جغرافیا (انجمن جغرافیایی ایران)

بهره مندی از پیامدهای ارزشمند گردشگری زمانی امکان پذیر خواهد بود که شناخت کافی در مورد ماهیت این پدیده و ویژگی های آن و قابلیت های مناطق مختلف کشور صورت گیرد. امروزه تلاش شهرها و مقاصد گردشگری برای متمایز شدن از سایر مقاصد و به چشم آمدن در نقشه های جهانی گردشگری، به دلیل اتخاذ استراتژی های دیکته شده و همسان، ناخواسته به نتایج معکوسی منتهی شده است. به منظور رفع این چالش ها، شکل جدیدی از گردشگری، به نام گردشگری خدمات رواج یافته است. هدف این پژوهش یافتن استراتژی هایی برای توسعه خدمات گردشگری در شهر شیراز می باشد، که به روش توصیفی – تحلیلی انجام گرفته است. پژوهش حاضر از نوع تحقیقات کاربردی- توسعه ای است. برای گردآوری داده ها از دو روش میدانی مبتنی بر پرسشنامه و کتابخانه ای استفاده شده است و جهت تدوین استراتژی های توسعه گردشگری، از تکنیک Meta-Swot استفاده شده است. بعد از بررسی نقاط قوت و پتانسیل های شیراز در راستای توسعه خدمات گردشگری و مشخص شدن جایگاه این شهر نسبت به دو رقیب مهم گردشگری نزدیک به خود، و همچنین نتایج بررسی عوامل خارجی که مهمترین آنها فرسودگی تاسیسات، تجهیزات و وسایل مورد استفاده از جمله شبکه راه ها، هتل ها و میهمان سراها و…، ناکافی بودن کمی و کیفی تسهیلات، تجهیزات، امکانات و زیرساخت های رفاهی خدماتی در شان شهر شیراز، عدم یکپارچگی در ارائه خدمات گردشگری با استفاده از فناوری اطلاعات، عدم توجه به توزیع عادلانه خدمات در سطح جاذبه های گردشگری، عدم تخصیص بودجه لازم وکافی برای خدمات گردشگری، ضعف در آداب مدنی (ناتوانی های انسانی،عدم رعایت مسئولیت اجتماعی و ....)، سکونت معتادان، ولگردان و افاغنه در بافت تاریخی و با ارزش شهر می باشد.

بی تردید امروزه آب به یک جستار سیاسی در رابطه با حصول قدرت درآمده و دیپلماسی آب به عنوان هنر سازش و همکاری بر روی منابع آب های مشترک در روابط هیدروپلیتیکی میان دولت های ساحلی ظهور پیدا کرده است. در ایران با توجه به این که اختلافات آبی متعددی در حوضه رودخانه های فرامرزی مشترک آن وجود دارد، به نظر می رسد که دیپلماسی آب با همسایگان یک نیاز ضروری است و می بایستی در دستگاه تصمیمات کلان ملی اهمیت داده شود. هدف از این پژوهش، واکاوی و تحلیل اسناد آب مرزی دیپلماسی آب در روابط هیدروپلیتیکی ایران و عراق در حوضه رودخانه فرامرزی اروند رود می باشد. سؤال پژوهش این است که در روابط هیدروپلیتیکی ایران و عراق چه مشکلاتی وجود دارد؟ و دیپلماسی آب چه نقشی می تواند در فروکاست معضلات هیدروپلیتیکی این حوضه داشته باشد؟ بر این اساس، این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و اسنادی صورت پذیرفته و بر اساس یافته های تحقیق که با استفاده از اسناد مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی انجام شده است، نتایج حاکی از آن بوده که اختلاف بر سر مالکیت آب این رودخانه همواره وجود داشته و به لحاظ تاریخی، طبق بررسی های انجام شده، دستگاه دیپلماسی آب در روابط هیدروپلیتیکی ایران و عثمانی و ایران و عراق در حوضه اروند رود از سال 1847م. تاکنون به صورت منفعلانه بوده که نیاز است کشور ایران در این زمینه برای حل مسائل خود با عراق و سپس ترکیه در حوضه مذکور، وارد دیپلماسی آب بالفعل شود و نیز شورایی را تحت عنوان «شورای هماهنگی حقوقی آب» راه اندازی کند. در همین راستا، ایران و عراق می بایستی در جهت تقویت پایه های همکاری به منظور کاهش دامنه تنش ها و رقابت ها تلاش کنند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش شبکه تلویزیون روستایی در پایداری روستاهای کشور انجام شده است، که نتایح حاصل از آن می تواند برای برنامه ریزان و تصمیم گیرندگان در زمینه ی توسعه پایدار روستایی و شبکه دیداری سراسری روستاهای ایران مفید و موثر بیانجامد. این پژوهش کاربردی و با رویکرد کمی، ماهیت توصیفی-تحلیلی دارد. ابزار اندازه گیری شامل پرسشنامه و بررسی اسنادی بوده و داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS و مدل FARAS تحلیل شده است. نتایج نشان داد که تمام شاخص ها و گویه ها برای سنجش نقش شبکه تلویزیونی روستایی در توسعه پایدار اقتصادی، اجتماعی و کالبدی روستاها از سطح معناداری بالایی برخوردار بوده اند. تحلیل ها با استفاده از آزمون تی تک نمونه ای نشان داد که میانگین امتیازات بالاتر از حد متوسط (عدد 3) است، که نشان دهنده تأثیر زیاد شبکه تلویزیون روستایی بر توسعه پایدار روستاها است. در رتبه بندی شاخص ها با استفاده از مدل آرس فازی، در بعد اقتصادی شاخص های اشتغال، رشد اقتصادی و بهره وری به ترتیب با وزن های 0.434، 0.423 و 0.401، در بعد اجتماعی شاخص های فعالیت ها و امنیت اجتماعی، بهداشت و سلامت، خدمات آموزشی و جمعیت به ترتیب با وزن های 0.450، 0.431، 0.421 و 0.403، و در بعد کالبدی شاخص های کاربری اراضی، کیفیت شبکه معابر، کیفیت زیرساخت ها و کیفیت محیط مسکونی به ترتیب با وزن های 0.440، 0.430، 0.424 و 0.420 بیشترین تأثیر را از شبکه تلویزیون روستایی داشته اند. این پژوهش نشان می دهد که سرمایه گذاری در توسعه شبکه تلویزیون روستایی می تواند نقش مهمی در توسعه پایدار روستاها داشته باشد. بنابراین، برنامه ریزان و تصمیم گیران باید به این موضوع توجه ویژه داشته باشند. بر اساس نتایج این پژوهش، توصیه می شود که برنامه ریزی برای تولید محتواهای تلویزیونی متناسب با نیازهای روستاییان و تقویت زیرساخت های پخش در مناطق روستایی در اولویت قرار گیرد.

