مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی

گردشگری روستایی بخشی از صنعت گردشگری است که هدف آن استفاده از منابع طبیعی، فرهنگی - تاریخی و سایر منابع و خصوصیات سکونتگاه های روستایی برای توسعه محصول پیچیده گردشگری است. استان لرستان با پتانسیل های گردشگری متعدد به ویژه در مناطق روستایی، از جمله مناطق مستعد توسعه گردشگری روستایی در کشور ایران است. هدف از این تحقیق، شناسایی و اولویت بندی روستاهای دارای پتانسیل های گردشگری جهت برنامه ریزی و مدیریت مقاصد گردشگری در 30 روستای واقع در حریم 1 کیلومتری مسیرهای ارتباطی منتهی به شهرستان پلدختر در جنوب استان لرستان است. روش تحقیق تحلیلی- توصیفی بوده و از ابزارهایی مانند پرسشنامه محقق ساخته و مدل های آنتروپی شانون و ویکور جهت انجام کار استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که برخی از روستاهای واقع در حریم یک کیلومتری مسیرها ارتباطی مورد مطالعه، دارای قابلیت های شاخص گردشگری مانند گردشگری کشاورزی (زیودار، بن لار و سبزوار)، گردشگری طبیعی(افرینه و ولیعصر)، گردشگری مذهبی(چم دیوان و حیات الغیب) و گردشگری تاریخی(قلعه نصیر و زیر تنگ چمشک) هستند. همچنین از بین مسیرهای ارتباطی شهرستان پلدختر، مسیر خرم آباد- پل دختر دارای بیشترین پتانسیل و بهترین مسیر پیشنهادی جهت توسعه گردشگری روستایی است. نتایج نهایی اولویت بندی روستاها براساس مدل ویکور نشان می دهد که روستاهای سبزوار، بن لار و افرینه در رتبه های اول تا سوم جهت توسعه گردشگری روستایی در محورهای گردشگری مورد مطالعه قرار دارند.

یکی از اطلاعات مورد نیاز گردشگران جهت سفر به مناطق کوهستانی، شرایط اقلیمی مقصد می باشد. غالب گردشگران برای انتخاب مقصد سفر، وضعیت اقلیمی منطقه را مورد توجه قرار می دهند. جهت بررسی تأثیر عناصر اقلیمی بر روی شرایط آسایش حرارتی انسان نیاز است که از شاخص های آسایش انسانی استفاده شود. در مناطق کوهستانی متغیرهای اقلیمی نظیر دما، رطوبت، باد، ساعات آفتابی و بارندگی با هم شرایطی را از نظر اقلیمی ایجاد می کند که گردشگری را به طور گسترده تحت تاثیر قرار می دهد. مطالعه این شرایط می تواند توانایی تصمیم گیری قابل اعتمادی برای گردشگران فراهم کند. داده های استفاده شده در این مطالعه شامل داده های روزانه مربوط به میانگین دمای روزانه، بارندگی، سرعت باد، ساعات آفتابی، فشار بخار آب، رطوبت نسبی می باشد که از ایستگاه هواشناسی استان ایلام برداشت گردیده است. جهت تحلیل داده ها، ابتدا ماه ها به سه دهه تقسیم بندی شده و سپس با در نظر گرفتن شاخص های آسایش اقلیمی و روش pmv تقویم اقلیم توریستی برای این ایستگاه تهیه و تنظیم شده است. یافته ها نشان می دهد که محدوده آسایش اقلیمی در ایستگاه ایلام با در نظر گرفتن پارامترهای اقلیمی مورد مطالعه به جز رطوبت نسبی شامل ماه های ژوئن، ژولای، آگوست و سپتامبر است که در این ماه ها بهترین شرایط برای گردشگران در شهر ایلام مهیا می باشد.

