واژگان پایه

بررسی حاضر به منظور مقایسه بین پژوهش های انجام شده در حوزة واژگان کودکان (اعم از نوشتاری، گفتاری یا خوانداری) انجام شده است. در این بررسی میزان تفاوت ها و شباهت های پژوهش های فوق از نظر عملکرد پژوهشگران و معیارهای اعمال شده توسط آنان در زمینة نوع واژگان (نوشتاری، خوانداری یا گفتاری)، جامعة آماری، تعیین حدود واژه، و... نشان داده شده و در پایان نیز پیشنهادهایی برای هماهنگکردن پژوهش های آتی و توسعه پژوهش های مشابه ارائه شده است.

مخاطب شناسی در آفرینش آثار ادبی، آموزشی و کمک آموزشی از اهمیت بسزایی برخوردار است و این موضوع به هنگام نگارش متون ویژة کودکان اهمیت بیشتری پیدا می کند. متخصصان ادبیات و آموزش کودکان و نوجوانان به این موضوع واقف هستند که کاربرد واژگان و ساختارهای دشوار در متن، آموزش را مختل کرده و احساس لذت خواندن را در کودکان از بین می برد. بنابراین در نگارش متون آموزشی و کمک آموزشی توجه به گروه سنی مخاطبان برای استفاده از واژگان پایه، یعنی واژگانی که بیشتر افراد در یک گروه سنی آن ها را فهمیده و به کار می برند، اهمیت زیادی دارد. در این تحقیق، با در نظر گرفتن طرح واژگان پایه از نعمت زاده و همکاران (1390)، میزان کاربرد این واژگان در 20 اثر (10 داستان و 10 شعر ) منتخب از مجلة «رشد نوآموز» سال 1390 را بررسی کرده ایم. نتایج این تحقیق در نگارش و نیز بازبینی آثار ویژة کودکان مقطع ابتدایی کاربرد دارد. هدف از انجام چنین تحقیقاتی، شناسایی واژگانی است که کودکان ایرانی در تمام نقاط کشور آن ها را می فهمند تا هنگام تهیة محتوای آموزشی از واژگان نامفهوم و دشوار استفاده نشود.

وجود کتاب مناسب و درخور ویژگی­های کودک، در ایجاد انگیزه و عادت مطالعه بسیار مؤثر است. کتاب کودک و نوجوان هم از نظر موضوع و هم از نظر سبک نگارش، نباید از محدوده ی توانایی­های ذهنی او فراتر باشد. اگر واژگان به کار رفته در متن کتاب در حد توانایی­ها و قابلیت­های زبانی کودک نباشد، در انتقال مفاهیم و تجارب به کودک موفق نخواهد بود. پژوهش حاضر با هدف بررسی و استخراج واژگان پایه ی خوانداری کودکان دبستانی، و سپس مقایسه ی این واژگان با واژگان نوشتاری کودکان دبستانی انجام گرفته است. این پژوهش از نوع اکتشافی و مقیاس به کار رفته در آن، مقیاس اسمی است. جامعه ی مورد بررسی شامل مجموعة کتاب­های داستانی کودکان دبستانی (شامل گروه های سنی «ب»، «ج» و «ب و ج») است که از سوی شورای کتاب کودک مناسب تشخیص داده شده اند. ابزار اجرای این پژوهش نرم­افزاری است که به زبان برنامه­نویسی دلفی و مطابق با سؤالات و ویژگی های خاص این پژوهش طراحی شده است. در این پژوهش 162650 صورت زبانی و 6155 واژه به دست آمده و در نهایت 1602 واژه به عنوان واژگان پایه ی خوانداری معرفی شده است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که هم­خوانی واژگان خوانداری و نوشتاری در زیرگروه­های فعل ساده، عناصر طبیعی و اندام و رنگ، «زیاد» و در زیرگروه­های واژگان علمی، دین، ورزش، شهرها، اصطلاحات و مصدر، «خیلی کم» و در دیگر زیرگروه­ها «کم» بوده است. همچنین بر اساس یافته­های پژوهش، در مجموع هم­خوانی و مطابقت واژگان خوانداری و نوشتاری این گروه سنی «کم» بوده است.

