مطالعات دین، معنویت و مدیریت (اسلام و مدیریت سابق)

هدف پژوهش حاضر بررسی توجه به جایگاه شاخصه های مدیریت اسلامی در انتخاب مدیران مدارس شهرستان دیواندره است. روش پژوهش در محدوده روش های توصیفی−پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش مشتمل بر همه دبیران و معلمان مقاطع مختلف تحصیلی اند و نمونه آماری تعداد 278 نفر از ایشان هستند که با استفاده از روش تصادفی طبقه ای انتخاب شده اند. ابزار اندازه گیری تحقیق، به جز منابع کتابخانه ای از پرسشنامه محقق ساخته برای سنجش نظرها استفاده شده است. روش تجزیه و تحلیل داده ها به دو صورت توصیفی و استنباطی (t) بوده است. مبنای نظری تحقیق مبتنی بر آیات و روایات و سند ارزشمند نهج البلاغه می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهند که در انتخاب مدیران مدارس به شاخصه های ارزش مداری، حسن شهرت، مهارت و تخصص مدیران کمتر توجه شده است و دبیران و معلمان آنها را در حد نامطلوبی ارزیابی کرده اند. این در حالی است که از دید آنان مدیران مدارس از شاخصه های برجسته ای چون وجدان کاری و انضباط اداری، اجتماعی و اقتصادی برخوردارند و در انتخاب مدیران مدارس به این مؤلفه ها توجه کافی شده است.

سازمان ها بسیاری از صفات و ویژگی های خود را وام دار صفات و ویژگی های انسانی هستند؛ در این میان، انگاره سازمان تقوا محور، با بهره گیری از مبانی اعتقادی متفاوت از سازمان های روزمره کنونی، می تواند در جامعه نقش برجسته ای ایفا کند و جامعه انسانی را در دستیابی به اهداف اصیل خود یاری رساند. آن چیزی که وجه تمایز سازمان های تقوا محور از سازمان های دیگر است، نوع هستی شناسی و جهان بینی حاکم بر آنهاست. با توجه به ویژگی های تصویر شده سازمان های تقوا محور و پیامدهای مطلوب مادی و معنوی آن، به نظر می آید که می توان این انگاره را به عنوان سازمان های مطلوب در فرهنگ های توحیدی پذیرفت و با توجه به پست مدرنیسم حاکم بر فضای علمی، آن را به عنوان نظریه ای فرازمانی و فرامکانی ترویج داد؛ چراکه این پژوهش با اعتقاد بر این گزاره صورت گرفته است که بیان و ترویج انگاره سازمان تقوا محور، به توسعه معنویت و اخلاق در فضای بین سازمانی جامعه کمک می کند. بر این اساس، تلاش شده است تا در ابتدا با کاربست سطح تحلیل سازمان در جامعه انسانی، کژکارکردهای سازمان بیان شود و سپس با بهره گیری از تفکر سازمانی، ضمن تبیین مفروضات بنیادین سازمان های متمایل به تقوامحوری با تکنیک دلفی فازی و روش توصیفی−تحلیلی از نوع تحلیل محتوا، کارکردها و ویژگی های منحصر به فرد آنها در قالب مدل آسیب شناسی سه شاخگی در سه شاخه محتوایی، ساختاری و زمینه ای نیز مورد توجه قرار گیرد.

