البدایه و النهایه

امکان دستیابی به حقیقت رخداد، یکی از مباحث مهم معرفت شناسی است که تاکنون آرای مختلفی را در پی داشته است. اگرچه امکان دستیابی به کنه امر واقع در پژوهش تاریخی بسیار دشوار می نماید، اما به هر حال، با در نظر گرفتن ملاک هایی که در تاریخ با عنوان «نقد درونی و بیرونی راوی و روایت» از آن یاد می شود، می توان میزان خطا را کاهش داده، به واقعیت امر نزدیک تر شد. مورخان نیز به طور عمده در نگارش تاریخ با ملاک هایی خاص به ثبت رخدادهای تاریخی پرداخته اند که تشکیل دهنده تاریخ نگاری آنان است. پرسش محوری این نوشتار این است که از نظر ابن کثیر دمشقی در البدایه و النهایه عناصر اصلی تاریخ نگاری چیست؟ بر اساس نظریه ترکیبی تحلیل انتقادی گفتمان لاکلا و موف و فرکلاف فرضیه مقاله این است که کتاب آسمانی (قرآن)، سنت پیامبر6 و عقل با تکیه بر مذهب شافعی عناصر اصلی سازنده تاریخ نگاری ابن کثیر می باشد. نگارنده با نگرش انتقادی، ضمن اثبات فرضیه، درصد خطای ابن کثیر از اصول خود را در یک نمونه (روایت ائمه اثنی عشر) تجزیه و تحلیل می نماید.

در سال دهم هجری، پس از پایان حجه البلاغ در محل غدیر خم، امام علی(ع) به فرمان خداوند توسط رسول خدا(ص) به عنوان وصی و جانشین آن حضرت معرفی شد. اصل واقعه غدیر، مورد تأیید منابع تاریخی مسلمانان است، اما در چرایی وقوع آن، در برخی گزارش ها تفاوت هایی مشاهده می شود. یکی از این موارد، گزارش منسوب به محمد بن اسحاق است. بر اساس این نقل، یکی از دلایل مدعیان مخالف معنای جانشینی، در بابِ علت وقوع غدیر، شکایت چند تن از صحابه از امیرالمؤمنین(ع) نزد رسول خدا(ص) است که برخی مورخانِ بعد از ابن اسحاق، آن را به معنای مولی در قالب دوست، یاور و برتری آن امام بر دیگر صحابه بیان کرده اند. ازاین رو، پژوهش حاضر پس از بررسی صحت انتساب گزارش به ابن اسحاق، درصددِ فهم این مطلب است که این خبر، چه ابعاد و پیامدهایی در منابع بعد از وی در تاریخ اسلام بر جای نهاده است؟ برخی از نتایج به دست آمده از این تحقیق که به روش توصیفی تحلیلی انجام گردید، عبارتند از: عدم وجود اصل گزارش در آثار منتسب به ابن اسحاق و نبود شاهد یا سند موثق درباره انتساب این گزارش به ماجرای غدیر خم؛ عدم اثبات وثاقت برخی از سیره نگاران ناقل گزارش ابن اسحاق و مشهور بودن آنان به تعصب مذهبی و فرقه ای؛ ناقص بودن روایت ناقلان گزارش؛ عدم نقل گزارش ابن اسحاق توسط تاریخ نگاران مشهور دیگر و یکسان نبودن متن و جمله بندی گزارش ابن اسحاق در کتب سیره نگاران.