زنان شاعر

هدف از نگارش مقالة حاضر، بررسی نسخة خطی منحصربه فرد خلاصه الاشعار بخش 133 سفینة تبریز، گردآوردة ابوالمجد محمّد بن مسعود تبریزی، برای شناخت و حضور زنان شاعر در تاریخ ادبی ایران است. این جُنگ در معرفی رباعی سرایان حوزة جغرافیایی شمال غرب ایران و در فاصلة سدة پنجم تا هفتم هجری قمری منبعی ارزشمند است. در این پژوهش، که با رویکردی مقایسه ای و از دیدگاهی تاریخی در حوزة ادبیات زنان انجام شد، دو جُنگ نزهه المجالس و خلاصه الاشعار فی الرباعیات بررسی و شباهت ها و تفاوت های هر دو کتاب از نظر حضور زن در ادبیات و در تذکره های نخستین مورد مطالعه قرار گرفت. در این مقاله، تأثیر ساختار جامعه، مسائل فرامتنی، تفاوت های جنسیتی، وضعیت نابرابر و کیفیت آثار هنری شاعران در نظر گرفته شده است.

هدف پژوهش حاضر بررسی نقش زنان شاعر معاصر ایران و فلسطین در ادبیات پایداری و مقاومت بود. جامعه پژوهش شامل کلیه آثار زنان شاعر معاصر ایران و فلسطین می باشد. نمونه پژوهش ادبیات پایداری و مقاومت شاعران زن بود. طرح پژوهش توصیفی- تحلیلی بود. اطلاعات از طریق روش کتابخانه ای و فیش برداری و با تکیه بر قطعاتی از اشعار شاعران زن دو سرزمین ایران و فلسطین انجام گرفت. بررسی و تحلیل موضوع مقاومت و پایداری با مضامینی چون، مبارزه، وطن دوستی، مقاومت و پایداری، دشمن ستیزی، شهید و شهادت و... صورت گرفت. یافته ها نشان داد که: شاعران زن با تأثیرپذیری از محیط جامعه و پیامدهای مضمون های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و... در سروده هایشان توانسته اند به تجارب و دستاوردهای تازه ای دست یابند و نتیجه آن حضور تأثیرگذار، زنان شاعر معاصر، دوشادوش مردان مبارز در سنگر شعر و شاعری در عرصه مقاومت و پایداری بوده است. برخی عناصر مقاومت و پایداری در شعر زنان ایران و فلسطین، نشان داد که آنان توانسته اند به وسیله ی ادبیات و شعر، نقش گسترده و مهمی را در جامعه ی خود ایفا کنند و توسط آن، به موضوعات مهم کشورشان بپردازند. اشعار شاعران زن ایران و فلسطین، از بن مایه های پر احساس و خروشان مقاومت و پایداری محسوب می شوند. شاعران هر دو کشور وطن خود را عزیز دانسته و مظاه ر دینی را نیز در عش ق به وطن متجلی کرده اند.

بی بی منجّمه سمنانی، بانوی نامدار و ستاره شناس ایرانی در قرن ششم از اهالی نیشابور، دختر کمال   الدّین سمنانی رئیس فرقه شافعیّه نیشابور و منجّم باشی سلطان محمّد خوارزمشاه بود. او به دلیل مهارت در علم نجوم، در دربار سلطان جلال الدّین خوارزمشاه و علاءالدّین کیقباد از جایگاه ویژه ای برخوردار شد. بیجه منجّمه، از زنان شاعر، منجّم و ادیب اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم هجرى است. وی به ماه کرمان شهرت داشت. معاصر با مولانا عبد الرّحمن جامی، امیر علیشیر نوایی و سلطان حسین بایقرا(875 -912 ق) بود. بیجه با مولانا جامی مطایبات و مهاجات داشت. بعضی از مورّخان بی بی منجّمه سمنانی را بی بی منجّمه نیشابوری ثبت کرده اند، در حالی که نام وی در میان مشاهیر سمنان به چشم می خورد. بعضی از تذکره ها نیز به لحاظ شباهت اسمی  بیجه منجّمه را همان بی بی منجّمه خوانده اند؛ به این دلیل که بیجه را مخفّف و تصغیر شده بی بی می دانند؛ نیز بیجه منجّمه را نهانی هروی از زنان شاعر قرن یازدهم هجری به شمار آورده، تخلّص  بیجه(ماه) را به نهانی داده اند. در این مقاله تلاش برآن است تا پس از معرفی بیجه، پرده از ابهامات گوناگون در باره این شخصیّت تاریخی- ادبی برداشته شود

