محمدجواد امیری

در سال های اخیر خدمات اکوسیستمی و افزایش آن با رویدادهایی همچون تغییرات اقلیمی و حوادث طبیعی غیرمترقبه به موضوعی مهم تبدیل شده است؛ با این حال اطلاعات محدودی درباره خدمات اکوسیستمی درزمینه برنامه ریزی وجود دارد. در پژوهش حاضر سعی شده است تا این شکاف با ارزیابی میزان تأثیر ساختار لکه ها بر روی عملکرد اکوسیستم بررسی شود. به همین دلیل، بخشی از استان گیلان به عنوان استانی که طی سال های اخیر به دلیل وجود جنگل های هیرکانی، دریای خزر و آب و هوای مطبوع دستخوش تغییرات زیادی شده است، به عنوان منطقه مطالعه شده انتخاب و سپس مدل سازی خدمات اکوسیستمی ترسیب کربن، نگهداشت خاک و جلوگیری از سیلاب با استفاده از نرم افزار InVEST انجام و درادامه، شاخص های اکولوژیکی مقدار زیست توده، از هم گسیختگی، مساحت هسته ها و نسبت محیط به مساحت هسته های جنگلی به عنوان چهار شاخص اکولوژیک مهم با استفاده از نرم افزارهای MSPA و Fragstate استخراج شده است. درنهایت، ارتباط بین شاخص های اکولوژیکی با خدمات اکوسیستمی منتخب بررسی شد. نتایج نشان داد که بین وجود منطقه ها جنگلی و سبزتر و هسته های بزرگ تر و یکپارچه تر در این منطقه ها با ارائه خدمات مد نظر ارتباط مثبت و قوی وجود دارد.  همچنین، میزان ارائه خدمات اکوسیستمی لکه ها با افزایش نسبت محیط به مساحت هسته در لکه های جنگلی و نیز با افزایش ازهم گسیختگی به صورت محسوسی کاهش می یابد؛ درنتیجه برنامه ریزی برای استان های شمالی کشور در راستای افزایش بهره وری اکولوژیکی این مناطق نه تنها مستلزم حفظ بقایای جنگل های هیرکانی و افزایش مساحت آنهاست، نیازمند توجه به یکپارچگی و کاهش لکه های ایزوله است.

تربیت محیط زیستی والدین ضمن شکل دهی به نظام شناختی، ارزش ها و جهان بینی محیط زیستی فرزندان، نظام رفتار محیط زیستی آ نها را نیز هدایت می کند. در این راستا هدف اصلی این مطالعه، احصای تجربیات زیسته والدین از تربیت محیط زیستی فرزندانشان و کشاندن این تجارب به عرصه علم رسمی با خوانشی ازنظر علم جامعه شناسی محیط زیست است. رویکرد این پژوهش «کیفی»، روش آن «نظریه داده بنیاد» با رویکرد سیستماتیک، ابزار گردآوری داده ها «مصاحبه های عمیق نیمه ساختاریافته» و پارادایم نظری حاکم بر آن، «تفسیرگرایی-اجتماعی» است. مصاحبه ها پس از گزینش 22 والد (11 زوج) به روش نمونه گیری «گلوله برفی»، انجام شد؛ سپس متن اظهارات به صورت کامل پیاده سازی و در سه فاز کدگذاری باز، محوری و انتخابی شد تا مقوله هسته پدید بیاید. همچنین برای اعتبارسنجی داده ها از روش «باورپذیر کردن گزینشی» استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد شرایط علی تربیت محیط زیستی والدین، «واکنش به بحران های محیط زیستی»، «احساس وظیفه والدینی»، «تأثیر نحوه تعامل فرزندان با طبیعت در دیگر ساحت های زندگی فردی و جمعی فرزندان»، «تعهد فرانسلی والدین»، شرایط زمینه ای «تجربیات شخصی والدین از تعامل سازنده با طبیعت در کودکی»، «داشتن امکان بالفعل تجربه طبیعت در خانه» و «باورهای مذهبی والدین» است. همچنین شرایط مداخله گر «تمرین مسئولیت پذیری برای فرزندان»، «دغدغه سلامت فرزندان» و «نگرانی از اعتیاد به رایانه و فضای مجازی» است. راهبردهای ارائه شده در چارچوب مدل پارادایمی این مطالعه نیز عبارت بودند از: «تسهیلگری بازی و تجربه ورزی در طبیعت»، «تفسیر طبیعت و آموزش محیط زیست»، «تشویق و تنبیه رفتارهای دوستدار و مخرب طبیعت» و پیامدهای آن شامل «حساسیت عملی فرزندان نسبت به محیط زیست»، «تمایل به مشارکت محیط زیستی پررنگ تر در بزرگ سالی» و «توسعه فردی» . درنهایت پدیدار هسته شناسایی شده، «تقویت هویت بوم شناختی فرزندان» است.