هر سازمان علمی به منظور آگاهی از میزان مطلوبیت فعالیتهای خود بالاخص در محیطهای پویا، نیاز مبرم به نظام ارزشیابی دارد. فقدان این نظام در یک سازمان به معنای ضعف با محیط درونی و بیرونی بوده، زمینه ساز افزایش آسیب پذیری می شود. استقرار نظام ارزشیابی در دانشگاه با هدف پایش و تحلیل کارایی، اثربخشی و پایداری در راستای اهداف توسعه علمی است. در این چارچوب، تعیین سطح و جایگاه علمی مراکز دانشگاهی، کمک شایانی در تحقق اهداف بیان شده دارد. این اقدام سبب ارتقای جایگاه دانشگاه و به تبع دانشکده ها و گروه های آموزشی و پژوهشی می شود. پژوهش حاضر با اعتقاد به این موضوع، شناخت جایگاه علمی دانشکده علوم جغرافیایی را در بین دانشگاههای کشوربر اساس منابع در دسترس هدف اصلی خود قرار داده است. روش پژوهش، از نوع ترکیبی متوالی است. یعنی در ابتدا شاخص های پژوهشی که قابل دسترس هستند با اتکا به وبگاه های علمی تولید داده مانند: Web Of Science، Scopus، ISC و سایر وبگاه ها جمع آوری گردیدند، پس از پردازش کمی داده ها، جایگاه دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی در مقایسه با سایر مراکز علمی جغرافیایی (دارای ملاک های مشابه) بدست آمد. در این پژوهش متمایز با سایر پژوهشهای مشابه فقط به «تعیین سطح» بسنده نشد و با روش کیفی مبتنی بر رویکرد تحلیل محتوا ، نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها کشف و تفهم گردید. یبنابراین دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی مبتنی بر شاخص های منتخب در سطح متوسط قرار دارد. ضعف در سرانه و ارجاع به مقالات لاتین در بین شاخصها دارای اهمیت بالایی است. همچنین، ضعف برخورداری از زیرساختها و تشکیلات اداری بخش پژوهش و فناوری، کاهش انگیزه برخی از اعضای هیات علمی متاثر از وضعیت نظام حقوق به کاهش روحیه مشارکت در بین اساتید با ارکان اجرایی دانشکده مهمترین عوامل بازدارنده بر ارتقای دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی در بین دانشکده های جغرافیایی منتخب هستند

هدف این پژوهش ناحیه بندی فازی با استفاده از تصاویر ماهواره ای GeoEye-1 و الگوریتم های خوشه بندی و ادغام پیشنهادی است و کارایی این تکنیک ها در آشکارسازی عوارض و پدیده های سطح زمین و بازشناسی خودکار الگو های مورفولوژیک در رودخانه علاء بررسی می گردد. در این رابطه پس از پیش پردازش های رادیومتریک و هندسی، بر اساس ویژگی های فازی به ادغام تصاویر ورودی در نرم افزار MATLAB پرداخته و سپس با استفاده از الگوریتم های (FCM)، (PCM)، (GK) و (FSC) به ناحیه بندی مقاوم پوشش زمینی اقدام گردید. در این روش ها خوشه بندی فازی چندین بار و برای تعداد خوشه های مختلف (از c_min تا c_max) انجام گرفته و با ارزیابی خروجی خوشه بندی و انتخاب بهترین تعداد نواحی (c ̂) تعیین شده است. همچنین در مرحله پردازش جهت رسیدن به تعداد مشخصی خوشه، تصویر خوشه بندی می شود تا پس از اعمال Defuzzification بر روی آن، ناحیه بندی فازی صورت گیرد. در نهایت الگوریتم های خوشه بندی فازی مورد بررسی که دارای پارامترهای فازی هستند، بر روی تصاویرHR-PRS ورودی اعمال شده و نتایج آن مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نتایج ناحیه بندی فازی و مقایسه روش های پیشنهادی در محدوده مطالعاتی نشان می دهد که روش Interval-valued Data Fuzzy c-means (FSC) که در آن ابهام موجود در تصاویر HR-PRS در ناحیه بندی لحاظ شده است، در مجموع دارای بهترین عملکرد جهت یافتن تعداد خوشه های بهینه و مراکز خوشه ها و آشکارسازی پدیده های سطحی می باشد. همچنین این الگوریتم قابلیت تفکیک پذیری عوارض را تنظیم و دقت بالاتری را ارائه می دهد و مرزهای اصلی را به خوبی تشخیص و مرزهای اضافی را حذف می کند. این نتایج همچنین نشان دهنده اثربخشی الگوریتم های خوشه بندی فازی جهت ناحیه بندی تصاویر سنجش از دور چند طیفی می باشد و کارایی روش های ناحیه بندی پیشنهادی را از منظر تشخیص عوارض و پدیده های مکانی و استخراج دقیق اطلاعات از تصاویر تایید می نمایند.