از جمله مواردی که در تالیف یک کتاب باید مورد نظر نویسنده آن قرار گیرد، به کارگیری واژگان مناسب با توانایی ذهنی مخاطبانش است، زیرا در صورت کاربرد کلمات مناسب، ارتباطی بهتر و موثرتر می توان با مخاطب برقرار کرد. این نکته باید بیش از همه مورد توجه مؤلفان کتابهای درسی به ویژه در دوره ابتدایی واقع شود، زیرا در صورت عدم به کارگیری واژگان مناسب، درک و فهم مطالب با مشکل مواجه می شود و زبان در حکم انتقال دهنده مطالب از این مهم باز می ماند. یکی از مهم ترین و تأثیرگذارترین مجموعه کتب درسی دوره دبستان، کتاب قرآن پایه اول ابتدایی است. این مقاله در نظر دارد که با مطالعه و بررسی کلمات به کار رفته در کتاب قرآن پایه اول دبستان و مقایسه آن با واژگان پایه ای که نعمت زاده و همکارانش (1384 و 1387) استخراج کرده اند، میزان بهره گیری از واژگان پایه را در این کتاب دریابد و در نتیجه میزان تطابق واژه های موجود در این کتاب و فهرست واژگان پایه نعمت زاده و همکارانش را تعیین کند. نتایج بررسی نشان می دهد که در مجموع تنها تعداد 13 واژه از مجموع 137 واژه ای که نعمت زاده (1387) آنها را پربسامدترین واژگان کودکان پایه اول ابتدایی نامیده است در کتاب قرآن پایه اول ابتدایی دیده می شود. بنابراین به نظر می رسد این میزان، تعداد قابل توجهی نیست و ممکن است دانش آموزان را در فرایند آموزش این کتاب دچار مشکل جدی سازد. همچنین در پایان این مقاله، درسی از کتاب مورد بررسی بر اساس داده های واژگان پایه نعمت زاده مورد بازبینی و باز نگری قرار گرفته و پیشنهاد های لازم برای اصلاح ارایه شده است.

هدف مقالة حاضر تأکید بر اهمیت پژوهش در حوزة واژگان پایه و بررسی انتقادی کتاب واژگان پایه فارسی از زبان کودکان ایرانی و طرح ملی شناسایی واژگان پایه فارسی از منظر روان شناختی، زبان شناختی، روش شناسی و آموزشی است. در ابتدا به اهمیت موضوع واژگان پایه و تاریخچة تدوین کتاب اشاره می شود. سپس محتوای اثر توصیف و تحلیل می شود. به این ترتیب، پس از مروری بر فصل های مختلف کتاب، نقدی اجمالی از بخش های مختلف ارائه خواهد شد. به عبارت دیگر، پس از نقد بخش «بی مقدمه»، روش شناسی طرح ملی شناسایی واژگان پایه نقد می شود و سعی می شود با اشاره به ابزارهای گرد آوری داده در طرح ملی شناسایی واژگان پایه، تصویری انتقادی از روال استخراج واژگانِ طبقه بندی شده در کتاب ارائه می گردد. در ادامه دو بخش اصلی کتاب (جدول های موضوعی و پلکانی و پایه ای) دقیق تر نقد و تحلیل می شوند.

زمینه: واژگان پایه از حوزه های موردتوجه در آموزش ویژه است. در این مقاله ابتدا برخی از پژوهش های مرتبط با واژگان پایه مرور شده، سپس کاربست واژگان پایه برای دانش آموزان با نیازهای ویژه معرفی و تبیین می شود.

با افزایش میزان تأثیر فناوری بر ابعاد مختلف زندگی انسان، تولید ابزارهای نوین آموزشی و استفاده از آنها نیز توسعه یافته است. واضح است که یکی از حوزه هایی که به شکل قابل توجهی تحت تأثیر نفوذ فناوری قرار گرفته، حوزه آموزش زبان است. علاوه بر این، یادگیری زبان خارجی/ دوم از طریق تکنولوژی از اهمیت بسیاری برخوردار است. بنابراین، باید شرایطی را فراهم نمود تا آموزش زبان به این روش تسهیل شود. بر همین اساس، پژوهش حاضر به تولید و ارزیابی نرم افزار آموزش واژگان پایه زبان فارسی اهتمام ورزیده است. به منظور ارزیابی نرم افزار ، نسخه اولیه و پرسشنامه مربوطه از طریق ایمیل و به صورت غیرمستقیم در اختیار 15 نفر از زبان فارسی آموزان عضو شبکه اجتماعی فارسی آموزان بنیاد سعدی قرار گرفت. علاوه بر این، جهت دریافت و به کارگیری اظهار نظر کارشناسان، پژوهشگران 15 نفر از کارشناسان نرم افزار را انتخاب کرده و نرم افزار مورد نظر و پرسشنامه مذکور را در اختیار آنها قرار دادند. نتایج حاصل از بررسی پرسشنامه ها حاکی از آن بود که نرم افزار نامبرده تا حد زیادی مورد توجه زبان آموزان و کارشناسان قرار گرفته است.

