طارم

سرعت نو آوری های تکنولوژیکی سبب شکل گیری تحولات اجتماعی و پدیدار شدن اوقات فراغت به عنوان یکی از نیازمندی های اساسی شده است . این امر توسعه صنعت گردشگری و تفرجگاه های پیراشهری به عنوان مقصدگردشگری در مقیاس خرد را در پی داشته است. تحقیق در پی پاسخ این سوال بوده است که تفرجگاه پیراشهری چه ویژگی هایی دارد و چگونه می توان آن را ساماندهی کرد؟ بدین منظور، منطقه طارم به عنوان تفرجگاه پیراشهری انتخاب، ویژگی ها و ساماندهی فعالیت های گردشگری در آن مورد بررسی قرار گرفته است. اطلاعات مورد نیاز از طریق بازدید محلی، انجام مصاحبه با گردشگران و ساکنان محلی، تکمیل 200پرسشنامه توسط گردشگران و نیز برخی اصناف و نیز استفاده از برخی اسناد صورت گرفته است. داده های جمع آوری شده به صورت تطبیقی و بر اساس سه عامل« قابلیت ها»، «خدمات و امکانات» و« تاثیر پذیری ساکنان محلی» مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتیجه نشان می دهدکه در ساماندهی گردشگری ناحیه، محیط طبیعی هم از توان گردشگری برخوردار است و هم دارای ظرفیت تحمل می باشد. جامعه میزبان از توسعه این صنعت استقبال می کند. ولی گردشگری ناحیه تنها بر بنیان خواست ساکنان شهرهای مجاور شکل گرفته و دولت نقشی در آن نداشته است. نقش دولت تا دسترسی جامعه محلی به سطح مورد نیاز خود اتکایی قابل توجه و بسیار با اهمیت است. مساعدت دولت در دستیابی جامعه میزبان به مدیریت خود اتکا از نظر سرمایه گذاری و ترویج فرهنگی اهمیت بسیار دارد.

شناخت مسائل روستاها و ارائه راهکارهای مناسب برای آنها از اقدامات اساسی در راستای نیل به توسعه پایدار روستایی است. یکی از دغدغه های اصلی مدیران و برنامه ریزان منطقه ای، مخاطرات طبیعی در مناطق مختلف است. شهرستان طارم در شمال استان زنجان به دلیل ساختار خاص زمین شناسی و توپوگرافی آن، آسیب پذیری بالایی در برابر خطر زمین لرزه دارد. در این تحقیق، تلاش شده است تا با استفاده از مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی و روش تحلیل چندمعیاری فضایی و با بکارگیری پنج شاخص محیطی و جمعیتی به پهنه بندی سکونتگاه های روستایی در برابر خطر زلزله اقدام شود. برای این کار، ابتدا پارامترهای موثر شامل: وجود گسل، جنس زمین، شیب، زمین لغزش و تراکم جمعیت انتخاب شده و سپس لایه های اطلاعاتی آنها در محیط GIS تهیه و کلاس بندی شد. وزن دهی به معیارها با استفاده از منطق فازی و مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) صورت گرفته و نقشه نهایی پهنه بندی خطر زلزله در چهار کلاس پهنه های با خطر پائین، خطر متوسط، خطر بالا و خطر خیلی بالا به دست آمد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که بخش عمده ای از محدوده شهرستان طارم و سکونتگاه های روستایی منطقه در پهنه های با خطر بالا (45.71 درصد) و خیلی بالا (14.71 درصد) قرار گرفته است. با توجه به پهنه های خطر بالقوه، ضروری است تا محل مناسبی برای اسکان اضطراری در منطقه مکان یابی و تجهیز شود.

