زمین لرزه

مقدمه: وقوع زمین لرزه ها در ایران، از شروع قرن بیستم باعث مرگ 126000 نفر شد. ایران دارای گسل های لرزه ای است که احتمال ایجاد زلزله های مخرب در سال های آینده وجود دارد. با این حال علی رغم اهمیت موضوع، تاکنون مطالعه ای برای مرور متون زلزله های گذشته در ایران انجام نشده است. لذا باید گفت که استفاده از تجارب قبل تأثیرات مثبتی در پاسخ مناسب به حوادث بعدی دارد. هدف انجام این مطالعه مروری، استخراج درس های آموخته در حیطه سلامت از زمین لرزه های 25 سال اخیر ایران است. روش: برای انجام این مطالعه مروری، با جستجو در پایگاه های اطلاعاتی PubMed، Google Scholar، Scopus، SID، Magiran، مقالات کنفرانس ها، گزارشات WHO و مقالات منتشر شده 255 سال اخیر، اطلاعات موجود و مرتبط با حیطه سلامت با کلید واژه های «زمین لرزه، درس های آموخته و ایران» استخراج شد. یافته ها: برای رسیدن به هدف، در مجموع 50 مقاله بررسی شد که از این تعداد، 36 مورد دارای شرایط ورود به مطالعه بودند. پس از بررسی مقالات منتخب، نتایج مقالات فوق کدگذاری و به صورت موضوعی در 10 گروه شامل مقاوم سازی سازه ای (4 مقاله)، امداد، نجات، اسکان (6 مقاله)، هماهنگی در پاسخ (3 مقاله)، سیستم کارآمد ارتباطات (2 مقاله)، آسیب های مهم جسمی (4 مقاله)، آمادگی بخش بهداشت و درمان (3 مقاله)، گروه های آسیب پذیر (4 مقاله)، بیماری های عفونی (3 مقاله)، حمایت روانی (2 مقاله) و تغییرات اجتماعی و اقتصادی پس از زلزله (2 مقاله) ارائه شد. نتیجه گیری: مرور علمی مقالات منتشر شده در زمینه زمین لرزه های مهم 25 سال اخیر در کشور ایران نشان داد که بررسی نتایج مطالعه آنها می تواند برای آمادگی بیشتر و مقابله مؤثرتر با زلزله های احتمالی آینده راهگشا باشد.

مقدمه: زلزله ظهور یک پدیده قابل رویت و احساس است که در مقیاس زمان زمین شناسی تکرار می شود و عدم بروز زلزله در منطقه ای که تا به حال در آن زلزله اتفاق نیفتاده است نشانگر ثبات و پایداری همیشگی نیست. با مراجعه به نقشه پهنه بندی خطر نسبی زمین لرزه در ایران مشاهده می شود که بیش از 90 درصد از مساحت کشور روی نوار زلزله قراردارد. در این راستا ارزیابی آسیب پذیری لرزه ای مناطق مختلف کشور با هدف کاهش آسیب پذیری جوامع شهری باید در اولویت برنامه ریزی ها قرار گیرد. روش: این پژوهش از نوع کاربردی و روش آن معیاری – تحلیلی بوده و ضمن معرفی دیدگاههای مختلف در ارتباط با آسیب پذیری، ابتدا به منظور شناسایی الگوی پراکنش جمعیت در سطح شهر نجف آباد از تحلیل های خودهمبستگی فضایی در نرم افزارARCGIS (آماره موران عمومی و شاخص لکه های داغ یا Gi*) استفاده گردیده، سپس با استفاده از پارامترهای گوناگون کمی و کیفی، براساس رویکرد تصمیم گیری چند معیاره و با به کارگیری فرایند تحلیل شبکه (ANP) به بررسی و تحلیل آسیب پذیری لرزه ای شهر نجف آباد پرداخته شده است. یافته ها: نتایج حاصله نشانگر وجود الگوی خوشه ای توزیع جمعیت در سطح شهر و بالا بودن تراکم جمعیت در بخش مرکزی هسته اصلی شهر و شهرک یزدانشهر در جنوب غربی شهر می باشد. همچنین مطابق نقشه پهنه بندی آسیب پذیری مجموعا حدود 30 درصد مساحت توسعه یافته شهر در پهنه آسیب پذیری بالایی قرار داشته و 37 درصد این مساحت از آسیب پذیری متوسط برخوردار است. با تطبیق نقشه توزیع جمعیت بر این پهنه بندی، جمعیتی بالغ بر 51000 نفر (با تراکمی بین 70 تا 100 نفر در هکتار) در معرض آسیب پذیری بالایی قرار دارند. نتیجه گیری: با توجه به نگرش های نوینی مانند مدیریت ریسک- بحران، اهداف بلندمدت زمانی محقق خواهند شد که ایمنی شهر در برابر خطرات زلزله به عنوان یک هدف در تمامی سطوح برنامه ریزی و به طور همه جانبه با تأکید بر عوامل اجتماعی– اقتصادی نگریسته شود.

