلاعاتی در بافت کتابخانه های عمومی کشور با در نظر داشتن خلأ مهارتی جامعه مخاطب و همچنین فقدان برنامه ریزی های منسجم و اجرای مستمر آموزش های مهارت های سواد اطلاعاتی، در بافت مذکور است. روش شناسی: پژوهش از نظر هدف کاربردی و رویکرد آن آمیخته است. داده های پژوهش با تحلیل محتوای چارچوب های سواد اطلاعاتی و برگزاری سه دور پنل دلفی خبرگان سواد اطلاعاتی گردآوری، شده است. جامعه پژوهش، در بخش جامعه اسنادی متشکل از چهار چارچوب سواد اطلاعاتی و در بخش جامعه انسانی متشکل از 11 نفر از خبرگان در دور اول و 10 نفر در دورهای دوم و سوم بود. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش کدگذاری و نرم افزار مکس کیودی ای استفاده شد. یافته ها: نتایج پنل دلفی، با 48 شاخص و هفت مؤلفه اصلی به این ترتیب حاصل آمد: «مهارت های درک و تشخیص نیاز اطلاعاتی»، «مهارت های دسترسی به اطلاعات»، «مهارت های ارزیابی اطلاعات»، «مهارت های استفاده از اطلاعات»، «مهارت های ترکیب اطلاعات»، «مهارت های اشاعه اطلاعات» و مهارت های «فراسواد». مؤلفه «فراسواد» یکی از مهم ترین مؤلفه های حاصل از پژوهش حاضر با کسب 18 شاخص، یکی از وجوه اصلی و تمایز مؤلفه های برآمده از نتایج این پژوهش با چارچوب ها و مدل های پیشین سواد اطلاعاتی برای کتابخانه های عمومی است. نتیجه گیری: نتایج حاصل از این مطالعه، ضمن رفع خلأهای موجود و ارتقای مهارت های سواد اطلاعاتیِ جامعه مخاطب می تواند با جریان سازی علمی مناسب در پر کردن شکاف های پژوهشی در حوزه سواد اطلاعاتی در بافت کتابخانه های عمومی کشور، نیز مؤثر واقع شود.

این پژوهش به ارزشیابی کتاب تفکر و سواد رسانه ای پایه دهم از منظر مهارت های سواد اطلاعاتی مدل حل مسأله-ی شش مهارت بزرگ پرداخته است. پژوهش از نظر هدف کاربردی، با توجه به نظرسنجی از معلمان پیمایشی و با توجه به تحلیل محتوا توصیفی بوده است. جامعه آماری محتوای کتاب درسی تفکر و سواد رسانه ای پایه دهم سال تحصیلی 97-96 و 332 نفر معلمان درس تفکر و سواد رسانه ای ناحیه 4 آموزش و پرورش شهر کرج بودند که با استفاده از فرمول کوکران و روش نمونه گیری خوشه ای 180 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزارهای گردآوری داده ها فرمهای بررسی و پرسش نامه محقق ساخته بودند که روایی محتوایی آن ها توسط ده نفر از متخصصان موضوعی تأیید شد. پایایی فرم بررسی با استفاده از فرمول ویلیام اسکات 6/96 و پرسش نامه از طریق آلفای کرونباخ 78/0 برآورد شد. برای تحلیل داده ها، از درصد فراوانی، میانگین ، برای بررسی توزیع نرمال داده ها آزمون کولموگروف اسمیرنوف و آزمون t تک نمونه ای استفاده شد. یافته های پژوهش تحلیل محتوای کتاب نشان داد،: مهارت استفاده از اطلاعات دارای کمترین و مهارت ارزیابی دارای بیشترین امتیاز می باشد و به مهارت های توصیف مسأله تعریف کار و وظیفه؛ راهبردهای جستجوی اطلاعات؛ مکان یابی و دسترسی به اطلاعات اصلاً نپرداخته است. از دیدگاه معلمان به مهارت توصیف مسأله، تعریف کار و وظیفه کمترین و به مهارت ارزیابی به بیشترین میزان توجه شده است.