ثبات و استمرار رشد کشاورزی می تواند از عوامل ایجاد ثبات اجتماعی و رشد اقتصادی در جامعه باشد. توسعه کشاورزی، نیازمند آمایش مناطق و توانمندی هر منطقه است. ازاین رو مطالعه چگونگی وضعیت توسعه کشاورزی مناطق مختلف جهت برنامه ریزی امری ضروری است. این پژوهش با استفاده از نرم افزار GIS و بهره گیری از مدل TOPSIS و تحلیل خوشه ای به تحلیل شکاف و فاصله شهرستان های استان لرستان به لحاظ شاخص های عمده توسعه کشاورزی پرداخته است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده است. جامعه آماری کل شهرستان های استان لرستان می باشد. بدین جهت 87 شاخص توسعه کشاورزی و اطلاعات مربوط به آن از سالنامه آماری سال 1395 و سرشماری عمومی کشاورزی سال 1393 استان و داده های میدانی استخراج گردید. نتایج تحقیق نشان دهنده شکاف و فاصله شدید و نابرابری عمیق بین شهرستان های استان می باشد. به طوری که ضریب نهایی توسعه یافته ترین شهرستان (الیگودرز) 85 برابر توسعه نیافته ترین شهرستان (رومشکان) به دست آمده است. همچنین نتایج حاصل از تحلیل خوشه ای نشان دهنده چهار سطح توسعه در استان می باشد که شهرستان الیگودرز در سطح توسعه یافته و شهرستان های پلدختر، دوره، کوهدشت و رومشکان در سطح توسعه نیافته قرار دارند و فضای استان نشان دهنده نابرابری و عدم تعادل می باشد.

جایگاه و تأثیر سلسله مراتبی شهرهای کوچک در شبکه شهری منطقه می تواند موجب توزیع متعادل جمعیت و جلوگیری از تمرکز آن گردد. شهرهای کوچک باعث ایجاد زمینه های مختلف اقتصادی و اجتماعی در حوزه محلی شده و به تبع آن کاهش مهاجرت ها و تغییر جهت آنها از نواحی و کانون های شهری بزرگ تر را در پی خواهد داشت. همچنین این شهرها با ایفای نقش بازار مرکزی حوزه نفوذ روستایی، ضمن ارائه خدمات؛ محرک مهمی در تقویت و استحکام اقتصادی نواحی روستایی پیرامون قلمداد می شوند. هدف این مقاله بررسی عملکرد شهرهای کوچک در توسعه فضایی استان آذربایجان شرقی است. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی بوده و برای بررسی نقش شهرها از مدل های کمی استفاده شده است. مدل های جمعیتی نشان می دهد که شهرهای کوچک استان از توان کشش پذیری جمعیتی برخوردار بوده است. همچنین مدل های اقتصادی حاکی از آن است که در بیشتر این شهرها بخش خدمات بیشترین میزان اشتغال را به خود اختصاص داده است. شهرهای کوچک استان در طی دوره 85 1375 در بخش صنعت رشد نسبتاً بالایی را نشان می دهند. مدل هایی چون ضریب آنتروپی، تغییر سهم حکایت از آن دارد که بدون احتساب شهرهای کوچک روند تعادل افزایش یافته و با احتساب آنها این عدم تعادل به سوی متعادل شدن سوق پیدا می کند.