الگوی مکانی سکونتگاه های روستایی مناطق کوهستانی در مقایسه با دیگر مناطق جغرافیایی، محدود و ناپایدار است. با توجه به الگوهای ناپایدار زندگی در این مناطق، شناخت واقعیت های زیستی آنها می تواند نقش مهمی در بازساخت آینده فضاهای زیست پذیر داشته باشد. پژوهش حاضر، با توجه به ادبیات محدود در این زمینه، به تحلیل الگوی مکانی- فضایی زیست پذیری در ناحیه روستایی کوهستانی دهستان چورزق در شهرستان طارم استان زنجان پرداخته است. چارچوب نظری پژوهش مبتنی بر الگوی چهار بُعدی از زیست پذیری و توسعه مکان های پایدار است. جامعه مورد مطالعه (سطح تحلیل) شامل سکونتگاه های کوهستانی دهستان چورزق (23 نقطه روستایی) بوده است و حجم نمونه (خانوارها) با توجه به فرمول کوکران 131 نمونه به دست آمد که توزیع آن در میان روستاها براساس انتساب متناسب با تعداد خانوارها در هر روستا بود و نمونه گیری نیز با روش تصادفی ساده انجام شد. اطلاعات و داده های لازم به دو روش کتابخانه ای و میدانی (با ابزار پرسشنامه) گردآوری شد. تحلیل آماری داده های پرسشنامه با آزمون T تک نمونه ای انجام گرفت؛ سپس به منظور تعیین الگوی مکانی- فضایی زیست پذیری در سکونتگاه های روستایی، امتیاز زیست پذیری مناطق در مدل ویکور به دست آمد و با مدل فضایی لکه های داغ تحلیل گردید. نمودارها و نقشه های مورد نیاز در محیط نرم افزاری GIS ترسیم گردید . با توجه به نتایج پژوهش، شاخص های زیست پذیری در تمامی ابعاد از نظر جامعه محلی پذیرفته هستند و مناطق مورد مطالعه از نظر زیست پذیری محیطی در شرایط مطلوبی قرار دارند. به لحاظ زیست پذیری و الگوی فضایی آن تنها مناطق شرقی منطقه مورد مطالعه از یک الگوی منظم خوشه ای برخوردار است. همچنین، میان عوامل مکانی و شاخص های زیست پذیری رابطه معنی داری وجود دارد که در این میان، عوامل مکانیِ ارتفاع و شیب، نقش بیشتری داشته است.

توسعه مناطق روستایی از گذشته تاکنون با چالش های ساختاری و مسائل کارکردی فراوانی مواجه بوده است و راهبردهای گوناگونی از سوی جامعه علمی ارائه شده است. یکی از این راهبردها که در کشورهای جهان نقش مؤثری در زیست پذیری مناطق روستایی به دنبال داشته است، رونق و توسعه گردشگری است. هدف از این پژوهش، تحلیل اثرات توسعه گردشگری بر زیست پذیری مناطق روستایی در شهرستان طارم است. تحقیق حاضر از لحاظ هدف، کاربردی و از لحاظ ماهیت توصیفی-تحلیلی بوده و برای جمع آوری اطلاعات از روش های کتابخانه ای و میدانی (پرسشنامه) استفاده شده است. جامعه آماری این تحقیق، 10 روستای گردشگری شهرستان طارم است که براساس گزارش سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری استان انتخاب شدند. برای انتخاب حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 337 خانوار برآورد شده است و برای تجزیه وتحلیل اطلاعات از روش کمّی مبتنی بر آمار توصیفی (میانگین) و استنباطی (t تک نمونه ای، رگرسیون چندمتغیره و تحلیل مسیر) و مدل تاپسیس (به منظور مقایسه روستاهای مورد مطالعه از نظر وضعیت زیست پذیری) استفاده شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که از نظر شاخص های توسعه گردشگری و زیست پذیری، مناطق روستایی دارای وضعیت مطلوب بوده است. همچنین می توان بیان کرد که اثرات توسعه گردشگری بر زیست پذیری مناطق روستایی حدود 69 درصد مثبت تلقی شده است؛ به طوری که بیشترین تأثیر مربوط به بُعد کالبدی با ضریب تأثیر کل 321/0 و بُعد اقتصادی با ضریب تأثیر کل 229/0 است و کمترین اثرات مربوط به بُعد زیست محیطی با ضریب تأثیر کل 091/0 است.

مسافریان، آل مسافر، کنگریان یا سلاریان خاندانی محلی بودند که از اوایل قرن چهارم تا اواخر قرن پنجم هجری قمری بر منطقه طارم بخشی از محدوده جغرافیایی رشته کوه البرز در دیلم فرمانروایی داشتهاند. متون تاریخی آغاز حکومت این خاندان را همزمان با غلبه بر دژ سمیران و تسلطِ طارم عنوان میدارند. همچنین این اسناد حاکی از آنند که رودبار و طارم دو مرکز مهم دیلم و نیز محل استقرار حکام منطقه محسوب میشدهاند. گروهی از این خاندان بر بخشهایی از آذربایجان، استان زنجان، ابهر و سهرورد نیز تسلط یافتند. آل مسافر با تمایل به اسماعیلیان وجوه مشخصه ای از مقاومت در برابر سایر قدرتهای محلی و حکومتهای مرتبط با منطقه در قلمرو خلافت عباسی را نشان دادند. دژ سمیران که تحت عنوان دژ پادشاه دیلم خوانده می شده است، در واقع پایگاه این حکومت محلی به شمار میرفته است. این دژ به نوعی یک پایگاه نظامی به شمار میرفته است. طارم نیز یک مرکز مهم سیاسی و امیر نشین در دوره دیلمیان شناخته میشود. لذا با توجه به اهمیت موضوع و نیز حضور خاندان آل مسافر در این منطقه، پژوهش حاضر تلاش دارد با هدف معرفی نقش سیاسی دژ سمیران، دلایل و علل انتخاب منطقه طارم از سوی مسافریان، به منزله پایگاهی مهم را مورد تحلیل قرار دهد.