حضرت یونس (ع)

داستان های قرآن کریم هر کدام به مثابه یک روایت است و علم روایت شناسی می تواند در درک بهتر آن مفید باشد. هر روایتی بن مایه و پی رنگ معینی دارد؛ بن مایه همان موضوع یا محتوای اصلی روایت و پی رنگ تلاش خالق روایت برای ارائه بن مایه در زمان، مکان و شخصیت های متفاوت است. گاهی چند روایت بن مایه مشترک ولی پی رنگ متفاوتی دارند؛ یعنی محتوای چند روایت یکی است ولی با زمان، مکان و شخصیت های متفاوتی پردازش می شود که در این صورت می توان برای درک نقاط مبهم پی رنگ های متفاوت – با توجه به بن مایه مشترک- از یکدیگر بهره برد. در این نوشتار دو روایت قرآنی که بن مایه مشترک ولی پی رنگ های متفاوت دارند مقایسه و به کمک یکدیگر بازسازی می شود؛ دو روایت اصحاب الجنه و حضرت یونس(ع) بن مایه مشترکی به این صورت دارند: «اقدام به عملی ناپسند توسط بنده مومن > مجازات شدن توسط خداوند > توبه و تسبیح خداوند توسط عبد > [امید به] جبران آنچه از دست رفته توسط خداوند». بر اساس این بن مایه که در دو روایت به خوبی قابل مشاهده است، پی رنگ دو روایت بازسازی شد و با این تلاش، نقاط ابهام پی رنگ های هر دو روایت تا حدود قابل توجهی مشخص و روشن شد؛ جنبه های مبهمی که در تفاسیر مختلف با استفاده از روایات تفسیری یا نظر شخصی، تبیین شده است، در این نوشتار با استفاده از روش علمی روایت شناسی به صورت نظام مند و کامل تر تبیین می شود و سرانجام پی رنگ هر دو روایت به صورت کامل - البته به میزانی که مد نظر قرآن کریم است - بازسازی می شود.

«عصمت» به معنای پاکی از هرگونه گناه و نیز مصونیت از خطا در دریافت و ابلاغ وحی، از امتیازات و ویژگی های خاص و لازمه رسالت پیامبران الهی می باشد که به دلیل اهمیت بالایی که دارد، مورد بحث و توجه بسیاری از عالمان و اندیشمندان مکتب های مختلف کلامی قرار گرفته است. یکی از مسائلی که بحث های زیادی را برانگیخته، آیاتی از قرآن کریم است که حاوی عبارات «اعتراف به ظلم» از لسان پیامبرانی چون حضرت آدم، حضرت موسی و حضرت یونس(ع) می باشد که برخی با استناد به این آیات عدم عصمت پیامبران الهی را نتیجه گرفته اند. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی و به صورت تطبیقی، در پی پاسخ به این پرسش است که منظور از «ظلم» و اعتراف به آن از دیدگاه آیت الله جوادی آملی و فخرالدین رازی چیست و چه ارتباطی با «عصمت» پیامبران دارد؟ نتایج پژوهش حاکی از آن است که آیت الله جوادی آملی به عنوان نماینده مکتب کلامی شیعه، «عصمت» را برای تمام دوران پیامبران ثابت می کند و «ظلم» را با ذکر ادله و شواهد متعدد، بر معنای لغوی آن یعنی ستم، نقص و محرومیت حمل می کند؛ اما فخرالدین رازی به عنوان نماینده مکتب کلامی اشاعره، در تحلیل خود «عصمت» را به دوران پس از نبوت و «ظلم» را به پیش از نبوت مربوط می شمارد.