هدف: منطقه آزاد ارس که با مناطق حفاظت شده ارسباران، پناهگاه حیات وحش کیامکی و منطقه حفاظت شده دیزمار محصور شده است، معضلات و مشکلات محیط زیستی بسیاری دارد که یکی از آن ها در نظر نگرفتن اصول محیط زیستی منطقه در توسعه اقتصادی است. به همین دلیل امکان تحقق توسعه شهری پایدار و یکپارچه را در این منطقه با مشکلات زیادی مواجه کرده که از مرحله تهیه طرح تا اجرا را شامل می شود. با توجه به اینکه منطقه مورد مطالعه، در شمال غربی کشور، به عنوان پل ارتباطی با منطقه قفقاز و اروپای شرقی، می تواند برای توسعه روابط اقتصادی نقش مهمی ایفا کند، پژوهش حاضر با هدف مدیریت یکپارچه شهرهای منطقه آزاد ارس با محوریت مدیریت محیط زیست (طبیعی، انسانی و فیزیکی) طراحی شده است. روش: این پژوهش به لحاظ هدف بنیادی است؛ زیرا در پی ارائه و توسعه الگوی برنامه ریزی محیط زیست، در خصوص مدیریت یکپارچه شهری مناطق آزاد و به طور خاص، منطقه آزاد ارس است. همچنین کاربردی است؛ زیرا الگوی پیشنهادی در منطقه آزاد ارس اجرا شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر مدیران، مسئولان و کارشناسان تصمیم گیر منطقه آزاد ارس، به تعداد۲۹۰ نفر بود. واحد تحلیل در این پژوهش سازمان های دولتی و خصوصی در منطقه آزاد ارس، نظیر سازمان منطقه آزاد، اداره منابع طبیعی و محیط زیست، بنیاد مسکن، اداره آب و فاضلاب بود. شیوه نمونه گیری، به صورت نمونه گیری تصادفی طبقه بندی انجام گرفت و حجم نمونه ۱۶۶ نفر بود که این تعداد، از بین مدیران، مسئولان و کارشناسان تصمیم گیر در شهرهای جلفا، نوردوز، قلی بیگلو و خدا آفرین انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات، به دو شیوه کیفی (کتابخانه ای) و کمّی (پرسش نامه محقق ساخته پاسخ بسته) و ابزار تحلیل اطلاعات نیز، نرم افزارهای اس پی اس اس نسخه ۲۳ و تاپسیس فازی بود. یافته ها: بر اساس برنامه ریزی مدیریت بحران در منطقه، کلیه نقاط ضعف و تهدیدهای مدیریت محیط زیست یکپارچه در منطقه به عنوان فشار شناخته شدند و تمامی آن ها (به جز دو عامل وجود مسئله بیکاری و وجود فضاهای ناامن در شهر و پیامد آن ها و قاچاق کالا یا تردد غیرقانونی از مرز، شامل قاچاق کالاهای مصرفی و مواد سوختی در حد متوسط قرار داشتند که در شرایط قبل از وقوع بحران است)، در شرایط اضطراری و در مرحله تغییر وضعیت قرار داشتند. نتایج آزمون تاپسیس فازی نشان داد که تخریب مناطق محیط زیستی حساس به منظور توسعه اقتصادی، تغییر کاربری اراضی محیط زیستی به منظور ایجاد اشتغال، سوءاستفاده کشورهای هم جوار در خصوص ایجاد آلودگی در مناطق به دلیل عدم وجود تفکر حفاظت از محیط زیست در مدیران منطقه، از مهم ترین تأثیرهای فشارهای محیط زیست شهری در شرایط اضطراری هستند. نتیجه گیری: نتایج این پژوهش در دو بخش برنامه ریزی مدیریت بحران و برنامه ریزی اقتضایی ارائه شد. بر اساس نتایج به دست آمده و نقش مناسب تعدیل اثرهای اقتصادی و اجتماعی بر توسعه یکپارچه محیط زیست منطقه آزاد ارس از طریق هماهنگی بین سازمان ها، بسترسازی و وحدت فرماندهی، پیشنهادهایی ارائه شد که یکپارچگی درون سازمانی، نهادی و برنامه ای را دربرمی گیرد.

برنامه ریزی جهت ارتقای سطح تاب آوری و ظرفیت پاسخگویی شهر تبریز که در این مطالعه منطقه 2 شهر تبریز می باشد، در برابر زمین لرزه در وضع موجود به ویژه در حین وقوع زمین لرزه و تخلیه محله، مستلزم شناسایی محلات ضعیف و حساس در برابر زلزله و ارزیابی سطح تاب آوری آن است. در این مطالعه با توجه به احتمال وقوع بحران زمین لرزه، ظرفیت پاسخگوئی و تاب آوری منطقه دو تبریز در برابر زمین لرزه ارزیابی شد. ابتدا شاخص های موثر در تاب آوری با تکنیک دلفی تهیه و در قالب 12 شاخص دسته بندی شد. سپس با مدل تحلیل شبکه (ANP)، شاخص ها وزن دهی شده و با عملگر SUM رویهم گذاری شدند. با تکنیک SVM، محله های منطقه دو از لحاظ تاب آوری خوشه بندی شده و الگوی فضایی با مدل موران تحلیل شد؛ ارتباط شاخص ها و تاب آوری نیز با مدل رگرسیون وزن دار جغرافیایی تحلیل حساسیت شد. نتایج نشان داد شاخص های دسترسی به فضاهای باز، نفوذناپذیری و کیفیت بنا به-ترتیب با درجه عضویت فازی 174/0، 137/0 و 137/0 بیشترین اهمیت را دارند. 35 درصد از منطقه دو تاب آوری ضعیف در برابر زمین لرزه دارد، اما حدود 65 درصد تاب آوری متوسط تا تقریباً مناسب است. محله های ضعیف در شمال غربی (گلباد، حلمه، قورخانه، شهید منتظری و گل گشت) و محله های مناسب نیز دانشگاه تبریز، الهی پرست، زعفرانیه، ساری زیرا، عباس میرزا و گل شهر است. مدل موران نشان دهنده تایید الگوی خوشه بندی تاب آوری در برابر زمین لرزه است. ضرایب مدل GWR بیان گر صحت مدل برای پیش بینی تاب آوری است. نتایج ماتریس سوات نشان می دهد ساکنین محله های منطقه دو تبریز به لحاظ توانمند بودن برای مقابله با زمین لرزه در وضعیت متوسط به پایین قرار دارد.