هدف: پژوهش حاضر با هدف شناسایی جایگاه سواد اطلاعاتی در اسناد بالادستی و برنامه های آموزشی نهاد کتابخانه های عمومی کشور در کتابخانه های عمومی انجام شده است. روش: این پژوهش از نظرِ هدف پژوهشی توسعه ای و در زمره مطالعات کیفی است. جامعه پژوهش سیاست گذاران و مسئولان نهاد کتابخانه های عمومی کشور بودند. داده ها با استفاده از مصاحبه حضوری عمیق نیمه ساختاریافته گردآوری شده است. روایی پرسش های مصاحبه با روش روایی محتوایی توسط متخصصان سواد اطلاعاتی و ضریب پایاییِ کدگذاری با فرمول هولستی محاسبه شده است. کدگذاری و تحلیل داده ها با تلفیق روش تحلیل مضمون و الگوی کلایزی و استفاده از نسخه 12 نرم افزار مکس کیودی ای انجام شده است. یافته ها: از کل مصاحبه ها 313 کد استخراج شد و در پنج مقوله اهمیت سواد اطلاعاتی، اسناد بالادستی نهاد، برنامه های آموزش سواد اطلاعاتی برای مخاطبان، خلأهای سواد اطلاعاتی و عوامل بروز خلأها و راهکارهای ارتقای جایگاه مؤلفه های سواد اطلاعاتی دسته بندی شدند. نبود برنامه های منسجم و یکپارچه آموزش مهارت های سواد اطلاعاتی در اسناد بالادستی نهاد، اشاره های گذرا و محدود به مهارت های سواد اطلاعاتی، تأخر بازنگری های اسناد بالادستی و ابلاغیه ها، عدم حضور کتابداران و متخصصان سواد اطلاعاتی کشور در تدوین اسناد، نبود نگاه بالادستی به مفاهیم مهارت محور سواد اطلاعاتی در اسناد از مهم ترین نارسایی های جایگاه مهارت های سواد اطلاعاتی در برنامه های نهاد کتابخانه های عمومی کشور به شمار می روند. اصالت/ارزش: نتایج پژوهش حاضر ضمن ترسیم وضعیت فعلی می تواند با افزودن مباحث جدید در بازنگری های اسناد بالادستی و آیین نامه های مربوطه منجر به نیل به وضعیت مطلوب و تعمیق جایگاه سواد اطلاعاتی در نهاد کتابخانه های عمومی کشور شود و از این طریق در آموزش و ارتقای مهارت های سواد اطلاعاتی جامعه مخاطب کتابخانه های عمومی کشور گام های مؤثری برداشت.

هدف: امروزه در جوامع، سواد اطلاعاتی به عنوان عنصر ضروری برای خلاقیت کارکنان سازمان ها محسوب می شود. لذا داشتن کارکنان خلاق و با سواد یکی از ضروریات هر سازمان است. هدف از این پژوهش بررسی رابطه سواد اطلاعاتی و خلاقیت کارکنان سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان آذربایجان شرقی است. روش پژوهش: این پژوهش از نوع کاربردی است که به روش پیمایشی و به صورت توصیفی انجام شده است. جامعه آماری شامل کارکنان سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان آذربایجان شرقی در سال1400 است که با استفاده از جدول مورگان حجم نمونه آماری، از 128 کارمند، 97 نفر به روش تصادفی ساده انتخاب شدند و مورد آزمون قرار گرفتند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه استاندارد است. روایی توسط تعدادی از اساتید مورد تأیید قرار گرفت و پایایی آن با آلفای کرونباخ 93% تأیید شد. داده ها با نرم افزار SPSS و با آنالیز واریانس و آزمون تی مستقل و رگرسیون مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. یافته ها: یافته های پژوهش نشان داد ضریب همبستگی بین سواد اطلاعاتی و خلاقیت کارکنان496/0 می باشد. علاوه بر آن، از بین 4 مؤلفه سواد اطلاعاتی، تشخیص نیاز اطلاعاتی با ضریب 510/0 تأثیر بیشتری را بر خلاقیت کارکنان دارد، بنابراین سواد اطلاعاتی و خلاقیت کارکنان سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان آذربایجان شرقی بیش از حد متوسط و در وضعیت خوب و مطلوب قرار دارد. نتیجه گیری: با توجه به نتایج پژوهش سازمانی خلاق و نوآور است که کارکنان آن از دانش روز و سواد اطلاعاتی برخوردار باشد. لذا به کارگیری و حفظ کارکنان با سواد اطلاعاتی، خلاق و نوآور، باید در رأس سایر امور سازمان قرار گیرد.

هدف پژوهش: هدف این تحقیق، طراحی مدل سنجش سواد اطلاعاتی خبرنگاران است. روش تحقیق: این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت، اکتشافی و از نظر شیوه گردآوری و تحلیل اطلاعات، توصیفی و از نوع پیمایشی است. جامعه آماری در حوزه کیفی شامل اساتید و متخصصان عرصه خبر بودند که به صورت هدفمند انتخاب شده و با استفاده از روش دلفی، عوامل و مولفه های سواد اطلاعاتی خبرنگاران شناسایی شدند. جامعه آماری بخش کمی، کلیه خبرنگاران سازمان های خبری بودند که به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شده است. یافته ها: پاسخ دهندگان در مجموع 7 عامل برای سواد اطلاعاتی و 30 مولفه برای سواد اطلاعاتی مطرح کردند و نتایج حاصل از بخش کمی نشان می دهد که استانداردهای فناوری اطلاعات، ابزارهای ارزیابی سواد اطلاعاتی، مهارت های سواد اطلاعاتی، عوامل شخصی، عوامل منطقه ای، عوامل منطقه ای محیط اطلاعاتی بر سواد اطلاعاتی تاثیر دارد و سواد اطلاعاتی بر پیامدهای سواد اطلاعاتی نوآوری سازمانی، اثربخشی، اعتماد، عملکرد مدیریتی تاثیر دارد. نتیجه گیری: برای ارتقای کارآمدی خبرنگاران، سنجش سواد اطلاعاتی آنها، مهم و راهبردی است و این مدل می تواند، سطح سواد اطلاعاتی خبرنگاران در سازمان های خبری را سنجش نماید.