مورفوتکتونیک علمی است که تاثیر تکتونیک فعال را با استفاده از شاخص های ژئومورفیک به عنوان سنجش و توصیف کمی اشکال و چشم اندازهای زمین مشخص می کند؛ بر همین اساس اندازه گیری های کمی، شرایطی را فراهم می آورد تا با استفاده از آن ها به شناسایی وضعیت مناطق دارای تکتونیک فعال پرداخته شود. در این مطالعه با استفاده از شاخص های کمی مورفومتری حاصل از مطالعات مورفوتکتونیک بخشی از البرز مرکزی (شهرهای مرزن آباد و طالقان)، مورد بررسی قرار گرفته و پنج شاخص ناهنجاری سلسله مراتبی (a∆)، شاخص انشعابات (R)، شکل حوضه (Ff)، تراکم زهکشی (Dd) و ضریب ناهمواری (Bh) در 19 حوضه زهکشی محاسبه شده است. در این مناطق هر یک از این شاخص ها به پنج گروه بسیار بالا، بالا، متوسط، کم و بسیار کم طبقه بندی شده اند و در نهایت شاخص تکتونیک فعال نسبی (Iat) به دست آمده است. براساس نتایج حاصل از این پژوهش، حوضه هایی گسل های خزر، شمال البرز، دزدبن و راندگی های کندوان و شمال طالقان در گروه های بسیار بالا و بالا قرار گرفته اند که بیانگر تأثیر این گسل ها بر تکتونیک فعال منطقه است. در اثر بالا بودن این مقادیر، انتظار می رود که ریسک لرزه خیزی منطقه نیز در اثر گسیختگی گسل ها افزایش یابد. تراکم کانون لرزه ای زمین لرزه های اخیر در منطقه تصدیقی بر اثبات این موضوع است.

ژئومورفولوژی یکی از ابزارهای شناسایی گسل های فعال و مناطق فعال تکتونیکی است. به دلیل وجود دگرشکلی های ژئومورفولوژیکی مرتبط با تکتونیک، خاور ایران یکی از گستره های فعال تکتونیکی است. وجود گسل های راستالغز بلند و هم چنین زمین درز[1] سیستان در این ناحیه از مهم ترین ویژگی های آن است. این گسل های راستالغز همگی راست گرد می باشند. سامانه گسلی نهبندان بلندترین سامانه گسلی خاور ایران است. این سامانه دارای دو گسل خاوری و باختری است که گسل خاوری بلندتر است. این گسل ها و گسل های پیرامون، زمین ریخت های گوناگونی را در گستره خاور ایران به وجود آورده اند. از این زمین ریخت های گوناگون می توان به جابه جایی آبراهه های جوان، چین ها، سازندها و ایجاد حوزه های کششی[2] اشاره نمود. در این پژوهش علاوه بر نمایش زمین ریخت ها و جابه جایی های گسلی، فراخاست[3] زمین نیز در پی جنبش و جابه جایی تجمعی[4] و درازمدت گسل ها بررسی شده است. در این بررسی، از تصاویر ماهواره ای[5]MrSID و[6]SRTM کمک گرفته شده است. با به کارگیری این تصاویر، بیش ترین و کم ترین فراخاست اندازه گیری شده عمود بر راستای گسل ها، به ترتیب 200 متر و 1300 متر اندازه گیری شده است. بیش ترین جابه جایی افقی آب راهه و سازند اندازه گیری شده در راستای گسل ها، به ترتیب 7782 متر و 13740 متر برآورد شده است. گسل ها در برخی نقاط رخنمون دارند. در این مقاله تعدادی از این گسل ها که رخنمون آن ها قابل رؤیت است، مستند شده و بررسی شده اند.