بهبود سیستم مدیریت پسماند، مستلزم تلاش همه جانبه برای افزایش آگاهی و مشارکت عمومی، ایجاد تخصص و سرمایه گذاری در زیرساخت ها و همچنین ارتقاء سیستم های مدیریتی در شهرداری ها به عنوان متولی امر مدیریت پسماند است. از این رو تحقیق حاضر با هدف شناسایی و اولویت بندی عوامل موثر بر موفقیت برنامه ریزی راهبردی مدیریت پسماند در منطقه 12 شهر تهران انجام شده است. داده های مورد نیاز، با استفاده از 46 پرسشنامه محقق ساخته، از خبرگان، مدیران و کارکنان سازمان مدیریت پسماند شهرداری منطقه 12 تهران، گردآوری شد. نتایج حاصل از پرسشنامه با استفاده از نرم افزار FCMapper و نرم افزار Pajek تحلیل و نقشه شناختی فازی تهیه گردید. عامل های اطلاع رسانی به موقع به شهروندان (C31)، در نظر گرفتن تمهیدات لازم جهت تهیه تجهیزات(C27)، بررسی ارتباطات شبکه ای جهت جلوگیری از اختلال در ارتباط بین سازمانی و برون سازمانی(C29)، سرمایه گذاری داخلی و بین المللی در زیرساخت های ارتباطی (C33) و خوشنودی از موفقیت سازمان(C20) پنج عامل مهم از نظر مرکزیت هستند. همچنین نتایج نشان داد، عوامل ارتباطی (با میانگین رتبه ای ۸.۴۷) و آموزش و توسعه راهبردی نیروی انسانی (با میانگین رتبه ای ۸.۲۱) بیشترین تاثیر را در بین عوامل موثر بر موفقیت برنامه ریزی استراتژیک در مدیریت پسماند دارند. در نتیجه مدل مدیریت پسماند بیشترین اعتبار را از این عوامل به دست می آورد. لذا پیشنهاد می گردد به مولفه های این عوامل توجه بیشتر گردد. همچنین استفاده از نیروی انسانی متخصص و به روز کردن دانش آنها با استفاده از آموزش های مناسب و کاربردی، توسعه زمینه مشارکت و تعامل بین سازمان مدیریت پسماند و شهروندان ضروری به نظر می رسد.

  امروزه تغییر اقلیم و اثرات منفی آشکار آن بر اکوسیستم ها موجب نگرانی شده است. این پژوهش در پی آن است که آزمون کند؛ آیا تغییرات پوشش گیاهی در مقابل شوک های اقلیمی حساس بوده و همچنین روند بازیابی اکوسیستم از طریق این شاخص چگونه است. در این راستا با بهره گیری از پلتفرم GEE، کد نویسی جاوا، GIS و تحلیل های آماری، شاخص های پوشش گیاهی و پالمر محاسبه و همچنین بر اساس داده های اقلیمی سری زمانی تغییرات پوشش گیاهی و اقلیمی ارائه شد. نتایج شاخص خشک سالی پالمر نشان می دهد طی دوره آماری (1985-2020) منطقه مطالعاتی با خشک سالی مواجه می-باشد. همچنین نتایج بیانگر طولانی ترین دوره خشک سالی منطقه از سال 2013 تا 2020 است. درمجموع از 420 ماه مورد ارزیابی در 70 ماه، شاخص NDVI در پایین حد آستانه تغییرات قرار دارد. از این میان قرارگیری 31 ماه از طول دوره مطالعاتی در پایین حد آستانه قابل پذیرش در فصول سبز و غیر خزان کننده می باشد که به لحاظ اکولوژیکی نگران کننده است. توزیع پراکنش شاخص پوشش گیاهی بر مبنای هگزاگون نیز در سال 1985 و 2005 دارای توزیع نرمال و تقریباً نرمال بوده؛ اما در سال 2020 نمودار از وضعیت نرمال خارج و چولگی به سمت شاخص پوشش گیاهی تحت استرس و یا حتی پوشش های تنک میل کرده است. مطابق بررسی شاخص ها پیش بینی می گردد منطقه گرگان در مرز چنین تحولات اکولوژیکی قرار داشته و اکوسیستم تاریخی منطقه با شرایط اقلیمی و اختلال های انسانی به سمت اکوسیستم ها جدید یا قرارگیری در وضعیت تعادلی جدید در حال حرکت است.

هدف پژوهش حاضر، مطالعه زمینه ای قاچاق حیات وحش در بازار پرندگان خلیج فارس تهران است. رویکرد این مطالعه «کیفی»، روش پژوهش «نظریه داده بنیاد» و ابزار گردآوری داده ها، «مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته» بود. پس از شناسایی گروه های گرودار اصلی، به کمک روش نمونه گیری هدفمند با 23 نفر از آنها (12 فروشنده و 11 خریدار) تا زمان دستیابی به «حداکثر تنوع در پاسخ ها» و «اشباع نظری» مصاحبه شد. پس از پیاده سازی کامل متن مصاحبه ها و سه مرحله کدگذاری باز، بسته و محوری صورت گرفت.برون داد کدهای محوری در قالب شرایط علی شامل «سرگرمی و لذت جویی»، «ادای سنت»، «تفاخر و ثروت نمایی» «آزمایش و پژوهش علمی»، «واسطه گری برای قاچاق» و «مصرف دارویی» بود. شرایط مداخله گر «باورهای خرافی»، «تبلیغات» و «تقلید از دیگران» و شرایط زمینه ای «قبح زدایی و مشروعیت بخشی اجتماعی و اخلاقی»، «اجرانکردن عملی قوانین و مقررات محیط زیست»، «فقر و بی کاری»، «بی تفاوتی و مسخ فردی و جمعی» و «ناآگاهی از عواقب قاچاق حیات وحش» شناسایی شد. همچنین راهبردهای مقابله ای «آموزش و فرهنگ پروری»، «تشدید نظارت های قانونی»، «ارائه فرصت های اشتغال جایگزین به فروشندگان» و «ارائه سازوکارهای لازم برای تجارت قانونی با اهداف مجاز» تعیین و پیش بینی شد. پیامدهای مقابله با قاچاق حیات وحش شامل «حفاظت از تنوع زیستی»، «بازیابی کرامت و شأن انسانی متخلفان» و «رعایت حقوق حیوانات» خواهد بود. درنهایت، یافته های پژوهش در قالب مدل پارادایمی، ارائه شد.

