منازعات منطقه ای

تا کنون، نظریه ها و مدل های مختلفی برای حل و فصل منازعات ارائه شده، اما نظریه و مدل خاصی برای حل و فصل اختلاف ها و منازعات سرزمینی وجود ندارد. پژوهش حاضر با بررسی این فرضیه که اختلاف ها و منازعات سرزمینی، ریشه و گستره منطقه ای دارند، به دنبال ارائه الگویی برای بازنمایی فرایند حل و فصل منازعات سرزمینی است. مطابق مدل طراحی شده، همچنانکه ریشه ها و شرایط اختلاف ها، گستره منطقه ای دارند، اتخاذ روش ها و تاکتیک های مبتنی بر توان های منطقه ای می تواند به حل و فصل آنها کمک کند. نگاه کشورها به اختلاف، روش در پیش گرفته شده برای حل آن و سودمندی متقابل برآمده از به کارگیری روش های مسالمت آمیز، از پیش زمینه های مورد نیاز در حل منازعات منطقه ای است.

امنیت از مهم ترین موضوعات در روابط ترکیه و اتحادیه اروپا بوده است. رهبران ترکیه همواره سعی در پیوند زدن نگرانی های امنیتی خود با اتحادیه اروپا داشته و تلاش کرده اند خود را به عنوان کنش گر تأمین کننده امنیت این اتحادیه معرفی کنند. اتحادیه اروپا نیز در راه برد امنیتی جدید خود، سعی در گسترش حوزه امنیتی در خارج از مرزهای اتحادیه داشته و پدیده هایی مانند تروریسم، سلاح های کشتار جمعی، منازعات قومی، امنیت انرژی و امنیت هویتی را به عنوان چالش های امنیتی خود تعریف کرده و برای رفع این تهدیدها، ترکیه به عنوان کنش گری مهم در نظر گرفته شده است. در آغاز، این روابط تنها محدود به حوزه قدرت نظامی بود و توانایی-های ترکیه در این بخش بررسی می شد. اما در سال های اخیر اتحادیه اروپا بیش تر سعی در استفاده از توانمندی های غیرنظامی ترکیه داشته است. بر این اساس، پرسشی که مقاله حاضر مطرح می کند این است که ترکیه برای دست یابی به عضویت دائم در اتحادیه اروپا از چه توانمندی های امنیتی برخوردار است؟ در پاسخ به این پرسش، نویسندگان مقاله با پرداختن به نگرانی های امنیتی اتحادیه اروپا به ویژه پس از جنگ سرد و تحولات بعد از یازده سپتامبر، قابلیت ها و توانائی های ترکیه در پاسخ به این نگرانی ها را تبیین می کنند.

علل و عوامل، ریشه ها و تداوم منازعات میان دولت ها و پیامدهای ناشی از آن، از جایگاه مهمی در نظریه های ژئوپلیتیک برخوردار است. از این رو، نظریه پردازان ژئوپلیتیک به شیوه های مختلف سعی کرده اند برای تقلیل و پیشگیری از منازعات میان دولت ها با طرح نظریه ها و مدل های مختلف به تبیین و تحلیل این مهم بپردازند. یکی از نظریه های مطرح در میان نظریات ژئوپلیتیک، «مدلِ های پوتیتکای پیتر هاگت» است که مبنای پژوهش حاضر است. منازعات ابعاد و سطوح مختلفی دارد که یکی از آن، منازعات در سطح منطقه ای است. بر این اساس تحلیل منازعات منطقه ای، به ویژه منازعات میان دولت ها در منطقه حساس و استراتژیک غرب آسیا، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. یکی از منازعات مهمی که در این منطقه رخ داد جنگ ایران و عراق است که هشت سال به طول انجامید. بنابر این در پژوهش حاضر سعی می شود با استفاده از مدل ذکر شده به این سوال پاسخ داده شود که تا چه میزان منابع جغرافیاییِ منازعات منطقه ای در میان دو کشور ایران و عراق، با عوامل دوازده گانه مدل ِ های پوتیتکای هاگت قابل تطبیق می باشد؟ این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است و یافته های تحقیق ضمن توضیح مؤلفه های مدلِ های پوتیتکای پیتر هاگت در درک مسئله این پژوهش، تاییدگر این فرضیه است که از دوازده عاملی که هاگت به عنوان منابع جغرافیایی تنش زا نام می برد، هفت مورد از آن به وضوح در روابط دو کشور ایران و عراق مشاهده می شود و در بروز جنگ میان آن ها، نقش داشته است.

