روستا و توسعه

کمیابی و عدم امکان تولید زمین ایجاب میکند که نحوة بهرهبرداری و مدیریت آن با سامان دهی مطلوب همراه باشد. چندی است که نگرش به مدیریت کاربری زمین و به ویژه واگذاری اراضی مسکونی روستایی از دیدگاه پایداری صورت میگیرد. در ایران نیز از 1358، دولت به تملک اراضی موات و ملی و واگذاری آن در قالب اراضی مسکونی به روستاییان مبادرت ورزیده است. هدف پژوهش حاضر شناسایی قوت ها/ فرصت ها و نیز ضعف ها/ تهدیدهای واگذاری اراضی مسکونی روستایی و ارائة راهبرد برتر آن با استفاده از مدل SWOT است. براساس یافته های تحقیق، که با توصیف و تحلیل 264 پرسشنامة خانوار روستایی و 22 پرسشنامة کارشناسان بنیاد مسکن در شش استان منتخب انجام می پذیرد، با توجه به نقاط قوت و ضعف و نیز موارد فرصت و تهدید، راهبرد رقابتی به منزلة راهبرد برتر شناخته می شود.

پژوهش حاضر، به روش پیمایش میدانی و در بازه زمانی تابستان 1390 انجام شده و در پی پاسخ بدین پرسش است که «روستاییان بخش کونانی به چه میزان از عملکرد دهیاران رضایت دارند؟». جامعة آماری شامل یازده روستای دارای دهیاری فعال در این بخش با 7443 نفر جمعیت است که از آن میان، براساس فرمول کوکران، حجم نمونه 368 نفر انتخاب، و پرسشنامة تحقیق با روش انتساب متناسب و تصادفی ساده بین آنها توزیع می شود. تحلیل داده های جمع آوری شده با آزمون های آماری ویلکاکسون، T زوجی و رگرسیون لجستیک بیانگر آن است که در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی- زیست محیطی، رضایت مندی روستاییان با عملکرد دهیاری ها رابطة معنی دار در سطح 99 درصد دارد؛ و همچنین، بیشترین تأثیرگذاری در رضایت روستاِیان از عملکرد دهیاران به عامل اقتصادی بازمی گردد.

از آنجا که در بسیاری از مناطق جهان و از جمله در کشور ما، جامعة عشایری با تأثیرپذیری از جریان نوسازی شهری رو به افول نهاده و اسکان حمایت شده از سوی دولت ها شدت یافته است، پژوهش حاضر به تدوین برنامة راهبردی سامان دهی عشایر استان تهران می پردازد. بدین منظور، برای تعیین نقاط ضعف، قوت، فرصت و تهدید جامعة عشایری در قالب ماتریس SWOT، بررسی های لازم صورت می پذیرد و سپس، راهبردهای سامان دهی جامعة عشایری استان تهران انتخاب و عوامل چهارگانة راهبردی از سوی خبرگان جامعة عشایری تعیین می شود؛ آنگاه آزمون صحت آن از طریق توزیع پرسشنامه ای با 41 سؤال در میان جامعة عشایری صورت می گیرد. مهم ترین عامل راهبردی تعیین شده بر این فرضیه تأکید می کند که راهبرد اسکان در قشلاق و کوچ در ییلاق مناسب است. در ادامه، برنامه های عملیاتی دستیابی به اهداف تعیین شده تدوین و در پایان، چشم انداز 1404 امور عشایر استان تهران ترسیم می شود.

هدف مطالعة حاضر بررسی کارآیی شالیکاران منطقة کامفیروز جنوبی استان فارس در سال زراعی 90-1389 است. داده ها با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای دومرحله ای جمع آوری شد. کارآیی شالیکاران با استفاده از روش پایة تحلیل پوششی داده ها به دست آمد و نتایج با مدل تحلیل پوششی فراکارآیی مقایسه شد. به طور کلی، نتایج نشان داد که میانگین سطوح کارآیی فنی شالیکاران در مدل با فرض بازده ثابت به مقیاس معادل 93/83 درصد است، که در دامنه ای بین 43/0 تا 0/1 قرار دارد. میانگین سطوح کارآیی فنی در مدل بازده متغیر به مقیاس نیز معادل 25/86 درصد بود و 16/29 درصد از واحدها به طور کامل کارآ شناخته شدند. با توجه به میانگین کارآیی مقیاس بالا در مزارع و مقایسة آن با میزان کارآیی فنی مدیریتی، مشخص شد که مهم ترین علت ناکارآیی فنی مزارع تفاوت در نحوة مدیریت استفاده از نهاده هاست؛ و با مدیریت درست نهاده های مورد استفاده در فرایند تولید برنج، می توان از میزان ناکارآیی کاست.

