مریم سرخیل

حضرت یونس (ع) یکی از پیامبران الهی است که داستان وی به صورت هدفمند در چهار سوره قرآن بیان می شود. بیان داستان حضرت یونس (ع) در قرآن، هانلیس کولوسکا را بر آن داشته که در مورد خاستگاه این داستان و عوامل مؤثر بر آن، به تحقیق و بررسی بپردازد. مقاله حاضر با در پیش گرفتن روش توصیفی-تحلیلی به نقد و بررسی دیدگاه کولوسکا در باب تفسیر داستان یونس (ع) در سوره قلم اختصاص دارد.دیدگاه کولوسکا پنج محور اصلی دارد که نخست به بررسی آنها می پردازیم. این پنج محور عبارتند از : تاریخ گذاری نزول، ساختارشناسی، بررسی مفردات و مفاهیم، بررسی ارتباطات میان سوره ای و پیوندهای ارتباطی داستان حضرت یونس (ع) با سنت و هنر یهودیت و مسیحیت. ذیل هر محور، ابتدا به تبیین دیدگاه کولوسکا، و سپس مفسران مسلمان می پردازیم، و از آن به عنوان معیاری برای نقد و ارزیابی دیدگاه کولوسکا بهره می جوییم. در قسمت هایی که در تفاسیر اسلامی مطالب مطرح شده از سوی کولوسکا وجود نداشته، ناگزیر به دیگر منابع اسلامی مراجعه کرده ایم. دیدگاه های کولوسکا در مواردی نظیر مکی بودن سوره قلم، و مقصود از آیات 48-50 سوره قلم با اندیشمندان مسلمان مشابه است و از جمله نقدهایی که بر کار وی وارد است: استفاده از منابع اندک اسلامی و برداشت های اشتباه از آنها، عدم استناد مطالب و ادعاها و دخیل شدن پیش فرض های دینی با رویکرد مسیحی، ابهام در عبارات و سطحی نگری است.کولوسکا در برداشت های اشتباه خود حضرت یونس (ع) را نبی معرفی نمی کند و وی را فردی فراموشکار و دارای غفلت و نسیان می داند.

رویکرد ساختارگرای نویورت بیانگر کاربست روش هم زمانی و در زمانی در کنار یکدیگر است. وی روش هم زمانی را در مطالعه قرآن روشی نارکارآمد می داند که قادر نیست روش تعامل قرآن با بافت رایج زمانش را تحلیل کندو در نتیجه یگانگی و خلاقیت قران را آشکار نمی سازد. رویکرد ساختارگرای نویورت همانند جرجانی در معناشناسی هم زمانی منحصر نمی ماند.وی ساختارهای ادبی سوره را در بستر و بافت تاریخی بررسی می کند و بدین طریق، کارکرد و هدف از آنها را تبیین می کند. محقق در این مقاله با بهره گیری از رویکرد توصیفی- تحلیلی نظریه ساختارگرای نویورت را تحلیل نموده است. نتایج تحقیق بیانگر این نکته است که وی همانند جرجانی با کاربست روش درزمانی ساختارها را در بستر و تاریخ شکل گیری شان مد نظر قرار داده است. از جمله ساختارهای ادبی که نویورت آنها را در بستر تاریخی و با توجه به بافت سوره بررسی کرده سجع و خوشه سوگندهای قرآن است. رویکرد نویورت بیانگر ابداعات و استقلال قرآن و نه اقتباسی و کپی بودن آن از منابع مقدس پیشین است.

مطالعه قرآن به منزله اثری ادبی رویکرد نویورت در تحلیل متن قرآن است. وی بررسی دقیق ساختارها و محتوای قرآن را لازمه تبیین جایگاه قرآن در میان متون مقدس و نیز در میان مسلمانان می داند. رابطه فرم و محتوا در قرآن و بیان ویژگی های آن در بستر تاریخی و بیان چگونگی شکل گیری این رابطه موضوعی است که مورد توجه نویورت بوده است. رویکرد ادبی وی بر مبنای نظریه ارتباطی است. نویورت قرآن را متنی ارتباطی و در تعامل با بستر و بافت تاریخی زمانش و در عین حال متنی مستقل و پویا می داند که توانسته به اهداف الهیاتی اش دست یابد. در این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی رویکرد و روش نویورت در مطالعه قرآن تبیین شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که نویورت برای دستیابی به فرایند ارتباطی قرآن از روش تحلیل گفتمان بهره برده است.تحلیل گفتمان بستر مناسبی برای تحلیل فرایندهای ارتباطی است و نویورت در تحلیل موفقیت قرآن در ایجاد ارتباط با مخاطبانش از آن بهره برده است

رابطه بین قرآن و کتاب مقدس از موضوعات مورد علاقه محققان غربی است. آنجلیکا نویورت در مطالعات قرآنی خود با رویکردی زبان شناختی به تبیین این رابطه می پردازد. وی با انتقاد از تحقیقاتی که قرآن را کپی عربی انجیل و یا اقتباس از مسیحیت قلمداد کرده اند، قرآن را کتابی مقدس و مستقل می داند که از سویی توانسته است نقطه اوج کتاب مقدس بودن را به نمایش گذارد و از سوی دیگر، به اهداف الهیاتی خود جامه عمل بپوشاند. نویورت فرایند و چگونگی تخاطب قرآن با مخاطبانش را به شکل شفاهی و به مثابه یک درام بررسی می کند. وی قرآن را متنی ارتباطی و در تعامل با مخاطبان می داند که توانسته به اشکالات و پرسش های آن ها پاسخ دهد. محققان در این مقاله با بهره گیری از رویکرد توصیفی تحلیلی ابتدا به مرور نظریه نویورت و نیز نظریه کنش ارتباطی هابرماس پرداخته و سپس کاربست نظریه هابرماس را توسط نویورت تبیین نموده اند. نتایج تحقیق نشان می دهد که نویورت از «نظریه کنش ارتباطی» یورگن هابرماس بهره برده است. نویورت در بررسی درزمانی و سوره نگر خود برای تبیین یگانگی و استقلال قرآن در برخی موارد دچار خلط با رویکرد مسیحی شده است.