پژوهشنامه تاریخ سیاست و رسانه

در تبیین نظری کلام و گفتار امام راحلقُدِّسَ سرُّه در رابطه با نقش مثبت یا منفی رسانه در تحولات ایران معاصر در قبل و بعد از انقلاب اسلامی، بایستی میان انواع رسانه، تفکیک و تمایز قایل شد؛ از صحیفه ی امام این گونه می شود استنباط کرد که رسانه در معنای عام خود می تواند با کارکردی بیدارگرایانه و آگاهی بخش، در روند توسعه و تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی یک جامعه، نقشی مثبت و تأثیرگذار داشته باشد، امّا از سویی دیگر، گاهی رسانه می تواند آگاهی کاذب تولید و یا در جهت اهدافی خاص و متمایل به مطامع قدرت حاکمه با تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه، تعامل و تقابل داشته باشد. حضرت امام قُدِّسَ سرُّه میان کارکرد رسانه هایی مانند مطبوعات، رادیو-تلویزیون، سینما و هم چنین رسانه های گروهی بیگانه، در قبل و بعد از انقلاب تفاوت و تمایز قایل بودند و اغلب رسانه های گروهی غربی و بیگانه را دروغ-گو، منفی نگر، دسیسه جو، تفرقه انداز و معاند با انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی دانسته و بر لزوم مقابله ی رسانه های داخلی با این رسانه ها، از طریق، هم سویی با خط ملت، امیدوار نگه داشتن مردم به آینده و گسترش محدوده ی تبلیغات رسانه های داخلی به بیرون از مرزها اصرار می ورزیدند و در عین حال، ازجمله ی وظایف اصلی رسانه های داخلی از قبیل مطبوعات، رادیو-تلویزیون و سینما که از بیانات امام راحل قُدِّسَ سرُّهمی شود استنباط کرد، می توان به مواردی از قبیل: تذهیب و تربیت جوانان و جامعه، خدمت به مملکت، به خدمت گرفتن قلم و اندیشه-ی اصحاب رسانه در جهت حفظ ارزش های انقلاب اسلامی، تقویت روحیه ملت در برابر دسیسه های دشمنان، عدم تضعیف خودی ها، دوری گزینی مسئولین و اهالی رسانه از معرکه ها و معرکه آفرینی ها، باورپذیرکردن مفهوم جمهورى اسلامى یعنى نظامى با محتواى اسلامى برای ملت، مقابله با توطئه ها و رفع نابسامانی ها، دقت در اسلامى بودن صدا و سیما و لزوم كنترل برنامه ها توسط افراد آگاه و متعهد، ضرورت داشتن استقلال فكرى و نفى غربزدگى در یک رادیو و تلویزیون مستقل و ملی و ... اشاره کرد.

مقاله ی حاضر در صدد پاسخ گویی به سئوالی که بعد از انقلاب اسلامی ایران در بین اندیشمندان و روشنفکران درباره ی جایگزینی و ماهیت حکومت در ایران بعد از فروپاشی نظام شاهنشاهی پهلوی است بوده و به این سئوال پاسخ می دهد که آیا ماهیت حکومت در ایران باید همان ماهیتی باشد که غرب بعد از رنسانس با کنار زدن دین مسیحیت در پیش گرفته (سکولاریسم) یا این که ماهیت حکومت ایران باید در سیاست دخالت داشته باشد؟ برای پاسخ به سئوال فوق، در ابتدا باید مختصری از ماهیت دین مسیحیت در غرب و سپس دین اسلام بپردازیم تا سپس بتوان به پرسش فوق پاسخ داده شود. در پایان نتیجه گرفته می شود که سکولاریسم در جهان غرب یک امر اجتناب ناپذیر بوده ولی در ایران اسلامی اگر سکولاریسم محقق شود، نوعی انحراف از مسیر اصلی قلمداد می شود.

دیپلماسی فرهنگی یکی از ابزارهای دیپلماسی عمومی است که حکومت ها تلاش می کنند با استفاده از آن پیش جذب حکومت های دیگر، مردم آن کشورها را جذب کنند؛ در میان انواع دیپلماسی نوین اعم از دیپلماسی عمومی، دیپلماسی رسانه ای و دیپلماسی آموزشی، دیپلماسی فرهنگی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. دولت آلمان در دوران قاجار با درک ساختار بین المللی متاثر از دو قدرت روسیه و انگلستان و هم چنین درک صحیح قدرت دیپلماسی فرهنگی، فعالیت های فرهنگی منسجم و گسترده ای را در بسیاری از کشورها از جمله ایران آغاز نمود. بررسی ارتباطات فرهنگی ایران-آلمان و تأثیر آن بر جریان روشنفکر موضوع بسیار مهمی است که تلاش می شود در این مقاله مورد مطالعه قرار گیرد.

