مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی

امروزه برای سازگار شدن با استرس های واقعی یا مورد انتظار و برای مقابله با پیامدها و بحران های طبیعی (خشکسالی، سیل، زلزله و غیره) توجه به ظرفیت سازگاری سکونتگاه های انسانی به ویژه در مناطق روستایی، از اهمیت بی بدیلی برخوردار است. بنابراین، هدف از این مقاله بررسی و سنجش میزان ظرفیت سازگاری نواحی روستایی نسبت به خشکیدن دریاچه ارومیه در شهرستان میاندوآب است. این پژوهش کاربردی و از لحاظ روش توصیفی – تحلیلی و برای جمع آوری داده ها از مطالعات کتابخانه ای و میدانی استفاده شد. 15 درصد از روستاهای این شهرستان با استفاده از سه معیار تعداد خانوار روستایی، توزیع جغرافیایی و موقعیت طبیعی به عنوان جامعه آماری انتخاب و سپس از این میان این روستاها با استفاده از فرمول کوکران تعداد 330 خانوار به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون تی تک نمونه ای، مدل تصمیم گیری کوپراس، تحلیل خوشه ای و آماره مورن I در نرم افزار GIS بهره گرفته شد. یافته ها نشان داد، 10 درصد روستاها (سه روستای گل سلیمان آباد، تازه کند حاصل قوبی و حاجی حسن) با ظرفیت سازگاری بالا، 67/6 درصد در سطح سازگاری متوسط، 33/13 درصد در سطح سازگاری پایین و 67/66 درصد روستاها که 20 روستای نمونه را شامل می شود، در وضعیت خیلی پایین از نظر ظرفیت سازگاری نسبت به خشکیدن دریاچه ارومیه قرار گرفتند. در ضمن الگوی فضایی شاخص های ظرفیت سازگاری در شهرستان میاندوآب بر اساس آماره مورن I از الگوی تصادفی پیروی می کند و روستاهای که دسترسی به منابع آب و سرمایه کافی و دسترسی سریع به شهر میاندوآب دارند از میزان ظرفیت سازگاری بالاتری برخوردار هستند و در کل میزان ظرفیت سازگاری روستاهای مورد مطالعه در سطح متوسط به پایین قرار دارد. امروزه برای سازگار شدن با استرس های واقعی یا مورد انتظار و برای مقابله با پیامدها و بحران های طبیعی (خشکسالی، سیل، زلزله و غیره) توجه به ظرفیت سازگاری سکونتگاه های انسانی به ویژه در مناطق روستایی، از اهمیت بی بدیلی برخوردار است. بنابراین، هدف از این مقاله بررسی و سنجش میزان ظرفیت سازگاری نواحی روستایی نسبت به خشکیدن دریاچه ارومیه در شهرستان میاندوآب است. این پژوهش کاربردی و از لحاظ روش توصیفی – تحلیلی و برای جمع آوری داده ها از مطالعات کتابخانه ای و میدانی استفاده شد. 15 درصد از روستاهای این شهرستان با استفاده از سه معیار تعداد خانوار روستایی، توزیع جغرافیایی و موقعیت طبیعی به عنوان جامعه آماری انتخاب و سپس از این میان این روستاها با استفاده از فرمول کوکران تعداد 330 خانوار به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون تی تک نمونه ای، مدل تصمیم گیری کوپراس، تحلیل خوشه ای و آماره مورن I در نرم افزار GIS بهره گرفته شد. یافته ها نشان داد، 10 درصد روستاها (سه روستای گل سلیمان آباد، تازه کند حاصل قوبی و حاجی حسن) با ظرفیت سازگاری بالا، 67/6 درصد در سطح سازگاری متوسط، 33/13 درصد در سطح سازگاری پایین و 67/66 درصد روستاها که 20 روستای نمونه را شامل می شود، در وضعیت خیلی پایین از نظر ظرفیت سازگاری نسبت به خشکیدن دریاچه ارومیه قرار گرفتند. در ضمن الگوی فضایی شاخص های ظرفیت سازگاری در شهرستان میاندوآب بر اساس آماره مورن I از الگوی تصادفی پیروی می کند و روستاهای که دسترسی به منابع آب و سرمایه کافی و دسترسی سریع به شهر میاندوآب دارند از میزان ظرفیت سازگاری بالاتری برخوردار هستند و در کل میزان ظرفیت سازگاری روستاهای مورد مطالعه در سطح متوسط به پایین قرار دارد.