منطقه 20 در جنوب کلان شهر تهران با مخاطرات محیطی همچون سیلاب، زمین لرزه، بحران آب، آلودگی و طوفان مواجه است. افزایش تاب آوری دربرابر این مخاطرات مستلزم شناخت ظرفیت تاب آوری است؛ از این رو پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی پیمایشی برای شناخت ظرفیت پایه ای تاب آوری این منطقه دربرابر مخاطرات محیطی انجام شد. نخست پرسش نامه ای با نظر کارشناسان برای استخراج مؤلفه های اثرگذار بر تاب آوری تهیه شد که برمبنای آن، 26 زیرمعیار در قالب چهار معیار اجتماعی اقتصادی، کاربری اراضی، دسترسی ها و زیرساخت های جاده ای به دست آمد. درجه اهمیت هر زیرمعیار در تاب آوری با تحلیل شبکه و میزان عضویت آنها در تاب آوری با عملگرهای فازی مشخص شد؛ سپس زیرمعیارها با عملگرهای فازی AND، OR، SUM، Product و گاما روی هم گذاری و طبقه بندی محله ها در تاب آوری با خوشه بندی k-mean انجام شد. نتایج نشان داد معیارهای اقتصادی اجتماعی و معیار زیرساخت ها با وزن 49/0 و 231/0 بیشترین اهمیت را در تاب آوری دارند. در معیار اقتصادی اجتماعی زیرمعیار استحکام منازل با وزن 332/0، در معیار پوشش اراضی زیرمعیار دسترسی به اماکن اجتماعی با وزن 321/0، در معیار دسترسی ها زیرمعیار مراکز بهداشتی درمانی با وزن 292/0 و در معیار زیرساخت های جاده ای زیرمعیار دسترسی به پل عابر پیاده با وزن 435/0، بیشترین وزن را در تاب آوری دارند. بهترین عملگر برای روی هم گذاری لایه ها، عملگر SUM بود که بیشترین همبستگی را با معیارها دارد. درنهایت محله های منطقه 20 به سه خوشه تاب آوری زیاد، متوسط و ضعیف تقسیم شدند. از این بین، محله های جوانمرد، منصوریه، حمزه آباد، ابن بابویه، سرتخت، تقی آباد و عباس آباد به دلیل داشتن جمعیت مناسب، میزان مشارکت اقتصادی مطلوب، میزان مشارکت اجتماعی مطلوب، دوری از مسیل، دسترسی به زیرساخت های جاده ای و نزدیکی به مراکز خدمات رسانی، بیشترین تاب آوری را دربرابر مخاطرات محیطی دارند؛ اما محله های جنوبی و غربی در منطقه 20، به دلیل دوری از مراکز خدمات رسانی و پل های عابر پیاده، نزدیکی به مسیل و کارخانه، کم بودن میزان مشارکت اقتصادی، و استحکام کم منازل، کمترین تاب آوری را دربرابر مخاطرات محیطی دارند.

آمایش سرزمین، تنظیم رابطه بین انسان، سرزمین و فعالیت به منظور بهره برداری درخور و پایدار از جمیع امکان ات اس ت. با توجه به فقدان برنامه جامع آمایش سرزمین در ایران و به ویژه در زاگرس، نابودی دارایی های طبیعی و زیستگاه های منطقه و وضعیت معیشتی نامناسب، پرداختن به این امر ضروری می باشد. در این تحقیق از روش ارزیابی فضایی در ترکیب با روش های تصمیم گیری استفاده شده است. بدین منظور 31 معیار در دو بخش اکولوژیک و اقتصادی-اجتماعی به منظور سنجش و ارزیابی توان منطقه زاگرس استفاده شده است. ابتدا با استفاده از 20 معیار، توان اکولوژیکی مورد ارزیابی قرار گرفته و شاخص آن به دست آمده و سپس با استفاده از 11 معیار شاخص توسعه اقتصادی-اجتماعی محاسبه شده و از ترکیب این دو شاخص، شاخص نهایی توسعه استخراج شده است. بر اساس نتایج نهایی ارزیابی و معیارهای مورد استفاده در این فرایند، حدود 59 درصد کل منطقه دارای محدودیت است. 72/2 درصد از منطقه دارای توان بسیار مناسب برای توسعه صنعتی بوده و حدود 55/5 درصد نیز دارای توان مناسب است. بدین معنی که در مجموع حدود 5/8 درصد از مساحت منطقه موردمطالعه دارای توان مناسب و بسیار مناسب برای توسعه است. شاخص توسعه اقتصادی-اجتماعی بر اساس 11 معیار اقتصادی و اجتماعی تعریف شده است که برای هر استان به صورت جداگانه محاسبه و سپس در ترکیب با شاخص توان اکولوژیک مورد ارزیابی نهایی قرار گرفته اند. نتایج این شاخص نشان می دهد که استان کرمانشاه بیشترین توان (52/0) و استان کردستان کمترین توان (20/0) را دارا می باشند.