عربستان سعودی پهناورترین کشور عربی و یکی از ثروتمندترین کشورهای دنیا می باشد. ثروت عظیم و هنگفت ناشی از فروش نفت در سراسر جهان، باعث شده عربستان سعودی در روابط منطقه ای و جهانی نفوذ بسزایی داشته باشد، وسعت زیاد آن و دیدگاه های دینی و سیاسی اش در کنار داشتن نقش قداست و خادم حرمین شریفین، سبب شده تا این کشور در ناحیه ی مشکل خیز خاورمیانه جایگاه ویژه، نقش کلیدی و اساسی را به عنوان بازیگر مهم منطقه ای ایفا کند. براین اساس بررسی مؤلفه های سیاست خارجی عربستان سعودی در تحولات اخیر خاورمیانه، عنوان مقاله ای است که در آن به واکاوی سیاست خارجی این کشور بعد از روی کار آمدن دولت جدید (ملک سلمان بن عبدالعزیز)، فرایند و بازتاب آن در منطقه و جهان پرداخته می شود. این مقاله نشان می دهد که سیاست خارجی عربستان سعودی بر مبنای نزدیکی به قدرت های غربی، طرفداری از رژیم های غربی، مخالفت با تفکر انقلابی و اسلامی که به آزادی طلبی استوار است انجامیده. از این رو تحولات منطقه ای که عربستان سعودی به راه انداخته، تأثیر بسزایی بر منافع ملی و حتّی امنیت ملی و فراملی رقیب دیرینه خود، نظام جمهوری اسلامی ایران، گذاشته است. به نظر می رسد مهم ترین مؤلفه های سیاست خارجی عربستان سعودی بعد از مرگ ملک عبدالله، تقویت قدرت منطقه ای، کسب اقتدار جهانی و نقش آفرینی بین المللی می باشد. در این راستا دولت جدید آل سعود جهت رفع تنش با کشورهای قدرتمند، از آرمان خویش به خصوص آرمان فلسطین فاصله گرفته و دست به تغییرات راهبردی در سیاست خارجی خود به ویژه تضعیف نفوذ ایران در منطقه زده است.

از اواسط دهه پنجاه، سیر شتابان و مستمر رویدادها، فضای کسب و کار را دگرگون و تمامی مؤسسه ها را به نحو روزافزونی با چالش های متنوع، غیرمنتظره و گسترده مواجه ساخت. با نزدیک شدن به سال های پایانی قرن بیستم و ورود به قرن جدید، سرعت این تغییرات شدیدتر شده است؛ به-گونه ای که بسیاری از سازمان ها، با نوعی سردرگمی در چگونگی مقابله با محیط در حال تغییر روبه رو شده اند. تواتر فزاینده ی این تغییرات در کنار آهنگ گسترش آن ها موجب شده است واکنش در برابر این تغییرات بسیار دشوار باشد و منابع زیادی را برای اجرای پاسخ مناسب طلب کند. سازمان های رسانه ای نیز در شمار سازمان هایی قرار دارند که در دهه های اخیر چنین محیط های متلاطم و پیچیده ای را تجربه کرده اند. این تغییرات به شکل مشخص خود را در نوع و تعداد رقبا، تنوع در ابزارها و مدل ها و روش های تولید پیام، میزان خطرپذیری، میزان ابهام و افزایش یا کاهش بی ثباتی نشان داده است. مدیران این گونه سازمان ها برای جلوگیری از غافلگیر شدن و رویارویی با تبعات منفی ناشی از این تحولات، رویکردهای متفاوتی را بر می گزینند که طراحی و تدوین یک مدل راهبردی از مهم ترین و شناخته شده ترین آن هاست. ستاد برنامه ششم، پیش تر جزئیات لایحه پیشنهادی برنامه ششم توسعه را مصوب کرده و سازمان مدیریت و برنامه ریزی نیز پیش نویس این لایحه را برای تصویب نهایی در اختیار دولت قرار داده است که هم اکنون در حال بررسی و نهایی شدن جهت ارائه به مجلس شورای اسلامی است. پیش از ارایه مدل مدیریتی پیشنهادی تحول گرا برای سازمانی رسانه ای به بررسی مفهوم سازمان در قالب رسانه و برنامه ششم توسعه پرداخته و نهایتاً با عنایت به متغیّرهای مطروحه و بر اساس آن به تشریح مدل مفهومی می پردازیم.

هدف پژوهش بررسی استقبال مخاطبان از تلویزیون دولتی جمهوری اسلامی ایران در شیراز است. پژوهش با استفاده از روش میدانی انجام گرفت و برای جمع آوری داده ها از فن پرسش نامه استفاده شد. جامعه آماری شهروندان شهر شیراز بودند که از میان آن ها 400 نفر به منزله جمعیت نمونه با استفاده از فرمول کوکران و با شاخص محلات و روش تصادفی خوشه ای برگزیده شدند. مبانی نظری پژوهش بر پایه نظریه بومرنگ بنا شده است که به بازگشت عمل عامل به خود اشاره دارد. یافته های پژوهش نشان داد که شهروندان شیرازی از تلویزیون بیش تر از سایر رسانه های ماهواره ای، اینترنتی و شبکه های مجازی استفاده می کنند. آن ها زمان خاصی را به تماشای تلویزیون اختصاص نمی دهند. مخاطبان عموماً اخبار و تحلیل های خبری را می پذیرند و از پخش برنامه های شاد و موسیقی استقبال می کنند. یافته های تحقیق هم چنان نشان داد که تلویزیون تأثیر کمی بر شیوه رفتار و تفکر افراد دارد. بیش تر اوقات فراغت مخاطبان صرف تفریح و گردش می شود. نتیجه کلی پژوهش نشان داد که نمی توان از بحران مخاطب سخن گفت، لیکن انتظار از تلویزیون دولتی این است که برنامه هایی باکیفیت بهتر مناسب با خواسته ها و علایق مخاطبان و در نظر گرفتن مقتضیات روز جامعه تهیه کند.