شهرها هرساله پذیرای میلیون ها نفر گردشگرند و گردشگری شهری اکنون به فعالیتی مهم تبدیل شده که جریان کارها، اقدامات اجتماعی و تغییرات فضایی فراوانی به ویژه در کشورها شکل داده است. نقش شهرها در جذب گردشگران و شکل گیری گردشگری شهری به عنوان یک الگوی فضایی گردشگری در عصر حاضر بعد دیگری از اقتصاد شهری را شکل داده است که به نوسازی و توسعه سیمای شهری، سیستم حمل و نقل، اقامت گاههای گردشگری و بهبود و ساماندهی زیرساخت های شهری منتهی می شود رشد و توسعه گردشگری شهری و جذب گردشگر تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله اعتماد اجتماعی و امنیت فضاهای شهری است، و نقش به سزایی در جذب گردشگر دارد. این پژوهش با هدف بررسی تاثیر اعتماد اجتماعی و امنیت فضاهای شهری در توسعه گردشگری شهری نگاشته شد. پژوهش حاضر در صورت دسته بندی تحقیقات بر مبنای هدف، در دسته تحقیقات کاربردی و از نظر نحوه روش تحقیق، از نوع تحقیقات توصیفی – تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش حاضر گردشگران ورودی به شهر گرگان تشکیل می دادند. با توجه به این که تعداد حجم جامعه آماری مشخص نبود از فرمول کوکران برای حجم جامعه نامحدود استفاده شد و حجم نمونه 384 نفر برآورد گردید. به منظور پاسخگویی به سوالات پژوهش از نرم افزارهای spss و pls استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که اعتماد اجتماعی و امنیت فضاهای شهری برتوسعه گردشگری تاثیرمعناداری دارد به گونه ای که میزان تاثیر متغیر امنیت فضاهای شهری بر توسعه گردشگری بیشتر از اعتماد اجتماعی است.

الگوی مکانی سکونتگاه های روستایی مناطق کوهستانی در مقایسه با دیگر مناطق جغرافیایی، محدود و ناپایدار است. با توجه به الگوهای ناپایدار زندگی در این مناطق، شناخت واقعیت های زیستی آنها می تواند نقش مهمی در بازساخت آینده فضاهای زیست پذیر داشته باشد. پژوهش حاضر، با توجه به ادبیات محدود در این زمینه، به تحلیل الگوی مکانی- فضایی زیست پذیری در ناحیه روستایی کوهستانی دهستان چورزق در شهرستان طارم استان زنجان پرداخته است. چارچوب نظری پژوهش مبتنی بر الگوی چهار بُعدی از زیست پذیری و توسعه مکان های پایدار است. جامعه مورد مطالعه (سطح تحلیل) شامل سکونتگاه های کوهستانی دهستان چورزق (23 نقطه روستایی) بوده است و حجم نمونه (خانوارها) با توجه به فرمول کوکران 131 نمونه به دست آمد که توزیع آن در میان روستاها براساس انتساب متناسب با تعداد خانوارها در هر روستا بود و نمونه گیری نیز با روش تصادفی ساده انجام شد. اطلاعات و داده های لازم به دو روش کتابخانه ای و میدانی (با ابزار پرسشنامه) گردآوری شد. تحلیل آماری داده های پرسشنامه با آزمون T تک نمونه ای انجام گرفت؛ سپس به منظور تعیین الگوی مکانی- فضایی زیست پذیری در سکونتگاه های روستایی، امتیاز زیست پذیری مناطق در مدل ویکور به دست آمد و با مدل فضایی لکه های داغ تحلیل گردید. نمودارها و نقشه های مورد نیاز در محیط نرم افزاری GIS ترسیم گردید . با توجه به نتایج پژوهش، شاخص های زیست پذیری در تمامی ابعاد از نظر جامعه محلی پذیرفته هستند و مناطق مورد مطالعه از نظر زیست پذیری محیطی در شرایط مطلوبی قرار دارند. به لحاظ زیست پذیری و الگوی فضایی آن تنها مناطق شرقی منطقه مورد مطالعه از یک الگوی منظم خوشه ای برخوردار است. همچنین، میان عوامل مکانی و شاخص های زیست پذیری رابطه معنی داری وجود دارد که در این میان، عوامل مکانیِ ارتفاع و شیب، نقش بیشتری داشته است.