بسیاری از پژوهش های مدیریتی به اهمیت قابلیت تفکر استراتژیک برای مدیران اشاره کرده اند؛ اما موضوعی که کمترین توجه بدان شده، حلقه ارتباطی تفکر استراتژیک و ارزش هاست، حلقه ای که ارزش های اخلاقی را با منطق تجاری پیوند می دهد. هدف از نگارش مقاله حاضر ترسیم و تعریف چارچوب مفهومی برای تبیین ارتباط اصول اخلاقی و تفکر استراتژیک است. این پژوهش با روش تحلیل محتوا به بررسی و تحلیل مفاهیم همسو با کسب و کار در نهج البلاغه و دریافت نکات مهم و میزان اهمیت و تنوع آنها راهنمای ما در درک ارتباط اخلاق و تفکر استراتژیک خواهد بود. در مدل مستخرج از نهج البلاغه، حضرت علیj مبتنی بر رویکردی متعالی به کسب و کار، افزون بر نگرش مادی، نگرشی الهی به کسب و کار بخشیده است. در این مدل مبتنی بر ارزش های بنیادین کسب و کار، شاخص های اخلاقی مؤثر بر کسب و کار ارائه می شود و سرانجام مؤلفه های تفکر در کسب و کار بر مبنای نهج البلاغه ارائه شده است. اثربخشی تفکر استراتژیک، نیازمند ارائه الگویی است که مؤلفه های تفکر استراتژیک را در تعامل کامل با ارزش های اخلاقی ارائه کند و افزون بر فرایند، محتوای اخلاقی نیز داشته باشد.

کایزن یا بهبود مستمر کارها، از الگوهای مدیریتی ایجاد شده از سوی ژاپنی هاست که با هدف تلاش بی وقفه و مستمر طراحی شده است. مقاله پیش رو با بررسی ابعاد اسلامی مستتر در مدیریت کایزن در زمینه پیشرفت مداوم و منع درجا زدن، دستور العمل های ارائه شده در روایات پیامبرn و امامان معصومb و الگو برداری از رفتار ایشان در این زمینه را مورد بررسی قرار می دهد. تحقیق حاضر از نظر هدف توسعه ای بوده و با روش توصیفی−تحلیلی انجام شده است. به منظور گردآوری اطلاعات از روش مطالعات کتابخانه ای از ابزار فیش برداری و طبقه بندی گزاره ها استفاده شده است. در این مقاله تلاش شده است تا حد امکان اصول کایزن در منابع اسلامی بررسی شود و منابع مرتبط با این مفهوم استخراج و تحلیل شود تا بتوان افزون بر فهم دقیق تر و کامل تر آن، دیدگاه منابع اسلامی در این زمینه را تبیین کرد و به کار بست. با این حال، کایزن نمونه اجرا شده ای از یک دستورالعمل اسلامی است. دقت در این موضوع اثبات می کند که دانشمندان علوم اسلامی باید توجه ویژه ای به دستورالعمل های ظریف اسلام برای به کارگیری آن در سطوح مختلف مدیریتی بنمایند و با حضور پر رنگ تر در حوزه های مختلف، برای استخراج علوم از مباحث اسلامی، برنامه ریزی و تلاش نمایند.

هدفِ پژوهش حاضر، بررسی مفهوم تعارض و مدیریت آن از منظر اسلام و سایر مکاتب از یک سو و دیدگاه های مختلف مدیریت و یافتن وجوه اشتراک و افتراق آنها با دیدگاه اسلامی از سوی دیگر است. روش تحقیق حاضر به صورت کتابخانه ای با بهره برداری از منابع گوناگون در این زمینه و به شیوه عقلی و نقلی انجام یافته است. نتایج پژوهش پیش رو به شرح ذیل می باشد: سه نگرش عمده، درباره تعارض میان مکتب های مختلف وجود دارد. دیدگاه اول، سنتی و بر این باور است که تعارض در آغاز امری مخرّب بوده است و باید از آن اجتناب کرد؛ دیدگاه دوم، به مکتب روابط انسانی تعلق دارد و معتقد است، تعارض امری طبیعی و اجتناب ناپذیر است و دیدگاه آخر، به صورت تعاملی دو نوع تعارض کارکردی و غیرکارکردی (مثبت ومنفی) دارد و حتی در موقعیت هایی نیاز است که مدیران نسبت به ایجاد تعارض اقدام کنند. در واقع هر کدام از دیدگاه های یادشده، در مقاطعی دچار افراط و تفریط در زمینه تعارض شده اند. مکتب اسلام دیدگاه متعادلی نسبت به پدیده تعارض بیان داشته است و با وجود اعتقاد به دو نوع نگرش مثبت و منفی در این زمینه، تأکید می کند که مرز بین تعارض های مثبت و منفی به عواملی همچون نیت افراد، توانایی اشخاص، نوع موضوع و مهم تر از همه موقعیت تعارض بستگی دارد.

