پژوهشنامه فرهنگی و اجتماعی کودک و نوجوان

مساجد به عنوان محل راز و نیاز با خداوند و تبلیغ و ترویج دین مبین اسلام علاوه بر کارکردهای اصلی، در طول تاریخ کارکردهای جانبی هم انجام داده و با روش های مختلف به جلب حضور و مشارکت نوجوانان در مساجد پرداخته اند. این مقاله با هدف بررسی ویژگی های مساجد موفق در جذب نوجوانان و تربیت دینی آنان تدوین شده است. این تحقیقی به هدف کاربردی و به روش پیمایشی با جامعه آماری 300 خانواده از ساکن اطراف سه مسجد فعال و سه مسجد غیرفعال که به شیوه خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند، انجام شد. روایی محتوایی تحقیق با نظر اساتید موضوع و پایایی با آلفای کرونباخ بالاتر از هفتاد به دست آمد. این تحقیق نشان داد میزان فعالیت های اصلی و جانبی مساجد، مقبویت امام جماعت، همچنین ویژگی های ظاهری مسجد نقش مهمی در جلب نوجوانان به حضور و مشارکت در مساجد دارد.

تحقیق حاضر، به بررسی و تحلیل مسائل فرهنگی و اجتماعی کودکان و نوجوانان پرداخته است. با توجه به تحولات فرهنگی و اجتماعی عصر جدید مانند پیچیدگی های فرهنگی و اجتماعی ناشی از تقابل سنت و مدرنیته، جهانی شدن، و تاثیرات فناوری، چالش های بسیاری در مسیر رشد و تربیت این گروه سنی ایجاد کرده است که ضرورت شناخت دقیق این مشکلات را دوچندان می کند. دوران کودکی و نوجوانی به دلیل شکل گیری هویت و باورها، مرحله ای حساس است که عوامل محیطی، خانواده، آموزش، رسانه و جامعه نقش تعیین کننده ای در آن دارد. هدف این پژوهش شناسایی و تحلیل مسائل و مشکلات فرهنگی و اجتماعی کودکان و نوجوانان از منظر صاحبنظران فرهنگی و اجتماعی به منظور ارائه راهکارهایی جهت ارائه راهکار هایی در برابر آنها است. برای این منظور مصاحبه هایی عمیق با کارشناسان و مسئولان فرهنگی و اجتماعی در زمینه های مرتبط با باورها، اعتقادات، نگرش ها و اوقات فراغت و رابطه با خانواده و جامعه بررسی های مختلف صورت گرفت و حاصل مصاحبه ها با استفاده از نرم افزار مکس کیودا کد گذاری شد و با روش تحلیل مضمون مورد تحلیل قرار گرفت . آنگاه چالش های کد گذاری شده در 2 بعد فرهنگی و اجتماعی مورد اولویت بندی قرار گرفت. یافته های حاصل از مصاحبه ها نشان داد که ارتباطات در فضای مجازی و تضعیف باورهای دینی و مذهبی از جمله مهم ترین چالش هایی هستند که نوجوانان با آن مواجه اند. در ادامه، مسائلی نظیر الگوبرداری از فرهنگ های بیگانه، تأثیرات اجتماعی، مشکلات مرتبط با فرزندپروری، و بحران هویت به عنوان دیگر اولویت های مهم شناسایی شدند.

پژوهش پیش رو، با هدف شناسایی و سنجش عوامل مؤثر بر حضور مجدد اعضاء در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شهرستان نوشهر انجام شده است. این پژوهش با روش پیمایشی و جامعه آماری کلیه اعضاء (کودک و نوجوانان 7-17 سال) که در تابستان 1403 به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نوشهر مراجعه کرده و نمونه آماری، شامل نود نفر و به شیوه نمونه گیری خوشه ای دومرحله ای انتخاب شده است. داده های حاصل از پرسشنامه ها با استفاده از آزمون های دوجمله ای، فریدمن، من ویتینی و کروسکال - والیس تحلیل شد. مهم ترین عوامل تمایل حضور مجدد در کانون در گروه های هدف؛ انگیزه های درونی، رفتار مربیان، منابع موجود، کارگاه ها (کارگاه های عمومی و تخصصی)، فضای مرکز و امکانات در نظر گرفته شده است. دیدگاه دختران و پسران درخصوص عوامل؛ فضای مرکز، امکانات و انگیزه های درونی متفاوت است، به گونه ای که دختران این عوامل را مؤثرتر می دانند. نتایج آزمون کروسکال والیس نشان داد گروه های سنی بالاتر نسبت به گروه های سنی پایین تر، عامل استفاده از امکانات (فضای بازی، آمفی تئاتر، نور، سرمایش و گرمایش و...) را مؤثرتر می دانند. در یک جمع بندی کلی می توان گفت که عوامل مؤثر بر تمایل حضور مجدد در کانون، تابع مجموعه ای از عوامل است که مهم ترین آن، رفتار مربیان است. نتایج پژوهش می تواند در سیاست گذاری های کلان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان یا هر نوع کتابخانه ای که به گروه کودک و نوجوان خدمات رسانی می کند، مفید واقع شود. 