امروزه اکوتوریسم طبیعی نه تنها به عنوان منبع درآمدی بی پایان، بلکه در جایگاه مدل توسعه ای پایدار بیش از پیش اهمیت یافته است. مقاله حاضر با تکیه بر فرآیند برنامه ریزی راهبردی، با هدف اساسی شناسایی و اولویت بندی راهبردهای مناسب گردشگری طبیعی روستای قلعه قافه پایین تدوین شده است. طبیعت بکر و فوق العاده کوهستان و پیشینه تاریخی این منطقه، قلعه قافه پایین را به روستایی بسیار توانمند به لحاظ گردشگری روستایی تبدیل کرده است. لیکن این روستا فاقد امکانات و تجهیزات رفاهی لازم جهت اسکان گردشگران و نیز فاقد توانایی های تبلیغاتی مناسب به منظور جذب گردشگران است. روش تحقیق در این مطالعه توصیفی-تحلیلی و جمع آوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای و مشاهدات نگارندگان از منطقه مورد مطالعه بوده است. تجریه و تحلیل بر مبنای الگوی تحلیل SWOT استوار بوده که در نهایت به ارائه راهبردهای چهارگانه منجر گردیده است. با به دست آمدن راهبردهای چهارگانه و با استفاده از ماتریس عوامل داخلی و خارجی موقعیت راهبردی گردشگری روستای قلعه قافه پایین در شهرستان مینودشت تعیین گردیده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که راهبردهای تهاجمی-توسعه، مناسبترین روش مدیریت فعالیتها و عملکردهاست و نیز با استفاده از ماتریس برنامه ریزی راهبردی، بهترین راهبردهای تهاجمی-توسعه در قالب نتیجه گیری و پیشنهادهای کاربردی ارائه گردید.

هدف از پژوهش حاضر ضمن بررسی روند اسکان غیررسمی در شهر بجنورد، در مرحله اول شناسایی و تحلیل عوامل کلیدی مؤثر بر اسکان غیر رسمی و در مرحله دوم ارائه مهمترین سناریوهای پیش روی اسکان غیر رسمی در شهر بجنورد با استفاده از رویکرد تحلیل ساختاری است. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش آینده پژوهی، تحلیلی و اکتشافی است. برای گردآوری داده ها و اطلاعات مورد نیاز از پرسشنامه و تکنیک دلفی و مطالعات اسنادی و کتابخانه ای بهره گیری شده است که در سه مرحله تعیین شاخص های کلیدی از طریق روش دلفی و شناسایی پیشران های کلیدی با استفاده از نرم افزار میک مک بر پایه روش تحلیل اثرات متقاطع و در نهایت ارائه سناریوهای اسکان غیررسمی با استفاده از نرم افزار ScenarioWizard انجام گرفته است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که تمامی 26 عامل اصلی بر اسکان غیررسمی بجنورد تأثیرگذار است اما از میان آن ها در مجموع 6 عامل، رشد جمعیت، تداوم مهاجرت به شهرها، دسترسی به مراکز مهم، وجود مزیت های محله برای مهاجرین کم درآمد از قبیل ارزان بودن زمین، وجود جاده اصلی، بیکاری، ضعف مدیریت شهری به عنوان پیشران های کلیدی تأثیرگذار بر اسکان غیررسمی بجنورد مطرح می باشند نتایج بخش دیگر پژوهش نیز حاکی از آن است که به طورکلی 62 سناریو به دست آمده را بر اساس ویژگی های آن ها می توان در 2 گروه قرار داد که این گروه ها نشان دهنده چارچوب کلی وضعیت های حاکم بر اسکان غیررسمی در شهر بجنورد می باشند:گروه اول، سناریوهای اسکان غیررسمی در شهر بجنورد با شرایط نسبتاً مطلوب که این گروه شامل 12 سناریو بوده و به نسبت مطلوب ترین شرایط ممکن برای اسکان غیررسمی در شهر بجنورد است گروه دوم، سناریوهای اسکان غیررسمی در شهر بجنورد در آستانه بحران و بحرانی این گروه شامل 50 سناریو بوده و سناریوهایی را شامل می شود که بیشتر پیشران ها، سناریوهای آن در آستانه بحران و یا بحرانی برای تأمین امنیت رویدادهای ورزشی قرار گرفته اند.