  هدف از پژوهش حاضر ارزیابی مقادیر شاخص های ابعاد اقتصادی و زیرساختی تاب آوری منطقه 12 تهران در برابر زمین لزره می باشد که بر اساس حد بهینه در سطح جهانی ارزیابی شده است. به منظور تعریف حد بهینه در پژوهش مقدار عددی هر شاخص در مناطقی در سطح جهان که تاکنون در آنها بحران های متعدد اتفاق افتاده که در برابر آن تاب آور بوده اند (مثل ژاپن و کالیفرنیا) به عنوان حد بهینه تاب آور بودن هر شاخص در نظر گرفته شده است. روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی است. در این راستا، پس از مروری بر متون نظری و تجربی حاکم بر تاب آوری، به ارائه مدلی مفهومی برای ارزیابی میزان تاب آوری در سطح منطقه پرداخته شد. سپس با تعریف معیارها و شاخص ها در ابعاد اقتصادی، کالبدی-زیرساختی، میزان تاب آوری در منطقه 12 تهران در برابر زمین لرزه با حد بهینه آنها مقایسه شد که نتایج یافته ها حاکی از این است که در بین شاخص های اقتصادی، سه معیار نوع کسب و کار، مقیاس کسب و کار و سطح اشتغال مورد ارزیابی قرار گرفت که هر سه شاخص پایین تر از حد بهینه قرار دارند. در بین شاخص های کالبدی– زیرساختی همه شاخص ها پایین تر از حد بهینه قرار دارند و در بین آن ها شاخص تراکم ساخته شده با فاصله 94 درصدی از حد بهینه (1) بیشترین اختلاف را با حد بهینه دارد.  

برنامه ریزی شهری با هدف کاهش آسیب پذیری، ناگزیر از شناخت نحوه و علل آسیب پذیری هر یک از عناصر کالبدی شهر است. در این راستا، آسیب شناسی لرزه ای شبکه ارتباطی و به ویژه معابر شهری، به عنوان یکی از عناصر کالبدی شهر، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این پژوهش تلاش دارد، با به کارگیری روش های نوین آماریِ مرتبط و AHP و نیز استفاده از GIS ، مدلی بسط پذیر را برای تعیین آسیب پذیری لرزه ای معابرِ شهری ارائه کند. برای تدقیق پیشنهادات یاد شده، محله کارمندان واقع در شهر کرج به عنوان مطالعه موردی مورد ارزیابی قرار گرفته است. براساس نتایج تحلیل سلسله مراتبی، از میان 10 معیار آسیب پذیری منتخبِ پژوهش، معیارهایِ جمعیت مرتبط با معبر، موقعیت و ویژگی های زیرساخت های شهری و شیب معبر، بیشترین، و معیارهای دسترسی و کیفیت کف معبر، از کمترین اهمیت در تعیین سطح آسیب-پذیری معبر برخوردار هستند. بررسی روابط همبستگی، نشان از همبستگی درونی میان معیارها، همپوشانی داده ها و عدم امکان تعیین حد آستانه به صورت منفرد برای معیارها دارد. بنابراین، آسیب پذیری لرزه ای معابر شهری، معلول یک معیار نبوده و برآیند مجموعه ای از عوامل می باشد. برای تعیین آسیب پذیری لرزه ای، ضروری است از روش هایِ تحلیلیِ مبتنی بر تحلیل توامان معیارها سود جست که این امر نشان دهنده مطلوبیت و کارآیی مدل ارزیابی پیشنهادی پژوهش حاضر می باشد.

بازسازی ها به عنوان مهمترین فرایند پاسخگو به آسیب های حاصل از زمین لرزه ها مطرح می شوند. موفقیت در فرایند بازسازی نیازمند دانش کافی متولیان آن از بستر آسیب دیده و سطوح بالایی از مشارکت بازماندگان در بازسازی مسکن است. زمان نیز به عنوان عامل کلیدی در مراحل بازسازی نقش حیاتی داشته و تسریع روند آن را با وجود فشارهای سیاسی و اقتصادی میسر می نماید. در این میان در اکثر بازسازی های انجام شده، تفکر محصول گرا بیشتر مورد توجه قرار دارد. در تفکر محصول گرا نقطه پایان برای پروژه های بازسازی در نظر گرفته می شود و محوریت فرایند با رویکرد چرخه ای یا اسپیرالی ارتقا یابنده دیده نمی شود. این امر موجب ایجاد شکاف میان کاربران (بازماندگان)، طراحان و تأمین کنندگان مالی در بازسازی می گردد. عدم نظارت بر ساخت منطقه آسیب دیده نیز منجر به افزایش آسیب پذیری فیزیکی و عدم دستیابی به اهداف ساخت بهتر از قبل، می شود. در این مقاله چارچوب پیشنهادی فرایند طراحی مشارکتی بازسازی مسکن بازماندگان زمین لرزه بررسی شده است. روش تحقیق آمیخته (عمدتاً کیفی) و با استفاده از تحلیل محتوای برگرفته از مصاحبه های نیمه ساختارمند و عمیق با بهره برداران و مشاهدات در روستاهای بازسازی شده در سه دوره زمانی بلندمدت، میان مدت و کوتاه مدت می باشد. یافته ها نشان می دهند که تقلیل شکاف بین کاربران (بازماندگان) و طراحان، در سیاستگذاری بازسازی، با در نظر گرفتن سه مرحله امکان پذیر می باشد. در تبیین این مراحل، مرحله اول چرخه ای از طراحی با افزایش آسیب پذیری های عمدتاً کالبدی، پیش از وقوع زمین لرزه است. مرحله دوم روندی خطی از ساخت مسکن و افزایش نگرش های محصول گرا می باشد. این مرحله به منظور ارایه پاسخ سریع به حجم عظیم نیاز به ساخت وساز، پس از تخریب های گسترده در زلزله ها شکل می گیرد. در این راستا فشارهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی وارد بر منطقه آسیب دیده در زمان رسمی تعیین شده برای بازسازی از طرف متولیان آن مدیریت می شود. مرحله سوم که دارای ماهیتی مارپیچی ارتقا یابنده (اسپیرال) از فرایند طراحی مسکن است، پس از اتمام زمان رسمی بازسازی شکل می گیرد. باید توجه داشت که اقدامات بازماندگان در ایجاد تغییر به منظور تطبیق بیشتر کالبد با معیشت، فرهنگ و هویت افراد در این مرحله تأثیرگذار است.

