رابطه جانشینی

درباره زبان فارسی دستورهای متفاوتی نوشته شده است و نظریه های مختلفی در خصوص اجزا و خصوصیات «جمله» و «واژه» مطرح شده است. گوناگونی مطالب، غالبا این مساله را به ذهن دانشجویان و فراگیران دستور زبان القا کرده است که دستور زبان قاعده و قانون مشخصی ندارد و اختلاف نظر در آن امری بدیهی و ناچار است و همه در جست و جوی منبعی هستند که مطالب آن شیوه علمی دقیق تری داشته باشد. این مقاله به همین منظور نوشته شده است تا خوانندگان محترم هم با دستور زبان آشنا شوند و هم آگاهی اجمالی از تمام دستورهای نوشته شده، داشته باشند. در این مقاله به تعریف دستور زبان بر مبنای علمی اشاره شده و ویژگی های دستورهایی که تا به حال تالیف شده اند و نیز معایب و محاسن آنها بیان گردیده است. در واقع با نقد دستور زبان فارسی 2 به صورت کاربردی معایب و محاسن نظریات سنت گرایان و زبان شناسان مطرح شده است. در نقد تمام مطالب کتاب شیوه های علمی زبان شناسی در مد نظر است.

اراده در خدا و انسان از مسائل مهم در حوزه معرفت دینی است که از دیرباز مورد توجه متفکران بوده و چالش هایی را در پی داشته است. در مقاله پیش رو به بررسی واژه با روش معناشناسی توصیفی و محوریت رابطه همنشینی وجانشینی- که از زبان شناسی ساخت گرا برآمده- پرداخته می شود. مطالعه مشتقات اراده در 47 سوره از قرآن، نشان ازارتباط معنایی آنبر محور جانشینی با «مشیت، اختیار، اشتهاء، ابتغاء، همّ، عزم و قضی» و بر محور همنشینی با «الله، فعل، کن فیکون، امر، وجه و نفس» می باشد که حوزه معنایی اراده را شکل می دهند. بر محور جانشینی، این واژگان در هسته اصلی معنای اراده یعنی «خواستن»، مشترک بوده وجملگی در زنجیره انجام فعل قرار می گیرند. بر محور همنشینی نیز دو نسبت تقارب معنایی و رابطه مکملّی دیده می شود که درمجموع می توانند معنای شفاف و دقیق تری از اراده را ارائه نمایند.

معناشناسی واژگان قرآن کریم از جمله علوم زبانی است که در سال های اخیر مورد توجه پژوهشگران بسیاری قرار گرفته است و به عنوان یکی از ابزارهای دقیق جهت تشخیص معنای حقیقی کلام وحیانی به شمار می رود. این مقاله در پی آن است با روش توصیفی_تحلیلی معنای اصطلاحی واژه «جُناح»، ویژگی حروف و کارکرد معنای آوای آن، ساختار صرفی، نحوی و بلاغی عباراتی از قرآن کریم که واژه مذکور در آن به کاررفته و در نهایت محور جانشینی و هم نشینی واژه مذکور و مشتقات منسوب به آن را با رویکرد معناشناسی مورد بررسی قرار دهد. یافته های این پژوهش حاکی از آن است با وجود اختلاف نظر بر معرّب و اصیل بودن واژه «جُناح»، انتساب آن به صورت تحول یافته واژه «ویناس» در زبان فارسی باستان قابل قبول تر است. همچنین معنای حروف نیز بیان کننده آن است که این واژه کمتر بر معنای مشتقات خود و ریشه «جَنح» دلالت دارد. ساختار آن در آیات به نحوی است که در قالب جملات اسمیه منفی و در آیات مدنی قرآن بیشتر برای بیان مضامین حقوقی، آداب و حدود به کار رفته است. همنشین های آن از تنوع زیادی برخوردار نیست و تنها رابطه همنشینی حاکم بر آن ها مکملی است. دو جانشین «إثم» و «حَرج» در ساختاری مشابه برای «جُناح»  شناسایی شده که تا حدودی با یک دیگر اختلاف معنا دارند. مشتقات به کاررفته از این واژه با توجه به فضا و ساختار متفاوت با آیات «جُناح»، از روابطی متفاوت تر از «جُناح» با همنشین های خود برخوردارند و همگی در آیاتی با بار معنایی مثبت به کار رفته اند.