آمایش سرزمین به عنوان مجموعه ای از دانش ها، فنون، اصول، سیاست ها، برنامه ها، اقدامات و عملیات هماهنگ و منسجمی است که به منظور از بین بردن نابرابری ها، ساماندهی و نظم بخشیدن به فضاها و مکان های زیستی و جغرافیایی به کار گرفته می شود. استان کرمانشاه به دلیل واقع شدن در مناطق مرزی غرب کشور و هم جواری با کشور عراق و دارابودن مرزهای طولانی و درعین حال پیچیده، همواره مسائل خاصی به همراه داشته است. تحقیق حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و روش گردآوری کتابخانه ای – پیمایشی با هدف شناسایی معیارهای ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی مؤثر تحقق برنامه های آمایشی استان کرمانشاه با استفاده از روش های آماری T تک نمونه ای و رگرسیون خطی صورت گرفته است. نتایج آزمون T تک نمونه ای در بخش شاخصه ای ژئوپلیتیکی نشان داد که نزدیکی به قلمرو سیاسی بی ثبات و بحران زای کشور عراق با امتیاز میانگین 3.84 و در بحث شاخصهای ژئواکونومی عدم توسعه مناسب اقتصادی با امتیاز 3.92 بیشترین اهمیت را از نظر کارشناسان بر روی تحقق پذیری برنامه های آمایشی داشته اند. همچنین نتایج آزمون رگرسیون نشان داد که معیارهای ژئوپلیتیکی دارای تأثیرگذاری بیشتری بر روی تحقق پذیری آمایش سرزمین در استان کرمانشاه بوده است.

از عمده ترین محرک های گردشگری در جهان رقابتی امروز نمادها و المان های شهری هستند. شناخت این نمادها و وارد کردن آن ها به حوزه گردشگری می تواند علاوه بر گسترش و صدور فرهنگ و اعتقادات بومی، در پیشبرد اهداف گوناگون این صنعت مثمر ثمر باشد . بر این اساس پژوهش حاضر با هدف شناسایی و تحلیل نقش نماد و المان های شهری در توسعه گردشگری شهرخرم آباد انجام شد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی همبستگی بوده و نوع تحقیق کاربردی است. جامعه آماری کارشناسان و متخصصان گردشگری شهری است که با توجه به مدل بکارگیری شده تعداد 36 پرسشنامه بین نمونه آماری توزیع شد. ضریب آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه بالای 7/0 محاسبه گردید. برای تحلیل داده ها از معادلات ساختاری نرم افزار pls استفاده شد. نتایج به دست آمده نشان داد که نمادها و المان های شهری 741/0 از تغییرات هویت شهری و 512/0 از تغییرات توسعه گردشگری را به صورت مثبت پیش بینی کرده اند. همچنین هویت شهری 408/0 از تغییرات توسعه گردشگری را پیش بینی کرد. در واقع هویت شهری 302/0 از رابطه نمادها و المان های شهری به توسعه گردشگری را به خود اختصاص داد ؛ در نهایت نتایج مدل نهایی تحقیق با توجه به این که هر سه مسیر در حضور متغیر میانجی معنی دار بود حاکی از این است که هویت شهری نقش میانجی گری جزیی را در مدل دارا می باشد.

امروزه شهر ها با باز اندیشی و تامل در فرصت ها و تهدیدهایشان، در پی افزایش قدرت جذب و مطرح کردن خودشان هستند، در این بین برای بسیاری ایده شهر خلاق به شیوه ی نوینی برای نگاه کردن به توسعه شهر تبدیل شده است. از این رو، هدف از پژوهش حاضر تحلیل جایگاه شاخص های شهر خلاق در راستای برندسازی و دستیابی به توسعه پایدار شهری در دامغان می باشد. پژوهش حاضر، توصیفی تحلیلی و از نوع کاربردی است. روش مورد استفاده در مرحله جمع آوری داده ها، مبتنی بر مرور منابع معتبر خارجی و داخلی و میدانی (پرسشنامه) می باشد. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات، توصیفی و استنباطی از نرم افزار SPSS و مدل SAW استفاده شده است. نتایج آزمون T به منظور بررسی جایگاه شاخص های شهر خلاق در برندسازی شهر دامغان نشان داد در گویه های ، شاخص های (سرمایه اجتماعی، نوآوری، کیفیت زندگی، سرمایه انسانی) از عدد مطلوبیت (3)، کمتر ارزیابی شده و در سطح آلفای 000/0 معنادار است. در واقع تحلیل میانگین عددی نشان دهنده جایگاه کم شاخص های شهر خلاق در جهت برندسازی شهر دامغان می باشد. نتایج آزمون همبستگی اسپیرمن نشان داد که ارتباط مثبت و معناداری بین شاخص های شهر خلاق و توسعه پایدار شهر دامغان وجود دارد. در نهایت نتایج مدل SAW نشان داد، ناحیه 5، با امتیاز (670/0)، به عنوان بیشترین میزان تاثیرپذیری و ناحیه 3 با اختلافی قابل توجه با امتیاز (190/0)، به عنوان کمترین میزان توسعه به لحاظ شاخص های شهر خلاق، مطرح می باشند.