بحوث فی اللغه العربیه (پژوهش در زبان و ادبیات عربی)

قصدت هذه الورقات الکشف عن التلطف والمحظور فی تفسیر الکشاف للألفاظ الجنسیه فی لغه القرآن الکریم، والدراسه، إذ قصدت ذلک، فإنها اتکأت علی مرجعیتین: أ- کشاف الزمخشری، ب- اللسانیات الاجتماعیه. فأما اللسانیات الاجتماعیه فاستعانت بها الدراسه لتبیان المقصود ببابی التلطف والمحظور، مصطلحاً ومفهوماً وقواعد اجتماعیه، وکذلک فی تبیان موقع الألفاظ الجنسیه من المحظور ومما یتلطف فیه؛ وأما الکشاف للزمخشری فجاء لتبیان الأبعاد التفسیریه الدینیه والاجتماعیه والثقافیه لما هو محظور ولما هو متلطف فیه من تلک الألفاظ. هذا، وانطوت الدراسه علی نتائج أخری ظاهره.

نظراً لأهمیه المعلقات فی الأدب العربی من الجوانب المختلفه التفسیریه، والنحویه، واللغویه، والبلاغیه اهتم بها کثیر من الشراح وأولوها عنایه فائقه. أشار هؤلاء الشراح فی شروحهم إلی مسائل کثیره کالنحو، والبلاغه، واللغه والمعنی. ومن تلک الموضوعات التی تثیر الانتباه وتجدر بالبحث والتحقیق القضایا الصوتیه والصرفیه. ولذلک یستهدف البحث هذا إلی دراسه هذا الجانب الهام فی شرحین من الشروح القدیمه للمعلقات هما شرحا ابن الأنباری والنحاس لشهرتهما الواسعه واهتمامهما باللغه والنحو. والمنهج الذی یتبعه البحث هو الوصفی - التحلیلی. تبین من خلال البحث أن ابن الأنباری والنحاس أشارا إلی القضایا الصوتیه والصرفیه فی شرحیهما خاصه فی بیان معنی الألفاظ الغریبه للمعلقات.

مفسران بر ضرورت شناخت اعراب (نقش کلمه ها) وقواعد نحو در قرآن کریم تأکید نموده-اند وهیچ یک ازآنها در اهمیت داشتن نقش اعراب در تفسیر تردید نکرده است وطبرسی در کتاب تفسیر خود به اعراب اهتمام ورزیده وبعد از آوردن آیه جهت تفسیر ابتدا به توضیحات لغوی تحت عنوان اللغه پرداخته وسپس اعراب را آورده است.واهمیت اعراب بنا به گفته طبرسی از این قرار است:«اعراب بزرگترین دانش قرآنی است چراکه هرمعنایی مبتنی بر اعراب است واعراب است که از الفاظ گره گشایی کرده وروابط معنایی رااز الفاظ استخراج می نماید،زیرا مقاصد در الفاظ پنهان است واعراب،آنها را آشکار کرده واز آنها بحث می کند وبه آنها راهنمایی می نماید وهمچنین اعراب، معیاری است که نقصان و برتری سخن به واسطه ی عرضه نمودن بر آن معلوم می گردد ومیزانی است که خوبی و بدی سخن با آن مشخص می-شود» (طبرسی،1425ه ،ج1/5) و طبرسی در تفسیر خود در دوقسمت اعراب وقرائت به موضوع اعراب پرداخته وقسمتی هم به بیان معنا اختصاص داده است وما به موضوع تأثیر صورتهای مختلف اعراب در معنایی که ارائه کرده است،پرداخته ایم و اینکه آیا بحث اعراب در معنا تأثیر داشته یا فقط یک بحث تئوری بوده ودر معنا تأثیری ندارد. وبنابراین ما دراین مقاله سعی کرده ایم که صور اعراب را در آیات آورده وسپس معنای آنها را در جاهایی که طبرسی به اعراب آنها پایبند نبوده است،بیان نموده ایم وبرحسب اطلاعات نحوی مان بیان داشته ایم که آن صورت اعرابی به کدام معنا ونظر انتساب دارد ودر بیشتر جاها نظرات افراد را فقط آورده ایم،بدون اینکه نظر طبرسی را بیان نموده باشیم.

رسانه های عمومی نقشی حیاتی در شکل گیری جامعه اسلامی معاصر دارند، تا حدی که می توان آن را شریکی راهبردی در انتشار آگاهی و ارزش های اسلامی برشمرد؛ بنابراین اهمیت بهره گیری از این ابزار کارآمد در راستای آگاهی سازی جامعه بر کسی پوشیده نیست. با توجه به مسأله جهانی سازی و آثار مخرب آن بر زبان عربی با توجه به اجحافی که در حق آن شده است اکنون یکی از مهم ترین مسائل مطرح در جهان عرب، زبان عربی می باشد. از این رو، بهره گیری از رسانه ها در جهت جبران این ضعف و نجات زبان عربی از چالش های فرارو ناگزیر به نظر می رسد. پژوهش حاضر در نظر دارد نقش رسانه های عمومی الجزائر در رشد و انتشار زبان عربی و نیز مهم ترین چالش های موجود این زبان را در گذشته، و زمان حال الجزائر بررسی و تحلیل نماید. به منظور جمع آوری داده، از نظرسنجی و مصاحبه استفاده شد؛ مصاحبه هم با قشر فرهیخته جامعه اعم از استادان، دانشجویان، و اصحاب رسانه صورت گرفت و هم با افراد عامی، اما نظرسنجی ها توسط کارمندان ایستگاه رادیویی شهر تلمسان در سه بخش مدیریت، اخبار، و تولید تکمیل شد. در این جستار به بررسی وضعیت موجود زبان عربی در الجزائر و نقش محدود رسانه ها در نشر آن خواهیم پرداخت. واقعیت دال بر این است که زبان عربی در بحرانی جدی به سر می برد ؛ بنابراین، یافتن ابزار عملی مؤثر در پویایی این زبان و نیز بهره گیری از رسالت رسانه در خدمت و ارتقای آن تأمل جدی را می طلبد.