معناشناسی دانشی است که به مطالعه علمی معانی می پردازد تا با بررسی همه جانبه واژه و روابط آن در جمله، به معنای کاملی دست یابد. یکی از مهم ترین راه هایی که در علم معنا شناسی مورد توجه پژوهشگران واقع شده است تکیه بر روابط هم نشینی و جانشینی است زیرا از طریق شبکه معنایی با تتبع واژه های در سیاق آیات می توان به معنای دقیقی از واژه دست یافت. رسالت اصلی این پژوهش معناشناسی واژه قنوت در آیات قرآن با توجه به کلمات هم نشین و جانشین است. داده های این تحقیق به روش کتابخانه ای و به شیوه توصیفی – تحلیلی می باشد. واژه قنوت واژه کلیدی این پژوهش است که ابتدا معنای لغوی آن استخراج، سپس تمام کاربردهای این واژه به همراه الفاظ جانشین و همنشین و نوع ارتباط آن در قرآن بررسی گردید. با بررسی انجام گرفته این نتیجه حاصل شد که «قنوت» در لغت به معانی مختلفی چون خشوع، خضوع، عبادت، ذلیل و خوارشدن، صلوه، دعای در نماز، قیام، سکوت و... آمده است. این واژه در قرآن در معنای خاضع و مطیع به کار رفته است. کلمات هم نشین «قنوت» در قرآن شامل: الله، رسول، حفظ و ایمان است. هم نشینی آن با دو لفظ اول، دال بر پیروی دائمی بوده و با لفظ سوم بیانگر انجام دادن عمل با تحقق شرایط و هم نشینی آن با ایمان نیز در لزوم وجود باور قلبی است. در محور جانشینی، تسلیم از ارکان اساسی آن است و با عبادت و اطاعت رابطه عام و خاص دارد. همچنین «قنوت» با واژه های علم، خضوع و خشوع رابطه ای لازم و ملزومی دارد که بدون آنها تحقق نمی یابد.

تجلّی انقلاب اسلامی، تحولاتی را در هنر و فرهنگ به همراه داشت. این تحولات زمینه ظهور نمادها و نشانه های خاص با روابط ساختاری متفاوت در آثار هنری بوده است. پوسترهای جشنواره هنر مقاومت، یکی از عرصه های شکل گیری نمادها و نشانه های متاثّر از انقلاب اسلامی است. هدف پژوهش حاضر، بررسی ساختاری محورهای جانشینی و همنشینی نشانه ها و نیز انواع روابط وابسته به آن ها در برخی از پوسترهای جشنواره هنر مقاومت است. پژوهش حاضر با این پرسش آغاز شده است که روابط نشانه های دیداری و نوشتاری در پوسترهای مقاومت برمبنای محورهای جانشینی و همنشینی چگونه قابل تحلیل است؟ روش تحقیق، توصیفی -تحلیلی است و شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و اسنادی از طریق یادداشت برداری و تصویرخوانی است. روش تجزیه و تحلیل داده ها کیفی است. نوع تحقیق از نظر هدف، بنیادی است. نتایج تحقیق نشان می دهد، عناصر بصری در برخی پوسترهای جشنواره هنر مقاومت، مانند نوع نوشتار، رنگ متن، زمینه و المان های دیگر از منظر نشانه شناختی،گویای بیداری اسلامی است. فرم ها و نقش مایه ها با توجه به محورهای جانشینی در روابط متضاد، قیاسی و تطبیقی مشاهده می شود و در محورهای همنشینی، روابط متوالی، مکانی و مفهومی بین نشانه ها، ارتباط معناداری برای رسیدن به آگاهی پدید آورده است. در این آثار نظام همنشینی، ترکیب افزایشی عناصر را در پی دارد و در محور جانشینی، حذفِ برخی نشانه ها، به تاکید بر نشانه حاضر منتهی می شود و ازطریق رابطه غیابی، معنای نهایی نشانه ها تفسیر می گردد.

لوگوی فیلم یک نشانه است که علاوه بر انتقال مفاهیم نوشتاری از جنبه های بصری و زیبایی شناختی نیز برخوردار است. تحقیق حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که رابطه نشانه های تصویری و نوشتاری در لوگوتایپ (نشانه نوشته) های تلفیقی برنامه کودک چگونه است و این روابط در فرایند انتقال معنا چه نقشی دارند. هدف تحقیق، تحلیل روابط هم نشینی و جانشینی نشانه های تصویری و نوشتاری در این لوگوتایپ ها و توصیف کارکرد ارجاعی آن ها با محتوای فیلم است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی است. روش گردآوری مطالب ترکیبی از روش کتابخانه ای از طریق فیش برداری و تصویرخوانی و مشاهده های میدانی از طریق ارائه پرسش نامه باز و مصاحبه با کودکان است. تجزیه تحلیل یافته ها کیفی است. یافته های تحقیق نشان می دهد رابطه هم نشینی و جانشینی نشانه های نوشتاری و تصویری در لوگوتایپ های برنامه کودک به شکل ویژه ای قابل شناسایی است. هم نشینی این نشانه ها وجه آشنایی زدایی و منحصربه فرد بودن آن را تقویت می کند و نتیجه آن ایجاد جذابیت بصری و تمایز نسبت به سایر لوگوتایپ هاست. در مواردی این روابط، خوانایی لوگو را تحت تأثیر قرار می دهد. رابطه جانشینی زمانی رخ می دهد که نشانه هایی از فیلم یا محتوای آن، جایگزین حروف لوگو می شود و خوانش هم زمان نوشتار و درک تصویری آن با توجه به محتوای فیلم برای مخاطب کودک صورت می گیرد.کلیدواژه: رابطه هم نشینی، رابطه جانشینی، نشانه های تصویری، نشانه های نوشتاری، لوگوتایپ (نشانه نوشته) فارسی، برنامه کودک.