حکمرانی متعالی

این پژوهش با تمرکز بر سیره حکمرانی حضرت ابراهیم(ع) و با اتکا بر روش مفاهیم متضاد و با بهره بردن از روش تحلیل مضمون، الگویی چهاربُعدی برای نظام حکمرانی اسلامی ارائه می کند. یافته ها حاکی است حکمرانی اسلامی مبتنی بر چهار محور اعتقادی، اخلاقی، فقهی و تجربی است. حکمرانی اعتقادی با تأکید بر اصولی مانند توحید، مشروعیت الهی نظام را تعیین می کند. حکمرانی اخلاقی، آسودگی خاطر برای پیشگیری از استبداد و تقویت اعتماد عمومی است. حکمرانی فقهی، با استناد به دین حنیف، برای تحقق عدالت و نظم اجتماعی چارچوب نهادی فراهم می آورد. حکمرانی تجربی نیز با تکیه بر راهبردهایی مانند طرح ریزی و تأثیرگذاری بر افکار عمومی اصول نظری را به اقدامات عملیاتی تبدیل می کند. تحلیل هم افزایی این محورها نشان می دهد که نبود هر یک از آنها به نقصان ساختاری در نظام منجر می شود. به عنوان مثال، حکمرانی فقهی بدون اخلاقیات به قانونگرایی خشک و حکمرانی تجربی بدون جهت گیری اعتقادی به عملگرایی بی هدف تبدیل می شود. این پژوهش با ارائه الگوی یکپارچه سازی سلسله مراتبی، نشان می دهد که حکمرانی اسلامی نه تنها قادر به پاسخگویی به نیازهای مادی و معنوی جوامع پیچیده است، بلکه با ترکیب «عدالت توحیدی»، «اخلاق جمعی»، و «عقلانیت تجربی»، الگویی پیشرو برای حکومت های معاصر به شمار می رود. 

امام خمینی(ره) پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، دولت آرمانی و مطلوب خود را با شاخصه هایی ترسیم کرده است که با هیچ یک از نظام های سیاسی نوین ازجمله جمهوری مطابقت کامل ندارد و حتی آشکارا، برخی ویژگی های جمهوریت را نفی می کند. با این حال، با پیروزی انقلاب اسلامی شکل و قالب جمهوری را برای تحقق محتوای حکومت اسلامی پیشنهاد می دهد. هدف این مقاله واکاوی دلایل مطرح شدن جمهوریت در الگوی حکمرانی متعالی از دیدگاه امام خمینی(ره) است. پرسش اصلی این است که چرا ایشان از بین امکان های گوناگون، نظم جمهوری را به عنوان شکل حکومت اسلامی پذیرفتند. این پژوهش از نوع پژوهش های نظری و بنیادی است و با رویکردی توصیفی تحلیلی انجام شده است. داده های پژوهش به روش کتابخانه ای اسنادی و با مراجعه به بیانات امام خمینی(ره) و اسناد انقلاب اسلامی فراهم شده و در چارچوب «منطق درونی نظریه های سیاسی» که توسط توماس اسپریگنز ارائه شده است، تحلیل و بررسی شده است. نتایج نشان می دهد پذیرش جمهوریت در الگوی حکمرانی متعالی امام خمینی(ره) نه به دلیل برخی عناوین ثانویه یا دگرگونی در اندیشه سیاسی ایشان، بلکه بر اساس مؤلفه های واقع نگری و با در نظر گرفتن قابلیت های عینی و نظری نظم جمهوری، ملاحظه برخی محدودیت ها مانند نبود تجربه حکمرانی و در دسترس نبودن الگوی مناسب برای تحقق حکومت اسلامی و توجه به ضرورت هایی همچون لزوم اجرای شریعت و اولویت محتوا بر شکل حکومت صورت پذیرفته است؛ بنابراین در ارائه الگوی متعالی حکمرانی، امام خمینی(ره) نه واقع گرا یا عملگرای سیاسی است، نه آرمان گرای خیال پرداز؛ بلکه با توجه به قابلیت ها، امکانات، ضرورت ها و اولویت ها که لازمه نظریه پردازی واقع بینانه است، نظم جمهوری را به عنوان قدر مقدور حکمرانی متعالی معرفی کرده است. 