در دهه های اخیر، زیست بوم های طبیعی به دلیل رشد روزافزون جمعیت و افزایش تقاضا به منظور فراهم نمودن امکانات موردنیاز بشر با تغییرات اساسی و تخریب محیط مواجه شده اند ؛ از این رو همواره باید نگران خسارات واردشده بر زیست بوم بود. هدف این پژوهش، ارزش گذاری خدمات زیست بوم جزیره قشم با تأکید بر خدمات پشتیبانی و فرهنگی است. در این پژوهش از پرسشنامه برای مصاحبه و میزان پرداخت گردشگران و بازدیدکنندگان از منابع طبیعی جزیره قشم استفاده شده است. نمونه گیری به صورت تصادفی و از بین بازدیدکنندگان از مجموعه های تفریحی جزیره قشم و در دو مقطع زمانی اسفند و اردیبهشت ماه که بیشترین گردشگر را دارد، صورت گرفت. در این مطالعه تعداد نمونه بر اساس میانگین و واریانس جامعه آماری بازدید کنندگان از جزیره قشم و با کمک پرسشنامه تعیین شد. در نهایت تمایل پرداخت و هزینه توسط بازدیدکنندگان بررسی شد. بررسی تمایل به پرداخت با الگوی لاجیت انجام شد. نتایج نشان دادند که میزان مشارکت بومیان منطقه در حفاظت از اکوسیستم منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است. این امر حاکی از اهمیت حضور بومیان و استفاده از ظرفیت های فرهنگی - اجتماعی آنها در بخش توسعه اقتصادی منطقه با بالا بردن ظرفیت سرمایه گذاری در حفظ و نگهداری اکوسیستم است. همچنین نتایج الگوی لاجیت نشان داد 73 درصد از پاسخگویان تمایل به پرداخت و هزینه جهت حفظ اکوسیستم منطقه داشتند. همچنین نتایج روابط متغیرها نشان داد دریافت هزینه ورودی با متغیر سن و تحصیلات، ارتباط معنادار و مستقیمی دارد و متغیر سرمایه گذاری برای توسعه محیط زیست منطقه با همه متغیرها به جز جنسیت، ارتباط معناداری دارد. فراهم سازی زمینه برای ورود بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در بخش گردشگری، از اقداماتی است که می توان انجام داد. در نهایت می توان ایجاد رابطه با سرمایه گذاران صنعت گردشگری برای توسعه امکانات قابل ارائه جزیره قشم و سایر سرمایه گذاری های لازم را در اولویت قرار داد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی اثرات زیست محیطی احداث بندر چمخاله در دو فاز ساختمانی و بهره برداری با استفاده از روش ماتریس RIAM انجام گردید. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی بوده است. اطلاعات مورد نیاز با مرور گزارش ارزیابی پروژه، مطالعات کتابخانه ای، مشاهدات میدانی و مصاحبه جمع آوری شد. جامعه آماری پژوهش 8840 نفر جمعیت شهر چاف و چمخاله در سال 1395 بوده است. در نتیجه با استفاده از ماتریس ارزیابی اثرات سریع، به تعیین اهمیت اثرات حاصل از احداث بندر پرداخته شد. نوآوری تحقیق، ارزیابی اثرات زیست محیطی پیش از اجرای پروژه به منظور پیش بینی اثرات پروژه بوده است. نتایج نشان داد که پروژه در هر دو فاز ساختمانی و بهره برداری دارای اثرات مثبت قابل توجهی در بخش اجتماعی و اقتصادی است که از مهم ترین آن ها ایجاد شغل، افزایش سطح درآمد، بهبود سیستم حمل و نقل، افزایش سرمایه گذاری در منطقه و دسترسی به کالا و خدمات می باشد و مهم ترین تأثیرات منفی پروژه، در بخش محیط فیزیکی و بیولوژیکی است که ازجمله می توان به ایجاد آلودگی هوا، آلودگی صدا، تغییر کیفیت آب، از بین رفتن خصوصیات خاک و همچنین تأثیرات بر حیات گیاهی و جانوری اشاره کرد که با اقداماتی نظیر محدود کردن عملیات لایروبی در دوره های حساس زندگی جانداران و توسعه پوشش گیاهی در محدوده احداث بندر می توان در جهت کاهش این اثرات گام برداشت.

در دنیای امروز مفهوم آموزش تغییر بسیاری یافته و ضرورت تحول در فرایند فعالیت های آموزشی احساس می گردد. بروز فزاینده مسائل زیست محیطی و درک جای خالی آموزش محیط زیست در جامعه باعث شده تا آموزش اثربخش آن در فضاهای آموزشی مورد توجه قرار گیرد. این پژوهش، در پی یافتن الگویی کارآمدتر برای دستیابی دانش آموزان به یادگیری و یادداری مبحث چرخه کربن از بین رویکردهای آموزشی موجود بوده و با توجه به اهمیت تفکر در فرایند آموزش، از دو الگوی توضیحی و پنج مرحله ای بایبی استفاده نموده و اثربخشی آنها بر یادگیری- یادداری مبحث چرخه کربن موجود در کتاب علوم تجربی سال نهم با یکدیگر مقایسه گردیده است. این پژوهش به روش شبه آزمایشی انجام شده است. حجم نمونه ۶۰ نفر از دانش آموزان دختر کلاس نهم یکی از مدارس دولتی آموزش و پرورش ملارد بوده که به دو گروه تقسیم شدند و برای انتخاب آنها از روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای استفاده شد. روش گردآوری داده ها یک آزمون محقق ساخته بوده که روایی و پایایی آن تأیید شد. در این پژوهش با استفاده از آزمون کلموگروف اسمیرنوف، نرمال بودن توزیع نمرات سنجیده شد و از آزمون های t گروه های مستقل و وابسته برای بررسی فرضیه های تحقیق استفاده شد. بر اساس نتایج مشخص گردید که هر دو الگوی تدریس باعث افزایش یادگیری و یادداری در فراگیران شده است ولی طراحی آموزشی با الگوی پنج مرحله ای بایبی بر یادداری فراگیران به شکل معناداری مؤثرتر از الگوی توضیحی بوده است.