قرآن کریم، از سبک و اسلوبی ویژه برخوردار است که هیچ اسلوب دیگری نظیر آن نیست؛ به نحوی که با واژه های الهام برانگیزش، ترکیب ها و جمله های بی نظیرش، از سایر متون دینی متمایز گشته است. هر حرف، واژه و جمله ای در قرآن کریم، معانی جدیدی دارد، چون قرآن کریم، به یک کلمه معنایی می بخشد که به کلمه ی دیگر نمی بخشد و برای یک معنا، از ترکیبی خاص استفاده می کند، سپس از آن ترکیب عدول کرده و در موقعیت و مقامی دیگر - که موجد معانی ثانویه می شود - از ترکیب دیگری سود می جوید. بیشتر اوقات می بینیم که قرآن کریم، از نُرم رایج و معمول کلام خارج شده و از تکنیک هایی استفاده می کند که خارج از معیار زبانی است؛ همان تکنیک هایی که در اثر اختلاف معانی، دچار تغییر و تحول می شوند. مفهوم ""تناوب"" یکی از مهمترین تکنیک های هنجار گریزی است که از پدیده های مهم زبانی به شمار می رود؛ مفهومی که هدف اصلی آن در خلق معانی جدید، از طریق آشنایی زدایی و خروج از معیار زبانی، است . تناوب، یعنی جایگرینی کلمه یا جمله ای به جای کلمه یا جمله ای دیگر که با آن نظیر بوده و منجر به معنای جدید می شود. به دلیل بسامد بالای تناوب در قرآن کریم و استعمال زیاد آن در آیات شریفه، این مفهوم، به یک پدیده ی سبکی بدل گشته است و قرآن کریم از این مضمون استفاده کرده است تا دو هدف را با هم محقق کند: ابتدا، جنبه ی دلالی که به شکل توسع و شمولیت در معنی نمود پیدا کرده است و دیگری تنوع سبکی که از مهمترین ویژگی های سبک قرآن کریم به حساب می آید.به این ترتیب، این مفهوم را – به شیوه ی تحلیلی توصیفی- در سوره ی مبارکه ی اعراف مورد تحلیل و بررسی قرار داده ایم و به بررسی ویژگی انواع مختلف تناوب از جمله: تناوب در فعل (تضمین نحوی)، تناوب در اسم، تناوب در صیغه ها و تناوب در جمله پرداختیم، به صورتی که برای ما مشخص گشته است که تناوب در فعل (تضمین نحوی)، در مقایسه با انوع سه گانه ی دیگر، فضای بیشتری را به خود اختصاص داده است و همچنین ثابت گشته است میان دو کلمه ی (پیشین و جایگزین) ارتباطی وجود دارد و بیشترین نوع ارتباط از نوع مترادف و لزوم است. ضمن اینکه، این پژوهش مشخص کرده است که بافت – چه از نوع زبانی و چه از نوعی موقعیتی- یکی از عناصر اصلی پیدا کردن مفهوم تناوب و معانی ثانویه ای است که در کلمه یا جمله های برگزیده پنهان گشته است.

یکی از مهمترین وبرجسته ترین مشخصه های هر زبانی باهم آیی های واژگانی است که نهایتًا به انسجام واژگانی می انجامد. باهم آیی در معناشناسی به عنوان یکی از روابط معنایی در سطح واژگان قلمداد می گردد که در تمام زبانها نمود دارد وتنها مختص یک زبان نیست. در این میان بررسی باهم آیی ها در شعر جاهلی امری قابل توجه است. هدف از انجام این پژوهش نگاهی نو به زبان شاعرانه امرؤالقیس شاعر مشهور دوره جاهلی است؛ لذا در این مقاله ابتدا به بررسی پیشینه کاربرد اصطلاح مذکور در غرب وسپس معادلهای آن در زبان عربی پرداخته شده وسپس انواع باهم آیی ها در دیوان وی طبقه بندی وتحلیل شده است. بررسی باهم آیی در شعر جاهلی واز جمله در شعر امرئ القیس می تواند نقش مهمی در جهت فهم عمیقتر وبهتر شعر عربی پیش از اسلام، ایفا نماید والگویی برای تحلیل معناشناختی زبان وادبیات عربی ارائه نماید. واژگان کلیدی: معناشناسی، باهم آیی، باهم آیی اسمی، باهم آیی فعلی، إمرؤ القیس، شعر جاهلی.