نظریه و عمل در تربیت معلمان - راهبردهای نوین تربیت معلمان

تربیت معلم و پدیده های مرتبط با آن در احاطه متغیرهایی است که فرصت فهم عمیق و چندلایه از آن کمتر با روش-های پژوهش اثبات گرایانه امکان پذیر می باشد. به عبارت دیگر جِنس مفاهیم مرتبط با تعلیم و تربیت از جِنسی نیست که بتوان آن ها را به صورت دقیق و عمیق از طریق روش های کمی بازنمایی و فهم نمود. بدین سان، اخیراً نظریه پردازان برنامهدرسی برای فهم پدیده های آموزشی به یک نوع تغییر جهت گیری معرفت شناختی اشاره و تآکید داشته اند که درک و افق های جدیدی میان پژوهش گران و پژوهیده ها گشوده است. با توجه به این ضرورت، هدف پژوهش حاضر این است که به تبیین جایگاه روش پژوهش روایی، به مثابه بستری در خدمت تغییر معرفت شناختی در فهم پدیده های گستره تربیت معلم بپردازد. در همین راستا، ابتدا مفهوم و تعریف روایت و پژوهش روایی ارائه و اهمیت پژوهش روایی در تربیت معلم مورد بحث قرار گرفته است. متعاقباً زمینه های پیدایش پژوهش روایی تشریح و با تحلیل چرایی تغییر پارادایم در پژوهش های گستره تربیت معلم، مواضع پارادایماتیک آن در قالب مباحث معرفت شناختی، هستی شناختی و روش شناختی بحث گردیده است.

«خودکارآمدی»، باوری درونی است که معلمان را در مواجهه با مشکلات روانی و امراض جسمانی ناشی از تنیدگی های تدریس، مصون می نماید. شناخت ناکافی محققان ایرانی از مباحث نظری سازه خودکارآمدی معلم و وجود ابهام در برخی از این مبانی و نیز غفلت از جنبه کاربردی این سازه در توسعه حرفه ای معلمان کشورمان، محقق را بر آن داشته است تا اولاً با بر طرف نمودن برخی از چالش های نظری مربوط به خودکارآمدی معلم، درک درست و عمیقی از چیستی این سازه را فراهم نماید؛ ثانیاً کاربردهای عینی خودکارآمدی معلم در آموزش و پرورش را تشریح نماید. نوشتار حاضر با مرور تحقیقات مختلف و استفاده از روش تحلیلی-توصیفی نشان داده است که طراحی و اجرای برنامه های آماده سازی مبتنی بر خودکارآمدی در دانشگاه فرهنگیان می تواند تضمین کننده ی شایستگی های حرفه ای آتی دانشجومعلمان باشد. همچنین اجرای برنامه های توسعه حرفه ای مبتنی بر خودکارآمدی برای معلمان شاغل، از طریق دوره های ضمن خدمت، سبب توانمندی و جلوگیری از فرسودگی شغلی آنان خواهد شد.

هدف این پژوهش مقایسه اثر بخشی هر یک از الگوهای یادگیری مشارکتی (پژوهش گروهی و جوریار با یادگیری سنتی) بر میزان خودکارآمدی فراگیران در درس دین و زندگی می باشد. این پژوهش با طرح شبه تجربی با اجرای (پیش آزمون - پس آزمون) و گروه گواه انجام شده است. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه هنرجویان هنرستان های ناحیه2 اردبیل می باشد. شیوه نمونه گیری پژوهش تصادفی چندمرحله ای بوده و در مجموع 76 نفر در 3 کلاس به عنوان افراد نمونه انتخاب شده اند (تعداد پژوهش گروهی، 27 نفر؛ گروه جوریار، 26 نفر و گروه یادگیری سنتی، 23 نفر). مدت اجرای کاربندی های پژوهش 6 هفته (42) روز است. ابزار جمع آوری اطلاعات، مقیاس خودکارآمدی عمومی شرر بوده است. داده های این پژوهش با آزمون MONOVA مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج اجرای آن حاکی از اثر بخشی روش پژوهش گروهی و جوریار، نسبت به روش آموزش سنتی در افزایش میزان خودکارآمدی هنرجویان می باشد. نتایج این پژوهش با بسیاری از پژوهش های انجام یافته پیشین در زمینه اثربخشی یادگیری مشارکتی همسویی دارد.

کدگذاری، بخشی از فرایند تولید دانش و خلق نظریه در روش گراندد تئوری یا نظریه داده بنیاد است. این نظریه با طرح پرسش یا پرسش های پژوهشی شروع و با جمع آوری داده ها از راه مصاحبه عمیق و مشاهده تأملی در طول زمان شکل گرفته و با تحلیل نظام مند و مداوم آن ادامه می یابد و درنهایت به تولید دانش ختم می شود و با ارائه نظریه به ثبات می رسد، اما درآن متوقف نمی ماند. یک پروژه پژوهشی مبتنی بر این روش، زمانی به موفقیت می رسد که محصول پژوهش آن، نه فقط پاسخ به پرسش های اولیه تحقیق، بلکه خود تولیدکننده سؤالات جدید باشد تا موضوع تحقیقات بعدی را فراهم نماید. این روش، یکی از انواع روش های پژوهش کیفی است که هدف اصلی آن بیان فرآیندهای اجتماعی، تربیتی و پرورش تئوری است. روش مذکور با رویکردی متفاوت، تحقیقی از نوع اکتشافی است و در تحلیل داده ها با رهیافت تحلیل مقایسه ای مداوم، در چارچوب سه مرحله کدگذاری باز، کدگذاری محوری، و کدگذاری انتخابی به انجام می رسد. مقاله حاضر با روش کتابخانه ای و با هدف معرفی، بیان اهمیت، شیوه اجرای پژوهش کیفی بنیادی و به ویژه "کدگذاری" و زمینه ها و ضرورت های آن در کارورزی دانشگاه فرهنگیان، به انجام رسیده و بر آن است تا الگوی مشخصی از مقوله کدگذاری را در فرایند انجام پروژه های کارورزی ارائه نماید. نتایج حاصل، حاکی از آن است که کدگذاری و فرایند اجرای آن در الگوی جاری در کارورزی دانشگاه فرهنگیان شیوه ای مؤثر و نتیجه بخش است. 