فرآیند نوسازی از چند دهه پیش برای تغییر سبک ندگی کشورهای جهان سوم از سوی اندیشمندان غربی ارائه شده است؛ امروزه اثرات نوسازی در جوامع روستایی کشورهای جهان سوم بیشتر از جوامع شهری قابل مشاهده است. هدف این پژوهش تحلیل پیامدهای تغییر سبک زندگی روستائیان در اثر مدرنیته و نوسازی در شهرک روستایی گلخانی است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه اجرا توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش را خانوارهای ساکن در شهرک روستایی گلخانی که براساس سرشماری 1395 تعداد 2064 نفر بوده اند، است که با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه ای به تعداد 324 نفر به صورت تصادفی ساده انتخاب شد. برای تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش از آزمون تحلیل رگرسیون، تحلیل مسیر و آزمون تی تست استفاده شده است. نتایج تحلیل رگرسیون نشان می دهد اثرات نوسازی بر سبک زندگی در متغیر فرهنگی بیشترین تاثیر بر متغیر کاهش اعتقادات با مقدار بتای 336/0 داشته است؛ و کمترین تاثیر بر متغیر مدگرایی با مقدار بتای 267/0 داشته است. درمتغیر اقتصادی بیشترین تاثیر بر متغیر درآمد زایی با مقدار بتای 357/0 داشته است و کمترین تاثیر بر متغیر عدم کمک مالی به دیگران با مقدار بتای 216/0 داشته است. در متغیر اجتماعی بیشترین تاثیر نوسازی برمتغیر تغییر رفتار با مقدار بتای 366/0 بوده است و کمترین تاثیر برمتغیر تغییر در تعصب به خانواده و زادگاه با مقدار بتای 145/0 بوده است. نتایج تحلیل مسیر نشان می دهد که متغیر اجتماعی با اثر کلی 640/0 بیشترین اثر و متغیر روانی با اثر کلی 177/0 کمترین اثر را بر سبک زندگی روستاییان گذاشته است. همچنین نتایج آزمون تی تست نشان داد بیشترین میانگین متعلق به شاخص مصرف رسانه ای با میانگین 344/3 است و کمترین میانگین متعلق به شاخص همدردی و همدلی با میانگین 787/2 است.

در سال های اخیر زمین های کشاورزی آسیب جدی دیده که باعث تخریب سیمای سرزمین شده است. هدف از این پژوهش این است که آسیب های به وجود آمده در چهار شهر ارومیه، میاندوآب، نقده و مهاباد مورد بررسی قرار گرفته شود. این تحقیق از لحاظ روش شناسی توصیفی تحلیلی و از لحاظ هدف کاربردی است. برای بررسی و تحلیل تعاریف نظری سیمای سرزمین و کاربری اراضی، روش کتابخانه ای جستجو در منابع اینترنتی، پایان نامه ها و مقالات معتبر فارسی و خارجی استفاده شده است. در این پژوهش ابتدا تصاویر مورد نیاز تحقیق، در دامنه زمانی و مکانی معین از ماهواره لندست تهیه شد. دوره بررسی در یک دوره 30 ساله بین 1990 میلادی تا 2020 بود. این تصاویر از ماهواره لندست و سنجنده های TM وTIR/OLI در تاریخ های یکسان از سال تهیه شد. پس از اخذ داده ها، ابتدا تصاویر استفاده شده و بر روی آنها پیش پردازش انجام گرفته شد. سپس با استفاده از نرم افزارهای مورد نیاز نقشه های تغییرات کاربری استخراج شد. در مرحله بعد برای بررسی میزان ریسک اکولوژی هر طبقه وزن هایی برای هر طبقه در نظر گرفته شد و با کمک نرم افزار Fragstats 4.2 و بر اساس درصد بدست آمده مشخص شد که هر منطقه چه میزان ریسکی را دارد و با طبقه بندی میزان ریسک ها در محیط Gis به بررسی راحت تر مناطق بر اساس روند افزایشی یا کاهشی ریسک اکولوژی پرداخته شد. نتیجه گیری کلی از تحقیق با توجه به نقشه های کاربری اراضی برای ما نشان داد که از سال 1990 تا 2020 از مساحت مراتع و باغات و زمین کشاورزی و آب کاسته شده و بر مساحت فضای شهری و زمین بایر افزوده شده است؛ هم چنین در نقشه های ریسک اکولوژیکی نیز در طی همین دوره از سال 1990 تا 2020 از مناطق دارای ریسک خیلی پایین و پایین کاسته شده و بر مناطق دارای ریسک بالا و بسیار بالا افزوده شده است.