امروزه انسان به واسطه فشار بر منابع محیطی و بهره برداری غیراصولی و ناپایدار از آن موجب تشدید تخریب محیط زیست می شود که نه تنها مانع از تحقق توسعه پایدار خواهد شد، بلکه آینده حیات را در زمین در معرض خطر نابودی قرار می دهد. هدف از تحقیق حاضر بررسی اثرات فعالیت های دامداران روستایی در تخریب محیط زیست مناطق کوهستانی پیراشهری می باشد. تحقیق حاضر از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت و روش توصیفی-تحلیلی و جهت جمع آوری اطلاعات از مطالعات اسنادی و پیمایش میدانی استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق نیز شامل خانوارهای روستایی دارای دامداری (دام سبک) در دهستان باروق میاندوآب که در 15 کیلومتری شهر باروق قرار گرفته اند، می باشد. از میان روستاهای این دهستان تعداد 20 روستا در بافر 15 کیلومتری شهر باروق قرار گرفتند که طبق سرشماری سال 1395 دارای 3428 خانوار و 11575 نفر جمعیت بوده و براساس فرمول اصلاح شده کوکران تعداد 272 خانوار به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. پایایی پرسشنامه با استفاده از آزمون الفای کرونباخ 703/0 ارزیابی شد که قابلیت اعتماد بالای آن را نشان می دهد. جهت تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات از آزمون های همبستگی اسپیرمن، رگرسیون، تی تک نمونه ای و تحلیل محتوای تصاویر ماهواره ای استفاده شده است. نتایج نشان داد، بین گسترش فعالیت های دامداری بهره برداران و تخریب محیط زیست در ابعاد مختلف در سطح 01/0 درصد رابطه معناداری وجود دارد و فعالیت های دامداران در شاخص های تخریب منابع طبیعی با میزان بتای 400/0 و تخریب اراضی آبی، دیمی و باغات با بتای 366/0 بیشترین تأثیر را داشته است. چنانچه تحلیل های فضایی با استفاده از تصاویر ماهواره لندست 8 در طی دوره 2001 الی 2019 نیز تایید کننده همین امر است. همین طور، از میان روستاهای کوهستانی پیرامون شهر باروق؛ از نظر میزان تخریب محیط زیست روستای گل سلیمان آباد با میانگین رتبه ای 50/197 در رتبه اول و روستای چالخماز با میانگین رتبه ای 94/183 نیز در رتبه دوم بالاترین تخریب قرار دارد.

بررسی های مربوط به بازارچه های مرزی از موضوعاتی است که در سال های اخیر در پژوهش های مربوط به توسعه روستایی و ناحیه ای در مناطق مرزی اعم از پژوهش های اقتصادی توجه بسیاری به آن شده است، از این رو، هدف پژوهش حاضر، توسعه اقتصادی روستاهای مرزنشین با تاکید بر بازارچه مرزی باشماق مریوان بوده است. ماهیت این پژوهش کاربردی، روش اجرای آن توصیفی و تحلیلی و نوع آن، پیمایشی است. سه روستای ساوجی، نی و سعدآباد در نزدیکی این بازارچه مورد مطالعه قرار گرفتند. داده های لازم، با روش های اسنادی و پیمایشی و با استفاده از ابزار پرسشنامه ء محقق ساخته و مصاحبه گردآوری شد. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار SPSS و مدل فازی ممدانی استفاده شد. در مطالعه همبستگی بین توسعه اقتصادی روستا های مرزنشین و بازارچه مرزی باشماق مریوان، بررسی مقادیر ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که بین تمامی متغیر های وابسته (توسعه اقتصادی) با بازارچه مرزی باشماق مریوان (متغیر مستقل) رابطه مثبت و معنی داری در سطح اطمینان 99% وجود دارد. بر اساس نتایج به دست آمده همبستگی قوی به ویژه در شاخص های کاهش بیکاری و ایجاد اشتغال، جذب و اشتغال افراد بومی و گسترش مبادلات مرزی وجود دارد. همچنین در استنتاج وضعیت متغیر اقتصادی در تعیین اولویت روستا های نزدیک بازارچه مرزی باشماق با استفاده از مدل فازی ممدانی، برای هر یک از روستا ها مقدار نافازی نهایی به عنوان خروجی سیستم استنتاج فازی در نرم افزار MATLAB مشخص شده است. این مقدار برای روستای ساوجی برابر است با 71/0، برای روستای نی برابر است با 70/0 و برای روستای سعدآباد برابر است با 72/0 که سطح متوسط اقتصادی را برای هر سه روستا با توجه به متغیر مورد بررسی نشان می دهد.