همگرایی فناورانه

پژوهش حاضر بر اساس راهبرد پژوهش کیفی نظریه داده بنیاد، الگوی سازوکارهای تسهیل گر تغییر ساختار معاونت فنی صداوسیما را طراحی کرده است. روش گردآوری داده ها، مصاحبه نیمه ساخت یافته و روش نمونه گیری، گلوله برفی بوده است. تحلیل داده ها نیز طی، سه مرحله کدگذاری (باز، محوری و انتخابی) صورت گرفته است. در این پژوهش با 9 نفر از مدیران و کارشناسان سازمان صداوسیما مصاحبه شده است. در خلال مصاحبه ها 450 کد اولیه، 48 کد مفهومی و 14 مقوله در 6 طبقه، اجزای مختلف الگو را تشکیل داده اند. «ظهور فضای همگرایی فناورانه» به عنوان شرط علّی و «لزوم طراحی مجدد ساختار معاونت فنی» به عنوان پدیده اصلی الگو انتخاب شده است. راهبرد، «تغییر فعالیت های معاونت فنی» و «سازوکارهای قانونی» نیز، به عنوان شرایط مداخله گر معرفی شده اند. «ایجاد تفکر رقابتی» زمینه را برای چگونگی بازتعریف فعالیت های معاونت فنی سازمان فراهم می کند. آخرین جزء الگو نیز، «طراحی سازوکارهای تسهیل گر تغییر ساختار»، از طبقه بندی مقولات به دست آمده است. بر اساس یافته های پژوهش، بسیاری از فعالیت های معاونت فنی با ویژگی ها و الزامات عصر همگرایی فناورانه همخوانی ندارد. اقداماتی نظیر شناسایی فعالیت های غیر هدف و برون سپاری آنها، به همراه جذب نیروی انسانی چندمهارتی، در چابک سازی و انعطاف پذیری ساختار ضروری است.

جریان نوپدید فناوریهای همگرا (انبیک یا شزان) که از ترکیب چهار فناوری پیشرفته (شامل ریز فناوری، زیستفناوری، فناوری اطلاعات و علوم شناختی) حاصل آمده است، تمامی برساختههای اجتماعی بشر ازجمله سازمان و نظام اداری را تحتتأثیری شدید و انقلابی قرار خواهد داد. این مقاله میکوشد تا نحوه حضور جریان همگرایی فناورانه شزان در نظام اداری ایران را آیندهنگاری کند و سناریوهای محتمل از وقوع نظام اداری همگرا در این کشور را تشریح نماید. تحقیق کیفی و توصیفی حاضر با تکنیک پویش محیطی، عوامل مؤثر بر همگرایی فناورانه را شناسایی و با تکنیک تحلیل شبکه اجتماعی و نرمافزار UCINET آنها را اولویتبندی میکند. سپس با انتخاب دو عامل اولویتدار و استفاده از تکنیک سناریونویسی، آیندههای فراروی نظام اداری کشور ترسیم میشود. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که از میان عوامل هفتگانه مؤثر بر همگرایی فناورانه در ایران، «ظرفیتهای فناورانه» و «محیط سیاسی» با بالاترین مقدار شاخصهای مرکزیت بینابینی و مرکزیت درجهای بهعنوان عوامل اولویتدار شناخته  میشوند و از تعامل عدمقطعیتهای مربوط به این دو عامل، چهار سناریو (شامل پیشتاز/ دنبالهرو/ منزوی/ خاموش) برای وقوع نظام اداری همگرا قابل پیشبینی است. این مطالعه نشان میدهد که نظام اداری جمهوری اسلامی ایران، ناگزیر تحتتأثیر جریان همگرایی فناورانه قرار خواهد گرفت، اما چگونگی این تأثیرپذیری بهشدت وابسته به دو عامل اصلی شامل شرایط سیاسی جامعه و توانمندیهای فناورانه است.

مطالعه حاضر تلاش دارد تا نقش و کارکرد دولت در قابلیت آفرینی نوآورانه را تحت تأثیر جریان همگرایی فناورانه مورد تحلیلی آینده-نگرانه قرار دهد. رویکرد این تحقیق، کیفی و توصیفی بوده و در آن از استراتژی های تحلیل ریخت شناختی و سناریوسازی استفاده شده است؛ بدین صورت که رایج ترین سازوکارهای حمایت دولت از فرایند تقویت قابلیت نوآورانه شناسایی و در قالب مدلی ارائه و به صورت موازی، مهمترین دستاوردهای حاصل از کاربرد فناوری های همگرا نیز بر اساس یکی از مدل های معتبر استخراج شده است. سپس با تشکیل نشست خبرگان و اجرای تکنیک تحلیل ریخت شناختی، شدت تاثیرگذاری جریان همگرایی فناورانه بر هرکدام از سازوکارهای حمایتی مورد برآورد قرار گرفته و با اجرای تکنیک سناریوسازی، سه سناریوی بدیل از آینده نقش دولت در قابلیت نوآوری تحت تاثیر فناوریهای همگرا (شامل سناریوهای حداقلی، میانه و حداکثری) طراحی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که با بهره گیری هوشمندانه از ظرفیت های انقلابی فناوری های همگرا می توان آینده مطلوب از نقش دولت در توسعه قابلیت نوآورانه را زمینه سازی نمود و این جایگاه را در مقایسه با شرایط فعلی به شدت تکامل بخشید.