در این تحقیق، سرمایه اجتماعی مفهومی است که دارای دو جزء ساختاری و شناختی است؛ جزء ساختاری کنش جمعی منافع دو طرفه را تسهیل می کند و جزء شناختی به ایجاد و تقویت وابستگی متقابل مثبت برای کنش جمعی دو طرفه می پردازد. برای اندازه گیری این مفهوم بر همین دو جزء تکیه می شود، به گونه ای که در جزء ساختاری عواملی مانند عضویت گروهی، حمایت متقابل، تفاوت، و خدمات، و در جزء شناختی شاخص هایی مانند اعتماد، انسجام، و تضاد در نظر گرفته شده است. همچنین، تأثیر عوامل زمینه ای مانند متغیرهای جمعیتی، متغیرهای اقتصادی ـ اجتماعی، و متغیرهای شخصیتی به همراه سرمایه اجتماعی سنجیده می شود. جهت تحلیل یافته ها و بررسی فرضیه ها، از دو روش آماری ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغیره استفاده شده است. داده های این تحقیق در 12 روستای استان فارس، که با روش نمونه گیری انتخاب شدند، و از طریق مصاحبه با 509 نفر از سرپرستان خانوارها جمع آوری شد. تحلیل نتایج نشان داد که یازده فرضیه از بیست فرضیه مربوط به بررسی رابطه بین متغیرهای زمینه ای و سرمایه اجتماعی تأیید شد که از آن میان، پنج فرضیه به شاخص های سرمایه اجتماعی مربوط می شود؛ همچنین، مدل تحلیل رگرسیونی معنادار شد که در واقع، تأییدی بر فرضیه تحقیق بود. سطح بالای سرمایه اجتماعی به سطح بالای رضایت از کیفیت زندگی می انجامد. بنابراین، سرمایه اجتماعی در مقایسه با متغیرهای زمینه ای مانند سن، شغل، و... پیش بینی کننده ای بهتر برای رضایت از کیفیت زندگی به شمار می رود.
کرمان بزرگ ترین استان کشور است و کشاورزی از بخش های عمده اقتصادی این استان به شمار می آید. در این پژوهش، ارزش تولید نهایی عوامل تولید در برخی محصولات زراعی استان کرمان برآورد شده است. نمونه مورد بررسی، مربوط به سال 1381، شامل 679 بهره بردار برای 8 محصول زراعی در استان کرمان بوده است. محصولات مورد مطالعه شامل گندم، جو، ذرت، نخود، عدس، آفتابگردان، پنبه، چغندرقند وسیب زمینی است. ارزش تولید نهایی هریک از عوامل با استفاده از قیمت محصولات و تخمین تابع تولید کاب ـ داگلاس و متعالی محاسبه شده است. تخصیص بیش از حد و کمتر از حد عوامل تولید در هر یک از محصولات بر اساس ارزش تولید نهایی، قیمت عوامل تولید، و اصول اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که در وضع موجود، تخصیص بسیاری از منابع تولید به طور بهینه انجام نمی گیرد؛ از این رو، به نظر می رسد که با تخصیص مجدد و بهینه منابع می توان سودآوری و درآمد کشاورزان را افزایش داد. همچنین، اندازه مزارع از مقدار بهینه آن کوچک تر است که برای اصلاح این شرایط اتخاذ سیاست های یکپارچه سازی پیشنهاد می شود.