پژوهش حاضر در پی یافتن راه حلی جهت مرتفع ساختن ضعف یادگیری و انگیزه زبان آموزان به هنگام تدریس حروف الفبا از طریق اقدام پژوهی برآمده است. نمونه شرکت کننده 12 دانش آموز پسر پایه هفتم یکی از دبیرستان های دوره اول استان خراسان جنوبی بودند.  حروف الفبای درس 5 با پیروی محض از روند پیشنهادی تدریس این بخش مندرج در کتاب راهنمای معلم تدریس شد. روش تحقیق اتخاذ شده ترکیبی، یا به عبارت دیگر تلفیق کمی-کیفی بود. جهت جمع آوری داده های مرتبط از سه ابزار چک لیست ثبت مشاهدات ناظر از کلاس درس، برگه های خودارزیابی تکمیل شده توسط زبان آموزان و نمرات آزمون برگزار شده از این بخش درس استفاده شد و پس از حصول نتیجه نه چندان مطلوب به خصوص در بخش مهارت نوشتاری و میزان انگیزه زبان آموزان، جای خالی فعالیت های ارتباطی و بازی های آموزشی منطبق با عناصر پنجگانه برنامه درسی ملی (تعقل، ایمان، علم، عمل و اخلاق) در روند تدریس احساس شد. با استفاده حداکثری از انواع بازی های آموزشی، فعالیت های تکمیل کار، کارهای گروهی و در نظر گرفتن سایر ویژگی های رویکرد ارتباطی و برنامه درسی ملی از قبیل ایجاد توانش ارتباطی، تعامل و همکاری، محیط امن و دلپذیر یادگیری، توجه به تفاوت های شخصی دانش آموزان در قالب این فعالیت ها میزان انگیزه و یادگیری حروف الفبا در زبان آموزان بهبود یافت. نتایج آزمون تی وابسته حاکی از تفاوت معنادار آماری بین نمرات حاصل از آزمون درس 6 در مقایسه با درس 5 بود. امید است نتایج اقدام پژوهی حاضر بتواند راهگشایی برای مؤلفان و دبیران محترم جهت آموزش هر چه مؤثرتر حروف الفبا با استفاده از فعالیت های پیشنهادی این پژوهش باشد.

معلمان در جامعه، نقش مهمی در تحقق ارزش آفرینی از طریق انتقال مفاهیم و کمک به فراگیران در شکل دهی مطالب دریافت شده دارند. امروزه دیگر نقش معلمان تنها انتقال مطالب نیست؛ چرا که ایشان فراتر از آن می بایست در راستای اهداف جامعه قدم بردارند و به آموزش مطالب بپردازند. از آنجا که انجام این نقش با درگیر شدن معلمان با مسائل اجتماعی حاصل می شود (جانسون، 2009)، تربیت دانشجو-معلمان باید به شیوه ای باشد که موضوعات مربوط به اجتماع در ایشان نهادینه شود، تا در آموزش های خود این موارد را در نظر داشته باشند. اهمیت موضوع از آن جهت است که مراحل مختلف تربیت دانشجو-معلمان که شامل «معلمان به عنوان فراگیران» و «آموزش به عنوان میانجی گفتاری» می بایست با استناد به تعریف جدید آموزش در برنامه های آموزشی دانشجو-معلمان قرارگیرد. از این رو در این نوشته در پی آن هستیم که به ارائه طرح تربیت دانشجو-معلمان بپردازیم که با بهره گیری از اصول و مراحل ریچاردز (1998) و جانسون(2009) تهیه و تدوین شده است. در این طرح، مسائل مختلفی در مورد دوره های آموزشی دانشجو-معلمان و معلمان مطرح شده است که به بحث و بررسی هر کدام می پردازیم و سپس بر اساس آن طرح و مدل نهایی دوره های آموزش معلم در راستای اصول تئوری اجتماعی- فرهنگی ارائه می شود.

در این مقاله نویسنده ، خود پژوهی را به عنوان یکی از روشهای تحقیق معلمان و مدرسان تربیت معلم معرفی می کند که می تواند در توسعه حرفه ای آنها ، نقش مهمی ایفا کند. این مقاله از طریق بررسی سیر شکل گیری و تحول خودپژوهی ، ضمن ارایه تعاریف مختلف برای آن از دید صاحب نظران ، تفاوت خودپزوهی با کنش پژوهی ، ویژگیهای خودپژوهی و چگونگی انجام یک پژوهش خودپژوهی را بررسی می کند. یکی از ویژگی های جالب خودپژوهی ، برخورداری از ماهیت متضاد است . برای مثال ، از یک طرف، خودپژوهی روشی برای مطالعه فرد است ، در عین حال، محققان این حوزه ادعا می کنند که این مطالعه باید براساس همکاری با دیگران انجام گیرد بحث اصلی در این مقاله این است که محققان خودپژوهی ،تجارب خویش را به عنوان یک منبع اصلی پژوهشی در نظر می گیرند ، و «خود» را در میدان عمل ،به قصد بازسازی باورها و شیوه های عمل ، محور اصلی مساله پژوهشی قرار می دهند.