عائشه تیمور شاعر برجسته معاصر مصر و پیشگام نهضت ادبی زنان در این کشور، و پروین اعتصامی مهین بانوی شعر و ادب ایران که هر دو تربیت یافته خانوادهای ریشه دار و فرهنگی بودند، اشعار نغز و گران سنگی را به دنیای شعر معاصر عرضه کردند . این دو بانوی شاعر، از سرچشمه غنی آموزه های اسلامی و فرهنگ دینی، بهره های فراوان جستند و از آن در جهت باروری مضامین شعری خود استفاده کردند. توصیه به برخی صفات دینی و اخلاقی همچون حجاب و عفت، صبر و بردباری، استفاده واژگانی و معنایی از آیات قرآن کریم، از جمله مضامین سروده های این دو شاعر است. همچنین غمسرودههای مشترک، و بیان عاطفه مادری، از دیگر موارد اشتراک در اشعار این دو سراینده است.

آغاز جنبش فمینیستی زنان در ایران، مصادف با سال های انقلاب مشروطه و دوره ی پهلوی اول است. زنان روشن فکر اهل قلم ایران، با تأسیس مدارس دخترانه و انجمن های زنان و نشر نشریات ویژه ی بانوان نخستین گام های خود را به سوی آزادی جامعه ی زنان برداشتند. البته نادیده نباید انگاشت که عده ای از ایشان با سروده های خود در این دوران پیش گام آزادی خواهی و استیفای حقوق زنان بودند. در میان شاعران نام آشنای این دوران، پروین اعتصامی از جمله بهترین هاست. وی که از مرتبه ای بالا در شاعری برخوردار است، اشعاری در حمایت از حقوق زنان و حفظ حرمت و اهمیت ایشان سروده است. دیوان این بانوی شعر ایران مملو از اشعاری است که در آن همواره به طرف داری از زنان و دختران و مادران پرداخته و گاه در اشعاری برعلیه نظام مردسالار حاکم قدعلم کرده است. موضوع بسیاری از این اشعار اعتراضات انتقادی وی بر جامعه ی زنان و نظام حکومتی مردانه ی ایران است. موضوع مقاله ی حاضر اثبات انتساب یکی از اشعار فمنیستی این شاعر است که در سال 1300 هجری شمسی در نشریه ی عالم نسوان چاپ می شود. این قصیده ی کوتاه متأسفانه تاکنون از چشم خوانندگان دیوان پروین دور مانده بود. نویسنده در مقاله ی حاضر تلاش می کند تا ضمن ذکر این قصیده و بررسی صحت انتساب آن به پروین اعتصامی با به کارگیری دلایل سبک شناسی، به نگرش-های فمینیستی این شاعر برجسته ی ایران که نتیجه ی تربیت پدر بزرگوار وی، یوسف اعتصام الملک و تحصیل و تعلیم مدرسی است اشاره کند و ضمن یادکرد دیگر شعرهای زنانه ی پروین، و یژگی های فمنیستی این قصیده ی نویافته را نیز بیان کند. واژه های کلیدی: پروین اعتصامی، شعر فمینیستی، دوره ی مشروطیت، جنبش زنان، زنان شاعر.

توجه به مقوله نابرابری های اجتماعی یکی از موضوعات مهمی است که زنان شاعر در ایران به آن توجهی خاص داشته اند؛ امری که نخستین نمونه های آن را در اشعار منتشرشده در جراید زن نگار اواخر دوره قاجار می توان مشاهده کرد. این پژوهش، که به روش توصیفی تحلیلی و با تأکید بر همه شمارگان باقی مانده از روزنامه نامه بانوان ، به عنوان اولین روزنامه حاوی اشعار متعدد از زنان، گردآوری شده، در تلاش است با نگاهی جامعه شناختی مسئله اصلی در افکار و اشعار آن شاعران زن را تحلیل و بررسی کند. بررسی های انجام شده نشان می دهد که موضوع اصلی در شعر این زنان نقد نابرابری های جنسیتی در جامعه مردمَدار ایران است. مخاطب اصلی این اشعار بیشتر زنان ایرانی اند. بر الگوی فردیت زنانه «جنس زن» تأکیدی خاص شده است. الگوی مقایسه شده به دلیل توجه به موضوع برابری اجتماعی، جایگاه و حقوق اجتماعی مردان است و اصلی ترین راه حلِ رفع نابرابری های جنسیتی، تغییر نوع نگاه جامعه به زنان و همچنین علم آموزی آن ها معرفی شده است.