هستی شناسی تفکر امنیتی اسرائیل تابعی از ضرورت های ایدئولوژیک و ژئوپلیتیکی آن کشور محسوب می شود. گتوهای صهیونیستی در قرن 18 و 19 از انگیزه قابل توجهی برای سازماندهی گروه های یهودی پراکنده در کشورهای مختلف برخوردار بودند. ادبیات چنین مجموعه ای براساس رهیافت های تلمودی سازماندهی شده است. به این ترتیب، امنیت را می توان به عنوان هسته اصلی تفکر راهبردی گروه های صهیونیستی در اسرائیل و سایر مناطق جهان دانست. با توجه به نشانه شناسی تفکر امنیتی در اسرائیل، می توان سوال اصلی مقاله را در این ارتباط تبیین نمود که: «زیربنای تفکر امنیتی اسرائیل بر اساس چه نشانه های هستی شناسانه شکل گرفته و دارای چه کارکردی می باشد؟» فرضیه مقاله بر این موضوع تأکید دارد که: «دولت پادگانی برای مقابله با تهدیدات دائمی نشانه های اصلی تفکر امنیتی اسرائیل را شکل می دهد.» در این مقاله، دولت پادگانی به عنوان متغیر مستقل مورد سنجش قرار می گیرد، در حالی که، هستی شناسی امنیت گتویی را می توان متغیر وابسته دانست. چارچوب نظری مقاله براساس ترکیبی از رهیافت سازه انگاری و مکتب انتقادی تنظیم گردیده است. چنین رهیافت هایی بر نقش مولفه های هویتی تاکید دارد. از سوی دیگر، می توان این موضوع را مطرح کرد که رهیافت سازه انگارانه بیش از آنکه دارای نشانه های معرفت شناسی باشد، براساس شاخص های ذات گرایانه و هستی شناسانه شکل گرفته است. علت اصلی بهره گیری از رهیافت سازه انگاری را می توان پیوند شاخص های هویتی و قالب های ادراکی در سیاست امنیتی اسرائیل دانست. 

دانشگاه ها به طور سنتی به دنبال ارائه آموزش های تخصصی و مهارت های مرتبط با توانمندسازی افراد به منظور ایفای نقشی مفید در تحولات اجتماعی و کسب زندگی مرفه با شغلی آبرومندانه برای دانشجویان هستند و عمدتا به کارویژه دانشگاه ها از منظر آموزشی و آماده سازی افراد برای حضور موثر در اجتماع پرداخته می شود. در این میان نقش آموزشی دانشگاه ها در مناطق و جوامع درگیر منازعه و ظرفیت بالقوه آن در صلح سازی پایدار و ترویج ارزش ها و فرهنگ صلح در جوامع و مناطق منازعه خیز کمتر مورد توجه قرار می گیرد. این مهم به ویژه در منطقه خاورمیانه که آبستن منازعات مختلف است، از اهمیتی مضاعف برخوردار است؛ چرا که وجود رهبران و نخبگانی که پای بند به هنجارهای مشترک و مسالمت آمیز برای حل و فصل اختلافات باشند و از شیوه های مسالمت آمیز برای مدیریت تنش ها بهره ببرند، امکان بروز و تشدید منازعات منطقه ای را تخفیف می دهد و زمینه ها و بسترهای لازم برای صلح سازی پایدار و باثبات را فراهم می کند. بر همین اساس، سوال پژوهش این است که کارکرد آموزشی دانشگاه ها چگونه می تواند در مدیریت منازعات منطقه ای و صلح سازی نقش آفرینی کند. فرضیه پژوهش این است که دانشگاه ها از طریق هنجارسازی(صلح، عدالت، حقوق بشر)، تقویت ظرفیت های مشترک و ظرفیت سازی اجتماعی می تواند موجب گسترش فرهنگ صلح و کاهش شدت و میزان منازعات منطقه ای شود. 

الگوی مدیریت بحران در سال های پس از جنگ سرد با تغییرات بنیادین روبه رو شده است. نیروهای اجتماعی به گونه ای تدریجی وارد عرصه رقابت های راهبردی شده اند. معادله قدرت و امنیت بیش از گذشته از حوزه کنش بازیگران فرادست در سیاست جهانی خارج شده است. در این مقاله رقابت بازیگران منطقه ای و قدرت های بزرگ در بحران سوریه مورد بررسی قرار گرفته است. ضرورت های مدیریت بحران در عصر ظهور نیروهای هویتی نیازمند درک قابلیت نیروهایی است که ماهیت اجتماعی داشته اما در فرآیندهای سیاسی منطقه ای نیروی تاثیرگذار محسوب می شوند. در این مقاله، چگونگی کنترل بحران سوریه از طریق سازوکارهای جهانی مورد بررسی قرار گرفته است. توجه به مولفه های اجتماعی می تواند زمینه های کنترل نیروهایی را به وجود آورد که در بطن بحران سوریه نقش موثری را ایفاء می کنند.