مناظر شهری از مهم ترین فضاهای شهری محسوب می شوند و می توانند در زیباسازی محیط های شهری و افزایش جذب شهروندان به فضاهای مذکور نقش مهمی را ایفا نمایند .بر همین اساس هدف از تحقیق حاضر واکاوی و بازشناسایی شاخص های زیبایی شناسی منظر شهری می باشد. در راستای دستیابی به هدف تحقیق از منابع کتابخانه ای به جهت نگارش مقدمه و مصاحبه نیمه ساختاریافته از متخصصین امر در دو مرحله برای دستیابی به شاخص ها بهره گرفته شد که جامعه آماری از 21 متخصص تشکیل گردید. در مصاحبه اول شاخص ها به دست آمد سپس در مصاحبه دوم با تشکیل ماتریس بازیگر-هدف اهمیت شاخص ها مشخص شد. در ادامه داده های به دست آمده در نرم افزارهای مکتور و اطلس تی آی وارد گردیده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد شاخص های توجه به پارک ها و فضاهای سبز، تنوع و توازن رنگ، نورپردازی مناسب و توجه به انسان محور بودن مناظر شهری با اهمیت ترین و شاخص استفاده از انرژی های تجدیدپذیر کم اهمیت ترین شاخص در زیبایی شناسی منظر شهری می باشد. به طور کلی می توان بیان نمود که برنامه ریزان و طراحان شهری باید به شاخص های مطرح شده در تحقیق حاضر و بر اساس اولویت بندی به ویژه شاخص انسان محور نمودن مناظر شهری برای برنامه ریزی و طراحی منظر شهری جذاب و زیبا توجه ویژه داشته باشند تا با ایجاد منظر شهری مطلوب بتوانند رضایت شهروندان را کسب نمایند و محیط و منظر دلنشین و آرامش بخشی را برای افراد جامعه آماده کنند.