مشارکت همانا شرکت آگاهانه و خودانگیختة افراد در برنامة توسعه است و از ارکان اساسی توسعة روستایی به شمار می رود. ارزش ها و هنجارهای فرهنگی و اجتماعی جوامع روستایی از مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر میزان مشارکت روستاییان است. مقالة حاضر بر آن است که با رویکردی همه جانبه و در قالب روش توصیفی- تحلیلی و همبستگی، سطح مشارکت و عوامل فرهنگی و اجتماعی مؤثر بر آن را در 25 سکونتگاه روستایی بخش مرکزی شهرستان جهرم مشخص سازد. جمع آوری داده ها از طریق پرسشنامه در حجم نمونة 384 نفر انجام می شود. براساس آزمون t استیودنت، سطح مشارکت در اغلب شاخص های مورد نظر به جز شاخص های «احترام به دیگران» و «امانتداری در کارهای روزمره» به-گونه ای معنی دار کمتر از حد مورد انتظار است. در رتبه بندی عوامل فرهنگی و اجتماعی مؤثر در میزان مشارکت، شاخص هایی همچون «اهمیت تصمیمات جمعی نسبت به تصمیمات فردی»، «علاقه مندی مردم به حل مشکلات محله» و «ارتباطات اجتماعی»، که در راستای تقویت فعالیت-های جمعی است، در تبیین میزان مشارکت مردم بیشترین سهم را دارند. نتایج رگرسیون چندمتغیره نشان می دهد که معیار «شبکة اجتماعی»، با ضریب تعیین 679/0، بیشترین تأثیر را بر میزان مشارکت در نواحی روستایی دارد.

پژوهش حاضر، در 1390 به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده و از نوع کاربردی است. جامعة آماری تحقیق را کشاورزان عضو و غیرعضو تعاونی ها تشکیل می دهند. حجم نمونه دربرگیرندة صد نفر از کشاورزان عضو و غیرعضو ساکن در روستاهای زیر پوشش شرکت های تعاونی تولید روستایی است. گردآوری داده ها به روش پیمایشی با استفاده از پرسشنامه انجام می شود. نتایج آزمون t در ارتباط با ویژگی های فردی و فنی دو گروه نشان می دهد که بین متغیرهای سن و سابقة فعالیت کشاورزی و متغیر عضویت رابطة معنی دار وجود ندارد؛ اما بین متغیر عضویت و متغیرهای سواد، سطح دانش فنی، عملکرد، مکانیزاسیون، استفادة بهینه از بذر، استفادة بهینه از کود، استفادة بهینه از سم، روش آبیاری مناسب، و دفعات آبیاری مناسب رابطة معنی دار وجود دارد. همچنین، براساس نتایج آزمون t در مورد ویژگی های اقتصادی دو گروه، بین متغیرهای هزینة کاشت و هزینة برداشت و عضویت رابطة معنی دار وجود ندارد؛ اما بین متغیر عضویت و متغیرهای هزینة آماده-سازی زمین، هزینة داشت، هزینة کل، عملکرد، و درآمد رابطة معنی دار وجود دارد.

جامعة آماری تحقیق توصیفی- همبستگی حاضر را کلیة کشاورزان عضو تشکل های آب بران استان گلستان تشکیل می دهند. ابزار پژوهش پرسشنامه بوده که روایی و پایایی آن تأیید شده است. بر اساس فرمول کوکران، 190 نفر به کمک روش نمونه گیری خوشه ای به صورت تصادفی انتخاب شدند و سرانجام، 186 پرسشنامه تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان می دهد که بین ویژگی های فردی و حرفه ای، اقتصادی، آموزشی- ترویجی و نگرش کشاورزان نسبت به تشکل های آب بران با تمایل آنها برای مشارکت در تشکل های آب بران رابطة معنی دار وجود دارد. همچنین، نتایج تحلیل رگرسیون نشان می دهد که متغیرهای «فاصلة مزرعه تا مرکز خدمات کشاورزی»، «نگرش نسبت به تشکل های آب بران»، «میزان آب بهای پرداختی»، «میزان تماس های ترویجی»، «مدت عضویت در تشکل های آب بران» و «درآمد سالانة غیرزراعی»، در مجموع، 68 درصد تغییرات «تمایل کشاورزان برای مشارکت در تشکل های آب بران» را تبیین می-کنند.

جامعة آماری تحقیق حاضر را آن دسته از دختران روستایی تشکیل می-دهند که در 1389، در استان همدان زندگی می کردند و از آن میان، صد نفر از طریق نمونه گیری به روش تصادفی دومرحه ای انتخاب شدند. پژوهش به صورت پیمایشی صورت گرفت. روایی ظاهری ابزار تحقیق از طریق کارشناسان فن، و ضریب اعتبار آن با استفاده از آلفای کرونباخ تأیید شد. نتایج تحقیق نشان می دهد که دختران روستایی با پنج دسته مشکل (عامل) روبه رو هستند، که مشکلات فرهنگی- اجتماعی در اولویت نخست قرار دارند؛ و در مجموع، این عوامل بیش از 77 درصد واریانس کل را تبیین می کنند؛ همچنین، متغیرهای فردی و اجتماعی بر کمیت و کیفیت مشکلات دختران روستایی تأثیر می گذارد. در پایان، با توجه به نتایج به دست آمده، توصیه هایی برای حل مشکلات دختران روستایی ارائه می شود.