پژوهش حاضر با هدف تدوین نظریه معنویت سازمانی از منظر نهج البلاغه، با استفاده از استراتژی پژوهشی نظریه داده بنیاد متنی به انجام رسید. بدین منظور، خطبه ها، نامه ها و حکمت های کتاب ارزشمند نهج البلاغه بررسی و نمونه عبارت های در ارتباط با مبحث معنویت سازمانی از نهج البلاغه استخراج شدند. پس از بررسی و دقت نظر در این عبارت ها، با محور قرار دادن مشخصه های مشترک بین آنها، مضمون های پژوهش در 21 عنوان گردآوری شدند. در نهایت با در نظر گرفتن این مضمون ها و زیر شاخه هریک، به تدوین نظریه معنویت سازمانی از دیدگاه نهج البلاغه براساس مدل طرح نظام مند نظریه داده بنیاد، مشتمل بر مقوله کانونی (خدامحوری)، عوامل علّی (اعتقاد، عمل و خودشناسی)، راهبردها و تعاملات (راهبردهای آموزش و بهسازی، نظارت و مشاوره)، زمینه یا بستر (قانون مداری)، شرایط مداخله گر (خودسازی و توان مدیریتی) و پیامدها (تعهد، تعامل سازنده، عدالت سازمانی و عدالت اجتماعی)، پرداخته شد. با توجه به اهمیت بومی سازی نظریه ها و گفتمان های مدیریت و تأکید بر مدیریت اسلامی جهت جلوگیری از بروز تضاد و تعارض در مبانی اعتقادی و عملی مدیران و کارکنان سازمانی، یافته های حاصل از این پژوهش می تواند افزون بر توسعه دانش نظری و بومی موجود، به روش های گوناگون، مبنایی برای سنجش معنویت و کاربرد آن در سازمان ها قرار گیرد.

مفهوم مشارکت در مدیریت شهری از مباحث مهم و پر چالش شهرسازی است. مدیریت شهری ایران در ارتباط متقابل و ارگانیک با برنامه ریزی شهری نیست. متأسفانه در کشور ما بیشتر اقدام های مدیریت شهری، از بالا و از بیرون انجام شده که اکنون نیاز به حرکتی از پایین و از درون، برای بومی شدن آنهاست. با توجه به پتانسیل ها و همچنین چالش های پیش روی مشارکت مردم در ایران و وجود اشخاصی همچون علامه طباطباییe که در این زمینه اظهار نظر جامع و کاملی دارند؛ می توان از وجود چنین افرادی برای بومی سازی مفهوم مشارکت در ایران بهره جست. به همین منظور در پژوهش حاضر ابتدا به تحلیل و بررسی نقش مشارکت در مدیریت شهری پرداخته ایم و در ادامه با استفاده از نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطباییe (استخدام، اجتماع و عدالت؛ مُلک اجتماعی؛ شورا؛ رئالیسم تعاملی و ولایت جامعه اسلامی) به تبیین نظریه های علامه طباطباییe در مورد مشارکت شهروندان و نقش آنان در حکومت از نظر علامه طباطباییe اشاره کرده ایم. سپس نقش حکومت در جامعه اسلامی را بیان نموده ایم و به این نتیجه رسیدیم که از دیدگاه علامه طباطباییe، مشارکت شهروندان در مدیریت شهر امری اجتناب ناپذیر است و مدیر شهر نمی تواند بدون مشورت گرفتن از گروه های ذی نفع و صاحب نفوذ که اصلی ترین آنها مردم و شهروندان هستند، اقدام به تصمیم گیری، قانونگذاری و اجرا کند و حتی خود بر کار خودش نظارت داشته باشد.