زمین لرزه، یکی از مخاطرات طبیعی، همواره در طول تاریخ باعث خرابی ها و از بین رفتن جان انسان های زیادی شده است. برنامه ریزی مناسب برای پیشگیری یا کاهش آثار مخرب خطر زمین لرزه اهمیت ویژه ای دارد؛ بنابراین در راستای پیشگیری و کاهش خطر پذیری این پدیده، اقدام به شناسایی گسل ها و پهنه بندی خطر زمین لرزه در سطح شهرستان رومشکان واقع در استان لرستان شده است. بدین منظور ابتدا با استفاده از تصاویر ماهواره ای سال 2013 لندست 8 سنجنده OLI (ردیف 37 و گذر 166) و اعمال فیلترهای Directional در نرم افزار ENVI و Lineament Extraction ژئومتیکا، خطواره های منطقه شناسایی شده است. سپس با مقایسه خطواره ها با ترکیبات باندی ساخته شده، مدل رقومی ارتفاع (DEM) و نقشه زمین شناسی محدوده موردمطالعه، گسل ها جدا و نقشه آنها در محیط نرم افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی (ArcGIS) تهیه شده است. در این پژوهش با استفاده از قضاوت کارشناسی و روش سلسله مراتبی- فازی عوامل مؤثر بر خطر زمین لرزه های شهرستان رومشکان شامل فاصله از گسل، شیب، ژئومورفولوژی، لیتولوژی و فاصله از کانون زمین لرزه های گذشته وزن دهی و نقشه خطر زمین لرزه های منطقه تهیه شده است. براساس نتایج به دست آمده به ترتیب 8/31، 3/34، 3/10، 6/14 و 0/9 درصد از مساحت منطقه در کلاس های خطر خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد قرار گرفته است. بررسی نقشه حساسیت خطر پدیده زمین لرزه نشان دهنده آن است که بیشترین حساسیت نسبت به خطر زمین لرزه در قسمت های شرقی شهرستان واقع شده است و بخش های مرکزی خطر خیلی کم و کم دارد که استقرار جمعیت در این مناطق پیشنهاد می شود.

مخاطرات طبیعی با انواع گوناگون و گستره ی نفوذشان به عنوان پدیده های تکرار پذیر و مخرب، همواره در طول دوران حیات کره ی زمین وجود داشته اند و پس از پیدایش بشر نیز همیشه خطری جدی برای انسان بوده اند. بنابر این برنامه ریزی پیش از وقوع بحران از جمله مهمترین مسائلی است که امروزه پیش روی مدیران شهری قرار دارد. یکی از شهرهای ایران که بیش از سایر شهرها با این مشکل روبرو است، شهر تهران باشد. منطقه 20 تهران در جنوب این شهر واقع شده و از جمله مناطقی است که بر روی گسل خطرناک ری قرار دارد. به نظر میرسد تلاش های صورت گرفته در یک دهه گذشته به لحاظ ایجاد برخی زیرساخت ها، بر اساس بافت فشرده جمعیتی و بافت فرسوده موجود، کافی نبوده است. در همین راستا پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی و از نوع پژوهش های کاربردی و کمی و کیفی به دنبال بررسی نقش فضاهای باز شهری در کاهش آسیب ناشی از وقوع زلزله با تاکید بر مشارکت شهروندان منطقه 20 تهران می باشد . جامعه آماری کلیه شهروندان منطقه 20 شامل 453740 نفر می باشد . به این ترتیب در پژوهش حاضر ، مفهوم مشارکت ، ساختار کالبدی نواحی منطقه 20، ساختار شبکه راه ها و نظر شهروندان در زمینه مشارکت آن ها در فضاهای باز پس از وقوع زلزله مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان داد بین زیرساخت ها، امکانات، گسترش فضاهای باز شهری، مشارکت شهروندان و آسیب های ناشی از وقوع زلزله رابطه معناداری وجود دارد و همچنین، عدم تبلیغات برنامه ریزی شده، عدم اطلاع رسانی از امکانات و موقعیت مکان های فضاهای باز شهری از جمله مهمترین موانع در مشارکت شهروندان در استفاده از فضاهای باز شهری، هنگام وقوع زلزله است