تبدیل پوشش طبیعی فضاهای شهری به سکونتگاه های انسانی باعث تغییرات ساختاری و عملکردی این فضاها شده است. لذا خدمات زیست محیطی ارائه شده توسط این زیرساخت های بوم شناختی روز به روز ضعیف تر می شود، که این امر منجر به کاهش امنیت بوم شناختی شهرها شده و تهدیدی برای توسعه پایدار می باشد. از آنجایی که در بین خدمات اکوسیستمی، تولید آب در برابر تغییرات شدید ناشی از تغییرات کاربری اراضی آسیب پذیرتر بوده، مورد هدف این تحقیق قرار گرفته است. هدف از این تحقیق، از یک سو پایش تغییرات کاربری اراضی در یک دوره زمانی 20 ساله (2000 - 2020) با استفاده از تصاویر ماهواره لندست و از سوی دیگر ارزیابی امنیت بوم شناختی خدمات اکوسیستمی (تولید آب) در دوره های زمانی مطرح شده است. این پژوهش در حوضه آبخیر لواسانات که واقع در استان تهران است، انجام شد. داده های مورد نیاز این مدل شامل نقشه های مرز حوضه، بارش، پتانسیل تبخیر و تعرق، عمق خاک، آب قابل دسترس گیاه و کاربری های اراضی و پوشش گیاهی و همچنین یک جدول خصوصیت بیوفیزیکی می باشد که در نرم افزار InVEST 3.7.0 وارد شده و به وسیله آن، مدل نقشه سازی میزان تولید آب در دهه های مختلف بدست آمد. پس از وارد کردن داده های مورد نیاز مدل، نتایج نشان داد که میزان تولید آب در سال های 2000، 2010 و 2020 به ترتیب برابر با2641734.816 ، 3318950.915 و 7737201.215 متر مکعب بوده است. محاسبات مدل نشان می دهد که میزان تولید آب در حوضه لواسانات در حال افزایش می باشد. این افزایش به این دلیل است که کاربری های ساخته شده در حال افزایش بوده لذا مقدار آب در دسترس به صورت رواناب افزایش و امنیت بوم شناختی محدوده مورد مطالعه کاهش یافته است.

مقدمه: کشف تغییرات الگوی سیمای سرزمین در مناطق شهری برای حفظ امنیت محیط زیست و تشویق به توسعه پایدار از اهمیت بالایی برخوردار است. در این میان، با توجه به ظرفیت سنجه های فضایی برای توصیف ساختار سیمای سرزمین، این سنجه ها می توانند ابزاری ارزشمند برای شناسایی الگوهای رشد در کلان شهرها باشند. هدف: هدف از این تحقیق تحلیل گرادیانت شهری روستایی سنجه های سیمای سرزمین در کلان شهر تهران در سال 2018 و آنالیز روند تغییرات آن ها، به منظور بررسی تغییرات مکانی زمانی الگوی سیمای سرزمین، بود. روش: برای محاسبه سنجه ها روش پنجره متحرک در دو سطح سیمای سرزمین و کلاس به کار گرفته شد. برای این منظور از تصاویر ماهواره لندست 8 استفاده و پوشش زمین در چهار طبقه انسان ساخت، اراضی باز، پوشش گیاهی، و آب به صورت نظارت شده دسته بندی شد. برای تحلیل گرادیانت ترانسکت هایی با ابعاد Km4Km*4 در چهار جهت مرکز شمال شرق، مرکز جنوب غرب، مرکز شمال غرب، و مرکز جنوب غرب به مرکزیت منطقه 12 شهرداری تهران، در نرم افراز GIS 10.2، هدایت شد. یافته ها: یافته ها نشان داد در سطح سیمای سرزمین با نزدیک شدن به مرکز تجاری کلا ن شهر تهران تعداد و تراکم لکه ها افزایش و به سمت روستا شاخص متوسط شکل سیمای سرزمین تغییرات نسبتاً یکنواختی دارند. در سطح کلاس نیز با افزایش فاصله از مرکز تجاری کلان شهر تهران درصد سیمای سرزمین لکه های انسان ساخت و اراضی باز در حال افزایش و لکه های پوشش گیاهی در حال کاهش است. نتیجه: توسعه شهری موجب افزایش تراکم لکه ها در سیمای سرزمین شده است؛ طوری که در ترانسکت مرکزی پیوستگی سیمای سرزمین کاهش و ازهم گسیختگی اجزای ساختاری سیمای سرزمین افزایش یافته است. تغییر کاربری اراضی باعث گسترش شهر به سمت روستا و تأثیر منفی بر پوشش گیاهی و منابع آبی شده است.