یکی از نیازهای اساسی انسان، نیاز به تفریح و سرگرمی و پرکردن اوقات فراغت است. هدف پژوهش پیش رو مرور نظام مند مقاله های داخلی انجام شده در حوزه سرگرمی کودک و نوجوان است. روش این پژوهش، مرور نظام مند است. این نوع مرور روشی هدفمند برای شناسایی، انتخاب و ارزشیابی مطالعات مرتبط و جمع آوری اطلاعات با دیدی نقادانه است. به این منظور، کلیدواژه «سرگرمی»، «اوقات فراغت» و «تفریح» در پایگاه های اطلاعاتی نورمگز، مگ ایران، مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی و پرتال جامع علوم انسانی جست وجو شد. تعداد مقالاتی که با جست وجوی اولیه به دست آمدند، حدوداً ۷۵۶ مقاله فارسی بود که ابتدا توسط یک پژوهشگر انجام شد. در گام بعدی پژوهشگر به حذف مقالات تکراری و نامرتبط با موضوع پژوهش بر اساس ملاک های ورود و خروج پرداخت و درنهایت تعداد سی مقاله وارد پژوهش شدند. با مطالعه پژوهش های انجام شده، می توان گفت تعداد قابل توجهی از پژوهش ها به سرگرمی از منظر بایدها و نبایدهای دینی متمرکز شده است و پژوهش های دیگر به صورت محدود از جنبه های دیگر روان شناختی، اجتماعی و فرهنگی به سرگرمی پرداخته اند. با توجه به نقش سرگرمی در آموزش و تربیت کودکان و نوجوانان کشورمان، لازم است نقش سرگرمی در سلامت روان کودکان و نوجوانان مطالعه شود و در پژوهش ها به تأثیر شرایط گوناگون اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی بر سرگرمی توجه شود.

در دهه های اخیر، بازی های رایانه ای به بخشی مهم از زندگی نوجوانان و جوانان تبدیل شده اند و زمان قابل توجهی از اوقات فراغت آن ها را به خود اختصاص می دهند. این پژوهش با هدف بررسی رویکرد تربیتی بازی ویدئویی آمریکایی «ندای وظیفه» تأثیرات آن بر نوجوانان و جوانان انجام شده است. با استفاده از روش پیمایشی و پرسشنامه، داده های۴۲۰ نفر از نوجوانان و جوانان فعال درزمینه بازی های رایانه ای، جمع آوری و تحلیل شد. یافته ها نشان داد که این بازی به طور معناداری بر افزایش خشونت، نهادینه سازی الفاظ رکیک و تقویت ضدیت با ملیت تأثیرگذار است. براساس تحلیل رگرسیونی، الفاظ رکیک با ضریب ۲۱۸/۰ بیشترین تأثیر را داشته، درحالی که خشونت و ضدیت با ملیت به ترتیب با ضرایب ۲۰۷/۰ و ۱۶۸/۰ در رتبه های بعدی قرار گرفتند. این نتایج بر لزوم توجه به شاخص های تربیتی در طراحی بازی ها و آموزش والدین و مربیان برای مدیریت استفاده از این رسانه تأکید می کند.

امروز در عصری زندگی می کنیم که ارتباط کودک و رسانه یک نگرانی رو به فزونی است. حتی کودکان با سن پایین نیز روزانه استفاده زیادی از تلویزیون، گوشی های هوشمند، شبکه های اجتماعی، بازی های ویدئویی و... دارند. با وجود اینکه چنین رسانه هایی می توانند درزمینه آموزش و سرگرمی مفید باشند، ممکن است به کودکان آسیب های غیرقابل جبرانی نیز وارد کنند. هدف این پژوهش، شناخت پیامدهای تماشای تلویزیون برای کودکان از ابعاد مختلف این پژوهش با کاربست روش کتابخانه ای، از منابع شناسایی شده به تناسبِ بحث استفاده کرده و محقق با ابزار فیش برداری، داده ها را جمع آوری کرده است؛ نمونه ها نیز به صورت هدفمند انتخاب شده اند. بر اساس نتایج تحقیق، مهم ترین اتفاقی که با گسترش روزافزون رسانه ها، کودکان با آن مواجه هستند، هزینه فرصت ازدست رفته کودکی است. با صرف زمان بیشتر برای تماشای تلویزیون و استفاده از نمایشگرها در اوقات فراغت، کودکان فرصت سایر فعالیت های پراهمیت را از دست داده اند. فرصت تجربه های واقعی ارتباط با همسالان، حضور در طبیعت، شرکت در بازی های گروهی، کسب مهارت های حرکتی و... امروزه کودکی بازی محور به کودکی گوشی محور و رسانه محور تبدیل شده است؛ کودکان در این فرایند، فرصت روبه رو شدن با انواع تجربه های جسمی و اجتماعی حقیقی را از دست داده اند. برای رفع پیامدهای منفی تماشای تلویزیون بر کودکان ضرورت هرچه بیشتر نظارت و کنترل فعالانه بر روی محتوایی که کودکان روزانه از طریق تماشای تلویزیون در معرض آن قرار دارند، بیش ازپیش آشکار می شود.