مخاطرات محیطی همواره با خسارات جانی و مالی زیادی همراه هستند و همین مسئله سبب شده است تا بررسی مخاطرات و شناسایی مناطق مخاطره آفرین دارای اهمیت زیادی باشد. با توجه به اهمیت موضوع، در این پژوهش به شناسایی مناطق مستعد وقوع مخاطرات طبیعی در محدوده شهری رودهن پرداخته شده است. در این پژوهش به منظور دستیابی به اهداف مورد نظر از مدل رقومی ارتفاعی 30 متر، نقشه زمین شناسی 1:100000 و نقشه توپوگرافی 1:50000 منطقه و همچنین لایه های اطلاعاتی مختلف (لایه کانون های زمین لرزه، کاربری اراضی، خطوط ارتباط و خطوط گسلی) به عنوان اطلاعات تحقیق استفاده شده است. ابزار اصلی تحقیق شامل نرم افزار ArcGIS 10.2 و مدل های مورداستفاده در تحقیق نیز شامل مدل منطق فازی و مدل ANP بوده است. روش کار به این صورت بوده است که ابتدا بر اساس پارامترهای مختلف و مدل تلفیقی منطق فازی و ANP، مناطق مستعد وقوع مخاطره سیلاب و حرکات دامنه ای و همچنین مناطق آسیب پذیر در برابر زمین لرزه شناسایی شده است و در ادامه بر مبنای نتایج حاصله، نقشه مخاطرات محدوده شهری رودهن تهیه شده است. نتایج تحقیق بیانگر این است که شهر رودهن پتانسیل بالایی جهت وقوع مخاطرات طبیعی دارد و به صورت کلی بخش های غربی و شمالی شهر رودهن به دلیل نزدیکی به خطوط گسلی، کانون های زلزله و شیب زیاد، مستعد وقوع حرکات دامنه ای و همچنین دارای پتانسیل آسیب پذیری بالا در برابر زمین لرزه هستند. بخش های میانی منطقه به دلیل نزدیکی به رودخانه، ارتفاع و شیب کم مستعد وقوع سیلاب هستند، همچنین این مناطق نیز پتانسیل آسیب پذیری بالایی در برابر زمین لرزه دارند.

زمین لرزه از جمله بلایای طبیعی در زمین است که هر ساله خسارات زیادی اقتصادی و جانی به همراه دارد. این مخاطره طبیعی با علم کنونی قابل پیش بینی نیست اما با استفاده از تکنولوژی و پیشرفت فناوری امکان برنامه ریزی مناسب جهت کاهش خسارات وجود دارد. این تدابیر حاصل شناخت و بررسی استعداد مناطقی از زمین است که امکان خطر زمین لرزه وجود دارد و می توان با بهره گیری از آن و تجزیه و تحلیل آنها، آمادگی لازم جهت پیشگیری و یا کنترل زلزله را بدست آورد. در این هدف، سیستم اطلاعات جغرافیایی در تلفیق نقشه های مرتبط نقش بسزایی دارد. در این پژوهش میزان تاثیر عوامل مختلف در ایجاد زمین لرزه بررسی و پهنه بندی خطر وقوع زلزله در شهرستان کرمانشاه انجام شده است. برای رسیدن به این مهم از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی برای بدست آوردن وزن هر یک از معیار های مورد مطالعه و میزان تاثیر آنها استفاده شده و با بدست آمدن مقادیر کمی هر یک از وزن معیارها، نقشه وزنی فازی معیارها تهیه و در نهایت نقشه خطر پذیری مناطق مختلف از شهرستان کرمانشاه بدست آمده است. نتایج نشان می دهد که که 6/15 درصد از شهرستان کرمانشاه در معرض خطر زلزله با درجه "زیاد" و 7/16 درصد با درجه "خیلی زیاد" قرار دارد. همچنین 2/18 از روستاهای شهرستان کرمانشاه با درجه "خیلی زیاد" و 7/17 درصد با درجه "زیاد" در معرض خطر زلزله قرار دارند و در مناطق بافت شهری کرمانشاه نیز میزان خطر وقوع زلزله با درجه "خیلی زیاد" برابر 3/6 درصد و با درجه "زیاد" برابر 1/18 درصد از مساحت شهر کرمانشاه را پوشش می دهد.