شهرنشینی مداوم در دهه های گذشته، باعث تمرکز بسیار زیاد جمعیت انسانی در این مناطق شده است. در ایران به علت افزایش جمعیت و توسعه سریع و بی نظم شهری، تغییر در کاربری و پوشش اراضی با سرعت در حال وقوع است و پایداری شهرها روز به روز در حال کاهش می باشد. بنابراین درک اثرات رشد شهری بر اکوسیستم و تعیین رابطه پویایی شهری و امنیت اکولوژیکی برای برنامه ریزی موثر شهری و حفاظت از محیط زیست حیاتی است، تا از توسعه پایدار حمایت و پشتیبانی کند. هدف از این تحقیق، پایش و پیش بینی تغییرات کاربری اراضی در دوره 4 ساله(2000-2040) با مدل زنجیره ای مارکوف(CA-Markov) در حوزه لواسانات استان تهران و ارزیابی امنیت اکولوژیک این حوزه در دوره های زمانی مطرح شده است. به منظور بررسی تغییرات کاربری اراضی، از تصاویر ماهواره ای لندست استفاده شد. با توجه به کاربری های موجود در منطقه، پنج کاربری سطوح ساخته شده، اراضی بایر، اراضی مرتع، سطوح آبی و اراضی باغی و کشاورزی مد نظر قرار گرفت. جهت کمی کردن الگوهای سیمای سرزمین در سطح کلاس متریک هایNP، LSI، IJI، CA، PLAND و LPI. و متریک هایNP، LSI، IJI، ED، PD وSPILT در سطح سیمای سرزمین محاسبه شد.  نتایج پیش بینی پوشش زمین در سال 2040 نشان می دهددر سطح هر طبقه با ادامه روند کنونی تعداد لکه ها به جز طبقه بایر در سایر طبقات کاهش پیدا خواهد کرد. این پدیده در اراضی ساخته شده به دلیل به هم پیوستن لکه های خرد در سال های قبلی و در سایر طبقات به دلیل از بین رفتن لکه های کوچک خواهد بود که در بیش تر موارد به اراضی ساخته شده تبدیل خواهند گشت و در سطح سیمای سرزمین این تغییرات باعث کاهش تعداد لکه ها، ساده تر و منظم تر شدن شکل و افزایش پیوستگی در سطح سیمای سرزمین خواهد گردید.

مزایای متعددی را که انسان ها از اکوسیستم ها به دست می آورند، خدمات اکوسیستم می نامند. ترسیب کربن به عنوان یک خدمت اکوسیستمی تنظیم اقلیم، به دلیل تبدیل و تخریب زمین برای پاسخ به نیازهای فزاینده انسان به انواع توسعه در حال کاهش است. در پژوهش حاضر با انتخاب یک سیمای سرزمین پایلوت از جنگل های هیرکانی (منطقه حفاظت شده جهان نما)، ضمن بررسی روند گذشته تا امروز تغییرات پوشش/کاربری در دوره زمانی 2018-2001، شرایط آینده سیمای سرزمین در افق زمانی 2036، با مدل ذخیره و ترسیب کربن در نرم افزار InVEST پیش بینی و تحلیل شد. میزان کربن موجود در چهار منبع ذخیره کربن شامل زیست توده روزمینی، بیوماس زیرزمینی، خاک و مواد آلی مرده به تفکیک کاربری اراضی، با تلفیق گزارش های IPCC با مطالعات میدانی و نمونه برداری استخراج شد. بررسی روند تغییر کاربری اراضی نشان داد با گذشت زمان و به تدریج از وسعت اراضی جنگلی و مرتعی که نقش شایان ملاحظه ای در ترسیب کربن دارند، کاسته شده است، به طوری که در سال 2036 رشد کاهشی 40 درصدی ایجاد شده، که به کاهش ترسیب کربن معادل 400859 تن در سرزمین منجر می شود. ادامه وضع موجود در بهره برداری از سرزمین و روند تغییر اراضی به کاهش کارکرد اکوسیستم در ذخیره و ترسیب کربن منجر می شود. در مطالعه حاضر نشان داده شد با ادغام مفهوم خدمات اکوسیستم در مباحث برنامه ریزی مکانی سرزمین و مدیریت کاربری اراضی از طریق تهیه نقشه های مکانی خدمات اکوسیستم در مقیاس منطقه ای، می توان علاوه بر توسعه منطقی کاربری های انسانی، مخاطرات اکولوژیکی آن ها را نیز به لحاظ تضمین تدارک خدمات اکوسیستم به حداقل رساند، و بدین ترتیب تصمیم بهتری در برنامه ریزی سرزمین اتخاذ نمود. همچنین، پیشنهاد می شود برای بهبود کیفیت خدمات اکوسیستمی در محدوده جهان نما از برنامه های توسعه ای و بازنگری در مرزهای حفاظت شده و مدیریت اصولی کاربری زمین در خارج از مرزهای حفاظت استفاده کرد.

به اذعان بسیاری از محقیق، چالش فزاینده کم آبی در بسیار از مناطق کشور در حکمروایی نا مناسب منابع آب در سطوح حوضه های آبخیز ریشه دارد. بررسی تعاملات دست اندرکاران مختلف و ترتیبات نهادی تاثیرگذار بر آن از عناصر کلیدی ارزیابی سیستم حکمروایی موجود محسوب می شود. هدف تحقیق حاضر تحلیل نقش و جایگاه کنشگران کلیدی و سیاست های رسمی آنها در حکمروایی چالش کم آبی حوضه آبخیز زاینده رود می باشد . بدین منظور پس از تعیین 23 دست اندرکاران و سازمانهای کلیدی در سطح استان اصفهان و سه استان مرتبط یزد، خوزستان و چهارمحال و بختیاری نشست های متعدد با دست اندرکاران مورد نظر برگزار و داده های همکاری و مشارکت آنها و همچمین همسویی سیاست های هر کدام از آنها با چالش کم آبی حوضه آبخیز با استفاده از ابزار مصاحبه و پرسشنامه طراحی شده جمع آوری شد. سپس ماتریس شبکه همکاری و سیاست های کنشگران تنظیم و شاخص های مرکزیت درجه ورودی، مرکزیت درجه خروجی و مرکزیت بینابینی در نرم افزار Ucinet مورد سنجش قرار گرفت . نتایج تحقیق نشان می دهد که آب منطقه ای استان اصفهان و شورای هماهنگی زاینده رود در مقایسه با سایرکنشگران از جایگاه بالاتری در فرایند تصمیم سازی و جریان اطلاعات شبکه همکاری سازمانی مدیریت منابع آب برخوردار هستند. از طرف دیگر کنشگران کلان منابع آب از جمله شرکت مدیریت منابع آب ایران و شورای هماهنگی زاینده رود و در سطح بعدی کنشگران محلی همچون آب منطقه ای، استانداری و نمایندگان استان اصفهان مهمترین منتقدین سیاست های حکمروایی منابع آب زاینده رود می باشند. در مقابل سیاست های جهاد کشاورزی، کشاورزان و مدیریت منابع آب استان اصفهان دارای بیشترین انتقاد از طرف سایر کنشگران بوده است.