از مهم ترین تهدیداتی که بر ساختار حکمرانی شهری تأثیرگذار است، تهدیدات نوین در عرصه جنگ ترکیبی است؛ جایی که پدیده شهر و زیست شهری در آن از جایگاه مهمی برخوردار است. جنگ ترکیبی شامل خلق اثری هم افزای حاصل از تنیدگی تهدیدات اقتصادی، نظامی، اجتماعی و رسانه ای است که سبب زمان زدودگی و فرسایش نظام حکمرانی شهری می شود و نقش آن را در مدار توسعه مورد ابهام قرار می دهد؛ لذا در طراحی حکمرانی شهری مطلوب، توجه به محیط تهدیدات هیبریدی و چالش های آن از اهمیت زیادی برخوردار است. از چالش های مهم برنامه ریزی که جنگ ترکیبی در شهر ایجاد می کند وابستگی به اقتصاد هیدروکربنی در حکمرانی است که پیامدهایی در مسئله حکمرانی شهر تهران به عنوان پایتخت جمهوری اسلامی ایران داشته است. یکی دیگر از مهم ترین چالش های حکمرانی شهری در ایران کوتاه مدت بودن برنامه های توسعه ای و نبود رؤیاهای کاربردی به مثابه ابزار هماهنگ سازی سیاست گذاری است. از سوی دیگر غرب در جنگ ترکیبی علیه جمهوری اسلامی ایران در پی افق زدایی از جامعه و کوتاه مدت کردن چرخه حکمرانی است؛ فرایندی که نیاز به بازمعماری نهاد حکمرانی را خاطرنشان می کند. این مقاله با رویکردی توصیفی و تحلیلی و با استفاده از روش کیفی و مطالعات کتابخانه ای در پی آن است تا راهکارهای ترکیبی برای رویارویی با این چالش ها و بلندمدت سازی نظام حکمرانی در جهان آشوب ها را مورد بیان قرار دهد. یافته ها نشان می دهد بازطراحی نظام تخیل سیاستی و طراحی یک رؤیای مشخص و معتبر برای نظام حکمرانی در جهان آشوب ها می تواند به کامیابی کشور در محیط هیبریدی آشوب یاری برساند. در این راستا شهر را می توان به عنوان یکی از نقاط راهبردی در نظر گرفت؛  همچنین برای اصلاح نظام اقتصادی هیدروکربنی باید فرصت های شغلی به پهنه آبی جنوب کشور منتقل شود تا الگوی توسعه ای در برابر الگوی مطلوب غربی ارائه شود؛ فرایندی که با توزیع فرصت های شغلی به بهبود مسائل شهر کمک می کند و به مثابه عامل مهمی در ترسیم برنامه توسعه بلندمدت ایرانی مدنظر قرار می گیرد.

در سیاست معاصر، تصمیم گیری در حکمرانی کار دشواری است. مهم ترین عامل دشواری در تصمیم گیری حکمرانان همانا جلوگیری از سوگیری های شناختی است. این پژوهش بر آن است تا با روش مرور سامانمند واقع گرایانه که مستلزم بررسی ساختارها، زمینه ها و پیامدها است. مقالات علمی نگاشته شده در این رابطه را واکاوی کیفی کند. در این راستا با جستجوی واژه سوگیری شناختی در عنوان مقالات و ارتباط محتوایی آن ها با حکمرانی در پایگاه های اینترنتی معتبر بین المللی و داخلی در بازه زمانی اول تا هجدهم مرداد 1403 تعداد 19 مقاله به زبان های انگلیسی و فارسی بر اساس معیارهای «پریزما» یافت شد. بر پایه نتایج پژوهش، می توان گستره تأثیرگذاری سوگیری های شناختی را در قالب مراحل فرایند تصمیم گیری در حکمرانی، یعنی از مرحله نخستین رویارویی حکمرانان با اطلاعات و داده ها (مرحله مواجهه و ورودی داده ها) و سپس محاسبات ایشان بر پایه داده ها (مرحله پردازش و محاسبات) و سرانجام خروجی تصمیمات و تحقق بخشیدن به آن ها (مرحله اقدام و اجراء) بیان کرد. سازوکارهای پدیداری سوگیری های شناختی در بافتار خاص بیانگر این است که گاه عوامل سوگیری های شناختی در شئون فردی مانند باورها و اعتقادات و گاه در امور سازمانی مانند راهبردها و راهکنش ها و گاه امور فراگیر مانند اقتصاد، سیاست، فرهنگ و تمدن و ملیّت و نژاد از عوامل محیطی سوگیری ها به شمار آمد ه است که پیامدهای هرکدام به نسبت سازوکارها و زمینه های آن متفاوت است. 