سیستم آبرسانی شهری مهم ترین زیر ساخت حیاتی به شمار می آید که معمولا در اثر وقوع حوادث طبیعی به ویژه زلزله و سیل آسیب می بیند از این رو عملکرد خطوط لوله سیستم آبرسانی، تعیین کننده میزان تاب آوری و طراحی زیر ساخت در برابر مخاطرات متعدد طبیعی و انسان ساختی است. خطوط لوله شبکه آب در معرض بیشترین خسارات هستند. در همین راستا با مدلسازی لرزه ای و آنالیز مکانی عوارض شبکه انتقال آب شهری، لرزه خیزی شهر تهران مورد بررسی قرار گرفت و شاخص های لرزه ای PGV,PGD،PGA شهر تهران محاسبه گردیده و میزان خطر پذیری منطقه مورد ارزیابی دقیق لرزه ای قرار گرفت. از طرفی برای وزن دهی شاخص های فوق از مدل ANP استفاده شده است. برای بررسی تعاملات و ارتباطات میان معیارها از نظر میزان اثرگذاری یا اثرپذیری از یکدیگر با توجه به هدف پژوهش و انجام مقایسات زوجی بین آنها پرسشنامه های مربوط تهیه و توسط کارشناسان مرتبط با موضوع پژوهش تکمیل گردید. مدل مفهومی ANP تهیه و در نرم افزار Super Decision اجرا گردید. پس از ترسیم وضعیت مخاطره و محاسبه آسیب پذیری شبکه آبرسانی استفاده از روش SAW مورد توجه قرار گرفت و وضعیت ریسک بر روی شبکه آبرسانی با روش SAW محاسبه گردید.. برای محاسبه ریسک زلزله براساس رابطه R= H*V مقادیر این دو مولفه (توان لرزه زایی، آسیب پذیری) در هم ضرب شده اند. این محاسبه در نرم افزار GIS روی لایه های توان مخاطره زایی و آسیب پذیری انجام و نتیجه نهایی حاصل از این محاسبه در نقشه میزان ریسک پذیری نمایش داده شد. میزان ریسک محاسبه شده برای تمامی شبکه انتقال آب بر اثر زمین لرزه نشان داده شده است. نتایج نهایی حاکی از این است که پتانسیل خطر از خطر کم تا خیلی زیاد وجود دارد بیشترین مساحت منطقه در کلاس ریسک کم خطر با 50 درصد مربوط به نواحی جنوبی از منطقه مورد مطالعه و بیشترین میزان ریسک با حدود 14 درصد بیشتر در نواحی شمالی به چشم می خورد که در برنامه ریزی ها باید در اولویت باشد.

فلات ایران زمین، به دلیل قرارگیری در میانه کمربند کوهزایی آلپ-هیمالیا و در بین دو صفحه همگرای عربی-اوراسیایی در دوره ترشیاری، با گسل خوردگی های فراوان و به سبب آن رخداد زمین لرزه های مخرب مواجه بوده است. از اینرو، شناخت مناطق پرخطر لرزه ای نخستین گام برای کاهش خسارات ناشی از زمین لرزه است. در این پژوهش، چگونگی رشد کواترنری چین جوان گیو در اثر جنبایی گسل امتدادلغز گیو، به عنوان یکی از رشته های سامانه گسل نهبندان-خاش در شرق بلوک لوت و مسبب رخداد زمین لرزه 1324 مد نظر قرار گرفته است. شواهد متعدد، دلالت بر ارتباط گسل امتدادلغز جنوب گیو و رشد چین جوان گیو و تشکیل پک گسلی جوان و فعال گیو است. پیمایش های میدانی و شواهد مورفوتکتونیک همچون؛ انحراف مسیر و حفر بستر رودخانه ها، پدیده آنته سه دانس، جابجایی مخروط افکنه ها و نسل های متعدد آن از یافته های این پژوهش است، بیانگر جنبایی بالای قطعه جنوبی گسل گیو بوده و از توان خطر لرزه خیزی بالایی برخوردار است.