هدف این پژوهش تحلیل مکان یابی فضای سبز شهری در منطقه 4 تهران و تعیین مکان های مناسب برای ایجاد فضای سبز می باشد. مکان یابی مناسب فضای سبز در سیمای شهرها، علاوه بر جنبه های زیبابی و تفریحی، نقش مهمی در کاهش آلودگی هوا و حفظ تعادل محیط زیست داشته و اثرات اجتماعی مثبتی مانند سرزندگی و نشاط دارد. روش انجام پژوهش توصیفی– تحلیلی بوده و معیارهای مؤثر در مکان یابی فضای سبز با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و نظرات کارشناسان تعیین شدند. مقایسه زوجی معیارها نسبت به یکدیگر با استفاده از روش چانگ (AHP فازی) انجام گرفت. نقشه معیارها در محیط GIS تهیه و در محیطIDRISI استانداردسازی شد. سپس با استفاده از تکنیک OWA، وزن های ترتیبی معیارها محاسبه و نقشه نهایی مکان یابی فضای سبز حاصل شد. نتایج نشان داد فاصله از مراکز مسکونی با 157/0 و فاصله از مراکز صنعتی با 053/0 به ترتیب بیش ترین و کم ترین وزن معیار را در مکان یابی مناسب فضای سبز شهری دارند. بنابراین مناسب ترین و نامناسب ترین مکان ها برای ایجاد فضای سبز با توجه به اولویت پارامترها و سازگاری کاربری ها با فضای سبز تعیین گردید. نوآوری این مطالعه در استفاده از تکنیک OWA، در مکان یابی فضای سبز است برای منطقه 4 تهران می باشد.      

در سال های اخیر، شهرنشینی یکی از قابل توجه ترین فرآیندهای تغییر در جامعه بوده که معمولا با نابودی اراضی کشاورزی و طبیعی همراه شده است. مدیران، در فرآیندهای تصمیم گیری، جهت حفاظت از محیط زیست شهری، نیاز دارند که به درستی میزان رشد و جهت شهرها را در نظر بگیرند. هدف از این پژوهش، پیش بینی تغییرات کاربری اراضی شهری در شهر تبریز، با استفاده از مدل رشد شهری SLEUTH  است. خروجی مدل، میزان و جهت رشد شهر را تا سال 2050 پیش بینی می کند. ضرایب پنج گانه به دست آمده برای منطقه مطالعاتی نشان می دهد که با توجه به سناریوی تاریخی، ضریب زایش و ضریب انتشار، غالب هستند. نرخ بالای ضریب زایش در این منطقه نشان می دهد که احتمال تبدیل هر سلول شهری به سلول مرکز انتشار شهر و در نتیجه میزان رشد مرکز انتشار جدید در منطقه تحت پوشش، زیاد است. بالا بودن ضریب انتشار، نشان دهنده احتمال بسیار زیاد به وجود آمدن لکه های شهری جدید حاصل از رشد خودبه خودی و تبدیل آن ها به مراکز جدید رشد شهری است. نتایج صحت سنجی با استفاده از ضریب کاپا، نشان می دهد که مدل سازی از دقت 72/97 درصد برخوردار است. از نتایج به دست آمده می توان برای پیش بینی تغییر کاربری اراضی شهری استفاده کرد. نتایج کسب شده حاصل عقلانیت ابزاری است و لذا بکارگیری آن ها مستلزم برخورد انتقادی با آن ها است.

هر شهر باید باتوجه به شرایط فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، اقلیمی و مزیت های نسبی منحصر به فردی که دارد، بایستی راه خود را از میان انبوه راه ها برگزیند و به سوی هوشمند شدن بیشتر حرکت کند. در این مقاله با انتخاب شهر بارسلونا به عنوان شهر هوشمند و همچنین با در نظر گرفتن اقدامات هوشمندسازی در این شهر سعی شده است تا با مورد مطالعه قرار دادن منطقه 6 شهرداری تهران که از مناطق مهم و مرکزی تهران به شمار می آید، در مورد انتخاب اقدامات لازم جهت هوشمندسازی در این منطقه تصمیم گیری شود. همچنین در این تحقیق تلاش شده است، با در نظر گرفتن اقدامات صورت گرفته در این شهر، با بهره بردن از نظر خبرگان، فعالیت های موثر و بهینه در جهت هوشمندسازی منطقه6 شهرتهران را رتبه بندی کرده تا بهینه ترین اقدام را انتخاب و اقدامات دیگر اولویت بندی شوند. در نهایت با استفاده از روش تصمیم گیری چندمعیاره این اقدامات را رتبه بندی نموده تا در مرحله آخر بهینه ترین روش موجود انتخاب شود. برای این منظور از روش آنتروپی شانون برای وزن دهی به معیار ها و جهت رتبه بندی گزینه ها از روش TOPSIS استفاده شد. مطابق با نتیجه به دست آمده، در منطقه 6 شهرداری تهران، بهینه ترین اقدام انتخاب شده، اجرای طرح حمل ونقل هوشمند می باشد.