بحران های زیست محیطی صرف نظر از اینکه در کدام کشور رخ می دهند بحرانی جهانی محسوب می شوند و به راحتی از مرزهای جغرافیایی عبور می کنند. بنابراین مسائل و مشکلات زیست محیطی جمهوری اسلامی ایران در پیوند و ارتباط مستقیم با کشورهای همسایه می باشد. بر اساس اهمیت این مسئله، پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ای در تلاش برای مطالعه شناخت پیامدهای زیست محیطی کشورهای ذینفع و بخصوص کشور جمهوری اسلامی ایران از تحولات دجله و فرات در چند دهه گذشته می باشد. نتایج تحقیق نشان می دهد، دجله و فرات بر محیط زیست، اقتصاد، فرهنگ، سیاست و امنیت کشورهای ترکیه عراق، سوریه، ایران، اردن عربستان کویت و اکثر کشورهای حوزه خلیج فارس تاثیرگذار هستند. مسدودسازی جریان طبیعی رودهای بین المللی دجله و فرات مخاطرات زیست محیطی، زیان های اقتصادی، آسیب های فرهنگی - اجتماعی و معضلات سیاسی - امنیتی گسترده ای بر منطقه و کشورهای تاثیر پذیر وارد ساخته است. در پی خشک شدن تالاب های منطقه میان رودان (بین النهرین) به خصوص خشک شدن بخش های وسیعی از بزرگترین و با ارزش ترین اکوسیستم طبیعی خاورمیانه (تالاب هور العظیم)، سلامت انسانی به خطر افتاده است. این تالاب در دو دهه اخیر به بزرگترین کانون شکل گیری و انتقال گرد و غبار و ریزگرد تبدیل شده است. تضعیف اکوسیستم های طبیعی منطقه به دلیل گسترده بودن پیامدهای آن در ابعاد مختلف امنیت ملی کشورهای تاثیر پذیر از رودهای دجله و فرات به خصوص عراق سوریه و ایران را تا حدی قابل توجه به خطر انداخته است. پروژه گاپ و سد ایلیسو به افزایش بیماری، بیکاری، ناامنی، گسترش فقر و آسیب های فرهنگی اجتماعی ناشی از مهاجرت منجر شده و منطقه و کشورهای تاثیر پذیر را با بحران های فزاینده مواجه ساخته است.

خشکسالی یک پدیده محیطی تکرارشونده در اقلیم های مختلف است و اثرات آن صرفاً به محیط های خشک و نیمه خشک محدود نمی شود بلکه رخداد این پدیده در ارتباط با تکرار سیستم های همدیدی و تیپ های هوا می باشد. از این رو، مطالعه و شناسایی الگوهای گردشی جوی پدیده مذکور برای درک وقوع خشکسالی های استان خوزستان ضرورتی اجتناب ناپذیر است.در این پژوهش از داده های روزانه ایستگاهی و داده های بازکاوی جو بالا (2.5×2.5 درجه قوسی) شامل ارتفاع ژئوپتانسیل، فشار سطح دریا ، تاوایی و سرعت قائم هوا در جو (امگا) از مرکز ملی مطالعات اقیانوس و جو ایالات متحده آمریکا (NOAA) استفاده شد. داده های بارش 11 ایستگاه استان خوزستان طی 29 سال (1995-2023) از سازمان هواشناسی کشور اخذ گردید. با شاخص SPI، روزهای خشک پاییز و زمستان مشخص و سال 2010 به عنوان سال با بیشترین روزهای خشک انتخاب شد. این سال در ArcGIS پهنه بندی و با روش سلسله مراتبی به چهار طبقه خوشه بندی شد. نقشه های همدید برای تحلیل همدیدی در نرم افزار GRADS تهیه گردید. نتایج تحلیل های همدیدی نشان داد که وضعیت عمق ناوه بادهای غربی، محل استقرار و وزش مداری این بادها، به همراه زبانه پرفشار جنب حاره، پرفشار سیبری و پدیده های بلوکینگ از مهم ترین عوامل جوی مؤثر بر وقوع خشکسالی در استان خوزستان هستند. این عوامل با ایجاد شرایط پایدار و جلوگیری از ورود سیستم های باران زا به منطقه، باعث کاهش بارندگی و افزایش تعداد روزهای خشک در این استان شده اند.این تحقیق با تمرکز بر تحلیل داده های روزانه بارش و مدل های جو بالا، الگوهای همدیدی خاصی را که با خشکسالی های فصول سرد استان خوزستان مرتبط هستند، شناسایی کرده است. این الگوها به عنوان شاخص های پیش بینی خشکسالی در این منطقه معرفی شده اند، برنامه ریزی های مدیریتی و راهبردهای کاهش تأثیرات خشکسالی باید با در نظر گرفتن این الگوهای همدیدی تدوین شوند. این یافته ها به مدیریت بهینه منابع آب و پایش دقیق تر جوی و اقلیمی کمک می کنند.