ادغام و گنجاندن مفاهیم کاهش خطر در برنامههای توسعه شهری یکی از مناسبترین راههای افزایش تاب آوری جوامع شهری در برابر بلایای طبیعی است. مطالعه ی حاضر به بررسی تاثیر برنامه ریزی کاربری اراضی بر افزایش تابآوری الگوهای کاربری اراضی شهر سبزوار از جنبههای دسترسی به فضاهای باز، شبکه معابر شهری، سازگاری کاربریها با مکان احداث آن ها، وضعیت سازههای ساختمانی و... میپردازد. به منظور بررسی معیارهای فوق اقدام به تهیه ی نقشههای شهر سبزوار در محیط GISگردید و سپس با استفاده از قابلیتهای نرم افزار در زمین پردازش و تلفیق لایه ها، نقشههای نهایی استخراج گردید. نتایج نشان می دهد در بین نواحی سیزده گانه شهر سبزوار ناحیه 3 با 32.23 درصد از بناهای خشتی و چوبی شهر، 56.57 درصد معابر با عرض کمتر از 6 متر و 35.51 درصد از بناهای بالای چهل سال و دسترسی تنها 12.72 درصد از مساحت ناحیه به حریم کمتر از 50 متری فضای باز از تاب آوری کمتری در مقابل زمین لرزه برخوردار است علاوه بر موارد فوق تمرکز بالای کاربری های مقیاس شهری و فراتر فشار مضاعفی را بر ناحیه وارد می سازد. با توسعه ی شهر به سمت اطراف معیارها از وضعیت بهتری برخوردار می شوند و وضعیت معیارها به عنوان نمودی از به کارگیری برنامه ریزی کاربری اراضی قابل مشاهده است. به عنوان مثال در ناحیه 13 به عنوان بخشی از توسعه ی جدید تنها 4.2 درصد از معابر دارای عرض کمتر از 6 متر هستند. 95 درصد از ساختمان ها دارای اسکلت فلزی بوده و بناهای زیر 10 سال 93 درصد از بناهای این منطقه را تشکیل می دهند. این مسئله سبب افزایش تاب آوری ناحیه می گردد. همچنین توسعه ی ناپیوسته ی شهر سبزوار در بخش های شمالی به سمت رسوبات سست نئوژن و سازندهای کواترنری نواحی شمالی شهر بوده با توجه به ویژگی های این مناطق می توان گفت توسعه ی شهر سبزوار با حرکت در جهت افزایش احتمال خطر توسعه ای تاب آور محسوب نمی گردد. واژگان کلیدی: تاب آوری، زمین لرزه، برنامه ریزی کاربری اراضی، سبزوار.

در این بررسی به پایش تغییرات کیفی منابع آب سطحی شهرستان های سرپل ذهاب-ازگله، در اثر رخداد زلزله 21 ابان 1396پرداخته شده است. در تحقیق حاضر جهت نیل به هدف فوق با استفاده از داده های متنوع ماهواره های سنیتنل 1S_1A-IW-SLC)، با بیس لاین مکانی 100 متر)، داده های اپتیکی لندست8 (OLI)، و تصاویر ماهواره ای مودیس، محصولات تصحیح شدهMOD09))، داده ها به گونه ای تصحیح گردیدند که بتوانند در کنار همدیگر در قالب یک دیتاست برای پردازش ها مورداستفاده قرار گیرند. در این پژوهش با استفاده از روش ترکیب تصاویر ماهواره ای(راداری و اپتیک)، الگوریتم استرفام، امضای طیفی داده های سنتینل 1 و بهره گیری از شاخص های سنجش از دوری (MNDWI, NDVI)، منابع آبی شناسایی و سپس تغییرات کیفی منابع آب سطحی متأثر از زلزله در محیط نرم افزار ARC GIS و SNAP SANTINEL به دست آمده است. بررسی نتایج تغییرات کیفی منابع آب های سطحی نشان می دهد رخداد زلزله با ایجاد لرزه ها و پس لرزه ها باعث تکان خوردن و جابجایی لایه های سطحی و زیرسطحی زمین شده و با توجه به موقعیت کارستیکی، زمین شناختی و گسلی منطقه باعث افزایش غلظت محلول آنیون ها و کاتیون های منابع آب شده و تا چندین روز بعد از رخداد زلزله امکان استفاده از منابع آب وجود نداشته است. از دیگر نتایج این تحقیق می توان به نقش عوامل زمین شناختی اشاره داشت که در منطقه مورد مطالعه نقش گسل ها بسیار بارز است به گونه ای که بیشترین تغییرات منابع اّب در مسیر اصلی گسل های قرار داشته و از خطوط گسلی پیروی می کند. همچنین از لحاظ زمین شناسی بیشترین تغییرات منابع آب اتفاق افتاده در سطح منطقه بروی سازند آهک آسماری بوده است.