تحقیق مزرعه ای (تم) مکمل تحقیق ایستگاهی و پل ارتباطی میان کشاورزان، تحقیق، و ترویج است؛ موضوعی که مقاله حاضر به معرفی و توصیف آن می پردازد. نوع کشاورز (خرده پا یا بزرگ، مرد یا زن)، زمین کشاورز، ماهیت و میزان درگیرشدن کشاورز در تحقیق، و محیط کشاورز به مثابه متغیرهایی عمده هر یک به نحوی بر تم تأثیر می گذارند. این نوع تحقیق با هدف آزمایش و تأیید نتایج ایستگاهی، ایجاد و سازگاری فناوری جدید، و یا نمایش و ترویج فناوری های ایجاد شده صورت می گیرد. تم بیشتر از نوع آزمایشی و در پاره ای موارد توسعه ای است. مدیریت آزمایش ها یا با محقق است، یا به طور مشترک با محقق و کشاورز، و یا حتی تنها با کشاورز. میزان درگیرشدن کشاورز در تحقیق آزمایشی از سطوح انفعالی و ابزاری گرفته تا سطح کاملاً فعال متغیر است. تم توسعه ای از فنون و روش های ترویج برای معرفی مفاهیم یا نظام و آگاه سازی کشاورز استفاده می کند، و از این رو، درگیرشدن مشترک محققان، کشاورزان و مروجان را می طلبد. تم توسعه ای دارای سه مرحله اکتشافی، میانی، و طرح آزمایشی است. فناوری های مورد آزمایش در این تم یا تک جزئی اند، شامل کود شیمیایی یا یک رقم محصول، و یا بسته ای اند، شامل چندین جزء مستقل مانند بذور اصلاح شده، کود شیمیایی و علفکش ها، و یا مرکب اند، شامل چندین جزء در تعامل، مانند کشت راهرویی. تحول از مرحله تم تک جزئی به تم مرکب مستلزم کاهش تدریجی و حذف شکاف بین تحقیق و ترویج کشاورزی است. توصیه برای ترویج فناوری جدید باید از طریق رهبران جامعه روستایی و با تشکیل جلسات عمومی و بیان فواید فناوری جدید صورت گیرد. در پذیرش فناوری جدید از سوی دیگران، استفاده از پوستر، نمایش های طریقه ای و نتیجه ای و نیز نمایش نمونه های موفق بسیار مؤثر است. جلب مشارکت و ایجاد حس اعتماد در کشاورز، آموزش او، کاربردی شدن تحقیق، و ایجاد ارتباط میان تحقیق و ترویج از مهم ترین مزایای تحقیق مزرعه ای به شمار می روند. مهم ترین عیب آن نیز عدم کنترل کامل محقق بر موضوع تحقیق است.
مردم را نمی توان توسعه داد بلکه باید زمینه توسعه آنها توسط خودشان را فراهم نمود. در سال های اخیر پژوهش های «متخصص ـ برانگیخته» همچون توسعه عمودی به شدت زیر سؤال رفته و موضوع نقش مردم محلی در تحقیق تقویت شده است. به عبارت دیگر، به موازات نقد رهیافت های توسعه بالا ـ پایینی و متداول، تحقیقات مرسوم هم به نحوی به چالش کشیده شده اند. ایران هم از این قاعده مستثنی نیست؛ هرچند این موضوع در ایران با کمی تأخیر در حال شکل گیری است. دیگر زمان آن گذشته است که بیرونی ها «برای» مردم پژوهش، برنامه ریزی و اجرا کنند، بلکه این فعالیت ها باید با مردم و حتی توسط خود مردم انجام پذیرد. البته تاکنون هم کشاورزان مشغول انجام فعالیت های پژوهشی و توسعه ای بوده اند، ولی «بیرونی ها» کمتر این گونه فعالیت ها را به رسمیت شناخته اند. در این مقاله سعی می شود که یکی از عوامل مهم توسعه روستایی، یعنی پژوهش، محور بحث قرار گیرد. پس از نقدی گذرا درباره تحقیقات متداول، سعی خواهد شد که بحث بیشتر در زمینه تحقیقات مشارکتی و رهیافت های مهم آن دنبال گردد. همزمان محقق برحسب تجربیات پژوهشی مشارکتی خود تلاش می کند که موانع تحقیقات مشارکتی در ایران را مورد مطالعه قرار دهد. سپس پیشنهادهایی برای اصلاح تحقیقات مشارکتی در ایران ارائه می شود. شایان توجه است که در ایران موضوع مشارکت نظام مند کشاورزان در زمینه پژوهش در مراحل ابتدایی خود قرار دارد و بدیهی است که ما راهی طولانی را برای اصلاح فعالیت های پژوهشی در پیش رو داریم. محققان و کارگزاران توسعه روستایی قبل از پژوهش «با» مردم، اول باید تمرین آموزش و مشارکت را از خود شروع کنند. همچنین موفقیت در امر مشارکت کشاورزان در پروژه های تحقیقاتی و توسعه ای نیاز به سازماندهی مجدد دارد که باید در قالب فرآیند تغییر فرهنگ سازمانی شکل بگیرد که البته این فرآیند یک شبه اتفاق نمی افتد.