پژوهش حاضر به بررسی تطبیقیِ واژگان پایه در کتاب های آموزش زبان فارسی تألیف احمد صفارمقدم (1387) و آموزش فارسی به فارسی تألیف احمد زهرایی و همکاران (1392) با کتاب واژگان پایه فارسی از زبان کودکان ایرانی تألیف نعمت زاده و همکاران (1390) می پردازد. روش تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی است و برای گردآوری داده ها، واژه های موجود در جلدهای اول، دوم و سوم کتاب صفارمقدم و واژه های موجود در جلدهای اول، دوم و سوم کتاب زهرایی و همکاران استخراج و در نرم افزار اکسل تایپ و سپس به صورت الفبایی مرتب شد. در مرحله بعد، واژه های تکراری در هر دو مجموعه حذف شد. بررسی واژه های باقی مانده به این روش انجام شد که اگر واژه تایپ شده، در کتاب نعمت زاده و همکاران موجود بود، برای آن واژه کد (1) و در غیر این صورت کد (0) قید شد. سپس واژه ها براساس کدهای مربوطه مرتب شدند و تعداد واژه های موجود در هر سری از کتاب ها شمارش و با واژگان پایه تطبیق داده شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که مجموعه جلدهای اول، دوم و سوم کتاب صفارمقدم با دارابودن 237 واژه پایه تنها 69/47 درصد واژگان پایه مبنا را پوشش می دهد، درحالی که، مجموعه جلدهای اول، دوم و سوم کتاب زهرایی و همکاران با دارابودن 422 واژه پایه، 9/84 درصد واژگان پایه را پوشش می دهد. واژگان مورد استفاده در مجموعه تألیفیِ زهرایی و همکاران نسبت به مجموعه تألیف صفارمقدم بهتر می تواند نیازهای اولیه واژگانی فارسی آموزان را برآورده کند. بنابراین، می توان بیان کرد که مجموعه جلدهای اول، دوم و سوم آموزش فارسی به فارسی تألیف زهرایی و همکاران (1392) نسبت به مجموعه جلدهای اول، دوم و سوم آموزش زبان فارسی تألیف صفارمقدم (1387) برای آموزش واژگان مناسب تر است.

بررسی فهرست واژگان هسته ای یا پایه در زبانهای مختلف و عمدتا به منظور اهداف آموزشی از دیرباز مورد توجه بوده است و فهرست های متعددی از واژگان پایه زبان انگلیسی به عنوان مهمترین زبان بین المللی که در تمام جهان تدریس می گردد فراهم آمده است. در پژوهش حاضر به بررسی واژه های آموزش داده شده در کتاب زبان انگلیسی سال اول راهنمایی تحصیلی سابق می پردازیم و می کوشیم به شیوه تطبیقی به این پرسش پاسخ دهیم که واژگان کتاب مذکور تا چه میزان با فهرست واژگان پایه زبان انگلیسی و فارسی انطباق دارد و به عبارت دیگر دانش آموز ایرانی با آموختن این کتاب با چه میزانی از این واژگان هسته ای آشنا می شود. داده های پژوهش از فهرست های معتبر واژگان پایه زبانهای فارسی و انگلیسی و متن کتاب مورد بحث انتخاب گردیده و پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی و از طریق تحلیل تطبیقی متن با فهرست های مذکور انجام شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که کتاب درسی سال اول راهنمایی نظام فعلی آموزشی کشورمان از نظر انطباق با فهرست های واژگان پایه زبان انگلیسی انطباق قابل قبولی دارد. این یافته می تواند برای برنامه ریزان آموزشی و سیاستگذاران علمی کشور در آسیب شناسی کتب درسی و بهبود کیفیت علمی آنها مفید واقع گردد.