سلامت یکی از شاخص های کلیدی توسعه انسانی است که تحت تأثیر عوامل فرابخشی قرار دارد. رویکرد «سلامت در همه سیاست ها» (HiAP) به عنوان راهبردی نوین، بر ادغام ملاحظات سلامت در تمام سیاست ها و بخش ها تأکید می کند. این مطالعه با استفاده از روش مرور روایتی، به بررسی الزامات، چالش ها و پیامدهای HiAP پرداخته است. برای گردآوری داده ها، مقالات مرتبط از پایگاه های علمی معتبر در بازه زمانی 2010 تا 2024 تحلیل شده است. نتایج نشان می دهد تحقق این رویکرد مستلزم تعهد سیاسی پایدار، شفافیت، توسعه ابزارهای ارزیابی و تقویت ظرفیت سازمانی است. چالش های اصلی شامل تفکر بخشی نگر، کمبود منابع پایدار و پیچیدگی ارزیابی تأثیرات سیاست ها است؛ همچنین HiAP پیامدهای مثبتی همچون کاهش نابرابری های سلامت، بهبود کیفیت زندگی و ارتقای عدالت اجتماعی دارد. در ایران، شورای عالی سلامت و امنیت غذایی می تواند به عنوان نهاد محوری در اجرای این رویکرد رفتار کند. باید با الزام لحاظ کردن پیوست سلامت، تقویت همکاری بین بخشی و استفاده از شواهد علمی، HiAP به صورت نظام مند در سیاست گذاری ها ادغام شود. این رویکرد علاوه بر بهبود شاخص های سلامت، به توسعه پایدار اجتماعی و اقتصادی کمک می کند و می تواند به عنوان راهبردی برای تقویت حکمرانی سلامت و افزایش تاب آوری جوامع به کار گرفته شود. 

سازمان ها به عنوان نهادهای اجتماعی، در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نقش محوری ایفا می کنند. موفقیت و پایداری این سازمان ها در گرو مشروعیت سازمانی است که به معنای پذیرش و مقبولیت سازمان توسط ذی نفعان داخلی و خارجی است. مشروعیت سازمانی نه تنها به عنوان دارایی نامشهود، بلکه به عنوان عاملی کلیدی در دستیابی به حکمرانی متعالی شناخته می شود. هدف این پژوهش بررسی رابطه بین مشروعیت سازمانی، حکمرانی متعالی و سبک رهبری اخلاق مدار است، که به درک بهتر این مفاهیم و کاربرد عملی آن ها در سازمان کمک می کند. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش، توصیفی پیمایشی با رویکرد معادلات ساختاری است. جامعه آماری این پژوهش مدیران و کارکنان استانداری استان لرستان است. برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شد و در سطح اطمینان 95 درصد، تعداد اعضای نمونه 384 نفر تعیین شد. این افراد با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. در این پژوهش برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه های مشروعیت سازمانی ساچ من (1995)، پرسشنامه حکمرانی  الکینگتون (2020) و پرسشنامه رهبری اخلاقی براون و همکاران (2005) استفاده شده است که روایی و پایایی آن ها با روش اعتبار محتوا و آلفای کرونباخ تأیید شد. برای آزمون فرضیات و تحلیل داده ها از روش الگو سازی معادلات ساختاری و نرم افزار smart pls استفاده شده است. در نهایت نتایج پژوهش نشان دهنده آن است که مشروعیت سازمانی بر حکمرانی متعالی تأثیر مثبت و معناداری دارد.