جامعه آماری این پژوهش را روستاییان سرپرست خانوار ساکن روستاهای دارای شوراهای اسلامی شهرستان کرمانشاه تشکیل می دهند که با استفاده از روش نمونه گیری چندمرحله ای، 320 نفر از آنها به صورت نمونه انتخاب شده اند. ابزار اصلی پژوهش، عبارت است از پرسشنامه ای شامل دو بخش «مقیاس سنجش انتظارات روستاییان» و «ویژگی های فردی و حرفه ای آنها». بر اساس یافته های پژوهش، مهم ترین انتظارات روستاییان از شوراهای اسلامی به ترتیب عبارت اند از: برقراری نظافت عمومی روستا، مدیریت بحران در حوادث غیرمترقبه، و همکاری با نیروی انتظامی جهت برقراری امنیت روستا. رضایت شغلی و رضایت زندگی روستاییان 24 درصد از تغییرات مربوط به انتظارات آنها از شوراهای اسلامی را تبیین می کنند. توجه شوراهای اسلامی روستا به انتظارات مردم در ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی، و اقتصادی نرخ ماندگاری مردم را در روستاها افزایش می دهد و زمینه مشارکت واقعی آنها را برای تحقق توسعه روستایی فراهم می سازد.
اداره امور تحقیقاتی از امور منحصر به فرد به شمار می رود. در یکی از سمینارهای سازمان بهره وری آسیایی، «ساختار ضعیف مدیریتی » در بسیاری از نظام های تحقیقاتی، یکی از ده مسئله اصلی عنوان شده است. مطالعات مختلف در ایران نیز روشن کرده است که «ضعف در مدیریت پژوهشی » موجب کارآیی پایین و عملکرد نامناسب مؤسسات تحقیقاتی است. برای انتخاب مدیران واحدهای تحقیقاتی جهاد سازندگی معیاری وجود نداشت و بعضاً انتخاب مدیران این واحدها مورد سؤال قرار می گرفت. دستیابی به معیارهایی عقلانی و ارزشی در قالب یک الگوی متناسب با ماهیت واحدهای تحقیقاتی از جمله ضروریات است. ویژگی های شغلی و فردی از قبیل دانش ، مهارت ها و گرایش ها مشخص کننده شرایط احراز تصدی پست های مدیریتی است . از این میان مهارت های مدیریت واحدهای تحقیقاتی شامل: فنی ، انسانی، ادراکی و طراحی و حل مسئله در انتخاب مدیر تعیین کننده است. در این مطالعه ضرایب مهارت ها در قالب یک تابع که متغیرهای آن مهارت های مدیریتی است، به عنوان ابزار مناسب انتخاب مدیر واحد تحقیقاتی مورد سنجش قرار گرفت. این ضرایب براساس میانگین نظرات جامعه تحقیقاتی جهاد سازندگی نسبت به33 مؤلفه مهارت های سه گانه (به جز مهارت فنی که اندازه گیری نشد) تبیین شده است. جامعه آماری دو گروه شاغلین 50مرکز، مؤسسه و ایستگاه تحقیقاتی مستقل جهاد سازندگی بودند. گروه اول را رئیس و پژوهشگران با 1139 نفر «فوق لیسانس و بالاتر» و گروه دوم را 5001 نفر سایر کارکنان شامل «افراد لیسانس و پایین تر بجز بیسوادها و روزمزدها» نمایندگی می کنند. با استفاده از روش انتساب متناسب در هر مرکز/ مؤسسه/ ایستگاه مستقل به ترتیب تعداد 288 و 356 نمونه از گروه اول و گروه دوم به دست آمد. آلفای کرونباخ جهت بررسی پایایی پرسشنامه 90 درصد محاسبه شد. در این تابع ضریب مهارت های انسانی (2X) ، ادراکی (3X) و طراحی و حل مسئله (4X) به شکل ِیک معادله ریاضی برای سه دسته مدیران تحقیقاتی، با اندکی تفاوت مقادیری بین 83/15 تا 73/17 را به خود اختصاص داد. با استفاده از این معیار و همچنین اندازه گیری مهارت فنی می توان مدیر شایسته را انتخاب کرد.
