حجه الوداع

در این پژوهش، ابتدا آرای مورخان در باب روز و ماه وفات رسول اکرم، بر اساس تقدم و تأخر ارائه می شود و سپس با یاد کرد دیدگاه اهل تسنن و تشیع در این زمینه و بررسی «وقایع هفت گانة» مؤثر در تعیین وفات و دقت در اقوال- با توجه به «مسلمات خاصه و عامه» و رسم جدول زمان شمار- سخن به این نکته منتهی می شود که قول وفات در «ربیع الاول» قطعی است و در میان دیدگاههای سه گانه در این ماه (اول، دوم و دوازدهم ربیع الاول) تاریخ وفات در «دوم ربیع الاول» را با قطعیات تاریخی دو طرف نزدیکتر می بیند. سپس روایت: «هر که مرا به رفتن ماه صفر بشارت دهد او را به بهشت مژده دهم» از نظر فقه الحدیث بررسی می گردد و آن را از «موضوعات» می شمارد. در پایان به این امر اشاره شده است که چرا شیعه، روایت 28 صفر را به عنوان تاریخ وفات پیامبر (ص) پذیرفته است و نشان می دهیم که این قضیه از ابتکارات «صفویان» بوده است.

در دوره جاهلیت، حج و عمره به عنوان دو عبادت مستقل به شمار می-آمده و در دو زمان مختلف از سال (عمره در ماه رجب، و حج در ماه های حج) برگزار می شده است. پس از ظهور اسلام، این دو عبادت با همان وضع از سوی مردم انجام می پذیرفت تا آنکه در سال دهم هجری و در جریان حجه الوداع به فرمان پیامبر(ص)، عمره هم زمان با ادای مناسک حج برگزار و بر انجام توامان آن تا ابد تاکید شد. علی رغم تثبیت این حکم شرعی در روایات شیعه و سنی، در خصوص اصل تشریع عمره تمتع و نیز بقا یا نسخ آن اختلافاتی در روایات اهل سنت به چشم می خورد که این مقاله در صدد بررسی تطبیقی این موضوع در روایات شیعه و سنی و نیز داوری درباره اختلافات موجود است.

یتناول هذا المقال دراسه فنیه لخطبه حجّه الوداع الشهیره بغیهَ الکشف عن هیکلها البنائی وملامح من جمالیاتها الفنیّه، علماً بأنّ هذه الخطبه من روائع الأدب العربی والتراث التشریعی الحضاری الإسلامی، والتی تکشف عن حقوق الإنسان قبل أن تعرف دساتیر الأرض ما هی حقوق الإنسان؟ وترسم الطریق وتوضح المعالم وتبین حدود الله. إنّ هذا التراث الغالی وثیقه تاریخیّه لها قیمه فی الدعوه إلى الفضائل الإنسانیه وحسن المعاملات. فهذا المقال بالاعتماد على المنهج الوصفی والتحلیلی، یهدف إلى دراسه فکره النبی المقدّسه حیال هذه الخطبه ولمحات من خصائصها الفنیه والأسلوبیه مما یکشف لنا عن عظمه الإسلام ونبیّه. یبدأ البحث بتمهید لکلّ ما یجب ذکره حسب المنهجیّه الحدیثه للکتابه ثمّ یتطرق إلى هذه المحاور الخمسه والخاتمه: 1. نصّ الخطبه وتوثیقها؛ 2. الأفکار المطروحه فیها ومکانتها بالمقارنه إلى خطب الرسول (2) الأخرى؛ 3. الجانب العاطفی لها؛ 4. ظواهرها الفنیه والأسلوبیه؛ 5. ظواهرها الدلالیه والبلاغیه. ومن النتائج التی توصل إلیها المقال أنّ النبی الأعظم (2) وظّف صورا مختلفه من التکرار والتوکید ضمن نصّه من أجل لفت انتباه السامعین إلى کلامه وإقناعهم، وهذه الخطبه النبویه قد تشکّلت من العبارات الموجزه بإیجاز القصر فی الغالب الأعم، والتق دیم والت أخیر فیها ظ اهره أسلوبیه جاءت مشحونه بالمعانی البلاغیه واللفتات الجمالیّه الرائعه، وبنیه الخطبه الکلیّه قد تکوّنت فی غالبیتها من الجمل الفعلیه، بحیث أدرجت هذه الجمل فی نصّ الخطبه إدراجاً فنیاً تجعل النصّ أکثر حرکیّه ودینامیکیه