امروزه دولت ها برای کاهش اثرات مخاطرات طبیعی، راهبردهای متنوعی را در پیش می گیرند. از این رو تاب آوری از دیدگاه بسیاری از محققان یکی از مهم ترین موضوع ها برای رسیدن به پایداری است که به دنبال ایجاد جوامع تاب آور در برابر مخاطرات طبیعی هستند. بر این اساس تحلیل و افزایش تاب آوری سیستم های انسانی و محیطی در برابر سوانح طبیعی در مسیر رسیدن به توسعه پایدار از اهمیت بسزایی برخوردار است. روش جمع آوری اطلاعات در این پژوهش عمدتاً میدانی است و در طول انجام پژوهش از روش کتابخانه ای نیز استفاده شده است. هدف عمده این پژوهش، سنجش و تحلیل فضایی مؤلفه های تاب آوری شهری شهر خلخال ازلحاظ طبیعی است. در این پژوهش جهت تجزیه و تحلیل اهمیت نسبی داده ها و وزن دهی به شاخص های تحقیق از مدل تحلیل شبکه ی ANP (تصمیم گیری چند معیارِ) در قالب نرم افزار Super Descision استفاده شده و در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی Arc GIS پس از تهیه نقشه آسیب پذیری برای هر معیار به تهیه نقشه نهایی شاخص طبیعی شهر خلخال در نرم افزار Arc GIS استفاده شده است. با توجه به خروجی نرم افزار GIS می توان بیان نمود که بخش غربی شهر از نظر طبیعی آسیب پذیری بالایی دارد و شرایط این قسمت از شهر بحرانی است؛ بنابراین این امر موجب می شود که در هنگام زمین لرزه آمار تلفات جانی و مالی افزایش یابد. به طورکلی می توان گفت در محدوده مورد مطالعه همه شرایط و عوامل دخیل در آسیب پذیری در برابر زمین لرزه در ارتباط باهم عمل نموده و باعث شکل گیری نواحی با آسیب پذیری بالا گردیده است.

برنامه ریزی جهت ارتقای سطح تاب آوری و ظرفیت پاسخگویی شهر تبریز که در این مطالعه منطقه 2 شهر تبریز می باشد، در برابر زمین لرزه در وضع موجود به ویژه در حین وقوع زمین لرزه و تخلیه محله، مستلزم شناسایی محلات ضعیف و حساس در برابر زلزله و ارزیابی سطح تاب آوری آن است. در این مطالعه با توجه به احتمال وقوع بحران زمین لرزه، ظرفیت پاسخگوئی و تاب آوری منطقه دو تبریز در برابر زمین لرزه ارزیابی شد. ابتدا شاخص های موثر در تاب آوری با تکنیک دلفی تهیه و در قالب 12 شاخص دسته بندی شد. سپس با مدل تحلیل شبکه (ANP)، شاخص ها وزن دهی شده و با عملگر SUM رویهم گذاری شدند. با تکنیک SVM، محله های منطقه دو از لحاظ تاب آوری خوشه بندی شده و الگوی فضایی با مدل موران تحلیل شد؛ ارتباط شاخص ها و تاب آوری نیز با مدل رگرسیون وزن دار جغرافیایی تحلیل حساسیت شد. نتایج نشان داد شاخص های دسترسی به فضاهای باز، نفوذناپذیری و کیفیت بنا به-ترتیب با درجه عضویت فازی 174/0، 137/0 و 137/0 بیشترین اهمیت را دارند. 35 درصد از منطقه دو تاب آوری ضعیف در برابر زمین لرزه دارد، اما حدود 65 درصد تاب آوری متوسط تا تقریباً مناسب است. محله های ضعیف در شمال غربی (گلباد، حلمه، قورخانه، شهید منتظری و گل گشت) و محله های مناسب نیز دانشگاه تبریز، الهی پرست، زعفرانیه، ساری زیرا، عباس میرزا و گل شهر است. مدل موران نشان دهنده تایید الگوی خوشه بندی تاب آوری در برابر زمین لرزه است. ضرایب مدل GWR بیان گر صحت مدل برای پیش بینی تاب آوری است. نتایج ماتریس سوات نشان می دهد ساکنین محله های منطقه دو تبریز به لحاظ توانمند بودن برای مقابله با زمین لرزه در وضعیت متوسط به پایین قرار دارد.