حوت

در روایتی در کتاب کافی از امام صادق R از چگونگی قرار گرفتن زمین سؤال شده است. در پاسخ منسوب به امام آمده است که زمین بر پشت ماهی است. این حدیث که در این جستار از آن با عنوان «حدیث حوت» یاد می کنیم دارای سندی صحیح است، اما ظاهر آن با قطعیات علمی و تجربیات مسلم بشری ناسازگار است. برخی از حدیث پژوهان درصدد برآمده اند با ارائه راهکارهایی معنای حدیث را روشن کنند اما ناموفق بوده اند. روشی که ما در بررسی این حدیث برگزیده ایم توجه به پیشینه تاریخی آن است. برای این منظور احادیث هم خانواده این حدیث را در سه دسته بیان می کنیم و سپس با بررسی این روایات و کتب گذشته همچون کتب یهود با شباهت های حیرت آوری همچون یکسان بودن نام ماهی و گاوی که گفته شده زمین بر آن ها استوار است مواجه می شویم. با توجه به شواهد دال بر اسرائیلی بودن این روایت، نبود توجیه معقول و منطقی برای آن، مخالف بودن با قطعیات علمی و عدم کارایی خبر واحد در این گونه موارد ناچار به طرح این حدیث هستیم.

« ن و القلم » عنوانی است که لغت شناسان، علماء و مفسران نسبت به کاربرد آن در قرآن بحث مستوفی کرده، و اظهارنظرهای مشابه و گاهی متفاوت کرده اند؛ نگارنده ضمن ارائه اغلب آن اظهارنظرها بر آن شد، بررسی و روشن نماید که کدا میک از این نظریات مهم تر و نسبت به بقیه از ارجحیت برخوردار است. « قلم » چیست و « ن» چه می تواند باشد؟ آیا منظور جنس قلم است؟ یا آن مطالبی است که قلم می نگارد؟ سوگند به قلم چه چیزهایی را شامل می شود؟ چون گفته اند مقصود از سوگند، تأکید و تحقیق خبر است، تا آنجا که مانند:" لله یشهده ان المنافقین لکاذبون"را قسم دانسته اند، هرچند خبردادن از شهادت می باشد، چون وقتی شهادت برای تأکید خبر آمده، قسم نامیده شده است.

نوشتار پیشِ رو نقدی بر مقالهٔ «تحلیل سندی و محتوایی حدیث حوت باتوجه به پیشینهٔ تاریخی آن» است که در بیست وسومین شمارهٔ دو فصلنامهٔ علمیِ حدیث پژوهی انتشار یافته است. نگارندگان در این نوشتار علی رغم تأیید اعتبار این حدیث ازنظرِ سند، در اولین و مهمترین گام تلاش کرده اند با یافتن مشابهت هایی میان احادیث هم خانوادهٔ حدیث حوت و کتب عهدین، حدیث اصلی را نیز محل مناقشه قرار دهند و آن را در زمرهٔ اخبار اسرائیلی معرفی کنند. ازجمله ایراداتی که در گام های بعدی به عنوان قراینی در تضعیف و در نهایت طرح و رد حدیث حوت ذکر شده است عبارت اند از: وجود شخصیتی اسرائیلی در زنجیرهٔ سند برخی از احادیث هم خانواده، خبر واحدبودنِ حدیث حوت، اضطراب متون احادیث مشابه، مخالفت با قطعیات علمی و فقدان توجیه معقول و منطقی پیرامون حدیث محل بحث. در این نوشتار، مستندات نویسندگان در نقد حدیث مذکور بازنگری شد و پس از پاسخگویی به ایرادات وارد بر آن ها با استناد به آیات قرآن و نیز سایر روایات، این نتیجه حاصل شد که حدیث حوت را نمی توان در زمرهٔ اخبار اسرائیلی قلمداد کرد.