سنت از مهم ترین منابع و ادله دانش فقه است که به لحاظ نوع عمل و عکس العمل معصوم ع به سه نوع قول، فعل و تقریر او تقسیم می شود. بعد از قول، سنت فعل با توجه به عصمت معصومان (ع) جایگاه خاصی در بیان حکم دارد و امکان برداشت حکم از آن امری مسلم، ولی دارای شرایط خاص است که می توان کم توجهی بعضی از فقها به سنت فعل را مرتبط با شرایط خاص آن دانست؛ از این رو، شناخت هر چه دقیق تر فعل معصومان (ع) راه گشای استفاده از سنت فعل است. باب حج که مورد تأکید این پژوهش است دارای مزیت ویژه ای برای بررسی سنت فعل است؛ زیرا در این باب فعل نقش مهمی در بیان احکام دارد و وسعت زمانی آن و تعدد افعال آن بستر مناسبی را برای بررسی سنت فعل ایجاد می کند.  در این تحقیق برخلاف رویه جاری که مراجعه به کتب اصول فقه است سعی شده با مراجعه به موارد و مصادیق استدلال به سنت در کتب فقهی و مباحث فقهی فقها که محل استفاده از سنت و مشخص کننده میزان اعتبار آن در کارزار استنباط است، به تقسیم صحیحی از سنت دست یافت. در بررسی موارد استدلال معصومان(ع) به سنت فعل و کیفیت و میزان استفاده فقها از آن در استنباط احکام می توان سنت را به اقسام اختصاصی، مبین، مسئول حج، مسئول اطرافیان و شخصی تقسیم کرد که هر یک از اقسام دارای مصادیق مختلفی در فقه است و درک صحیح هر یک از اقسام، تأثیر ویژه ای در برداشت حکم از سنت فعل دارد.

جریان نفاق و منافقین، دارای ویژگی های بسیار مخرّب و دردسرساز برای رهبران و جامعه اسلامی می باشند. از جمله این ویژگی ها: بی اعتنایی منافقان به دستورات پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در راستای ارتقاء جامعه اسلامی، بهانه گیری منافقان برای شرکت نکردن در غزوات و جنگ هایی که بقای جامعه در گرو آن است، تبلیغات سوء و ترویج شایعات جهت ایجاد ترس رعب و دل سرد کردن جامعه، تمسخر مسلمانان فقیر و تهیدستی که تنها به خاطر رضای خدا انفاق می کنند، تأسیس مراکزی برای طرح ریزی نقشه های فتنه انگیزی و به هم زننده آرامش جامعه اسلامی و در نهایت و پس از اینکه قادر به اجرای برنامه های خود نشدند، تصمیم بر آن می گیرند که رهبر جامعه اسلامی را حذف فیزیکی کنند. که در متن مقاله به طور مفصّل به این ویژگی ها می پردازیم.

در سال دهم هجری، پس از پایان حجه البلاغ در محل غدیر خم، امام علی(ع) به فرمان خداوند توسط رسول خدا(ص) به عنوان وصی و جانشین آن حضرت معرفی شد. اصل واقعه غدیر، مورد تأیید منابع تاریخی مسلمانان است، اما در چرایی وقوع آن، در برخی گزارش ها تفاوت هایی مشاهده می شود. یکی از این موارد، گزارش منسوب به محمد بن اسحاق است. بر اساس این نقل، یکی از دلایل مدعیان مخالف معنای جانشینی، در بابِ علت وقوع غدیر، شکایت چند تن از صحابه از امیرالمؤمنین(ع) نزد رسول خدا(ص) است که برخی مورخانِ بعد از ابن اسحاق، آن را به معنای مولی در قالب دوست، یاور و برتری آن امام بر دیگر صحابه بیان کرده اند. ازاین رو، پژوهش حاضر پس از بررسی صحت انتساب گزارش به ابن اسحاق، درصددِ فهم این مطلب است که این خبر، چه ابعاد و پیامدهایی در منابع بعد از وی در تاریخ اسلام بر جای نهاده است؟ برخی از نتایج به دست آمده از این تحقیق که به روش توصیفی تحلیلی انجام گردید، عبارتند از: عدم وجود اصل گزارش در آثار منتسب به ابن اسحاق و نبود شاهد یا سند موثق درباره انتساب این گزارش به ماجرای غدیر خم؛ عدم اثبات وثاقت برخی از سیره نگاران ناقل گزارش ابن اسحاق و مشهور بودن آنان به تعصب مذهبی و فرقه ای؛ ناقص بودن روایت ناقلان گزارش؛ عدم نقل گزارش ابن اسحاق توسط تاریخ نگاران مشهور دیگر و یکسان نبودن متن و جمله بندی گزارش ابن اسحاق در کتب سیره نگاران.