درخت حوزه‌های تخصصی

مترجمان و نظریه پردازان ترجمه به سه گروه تقسیم مى شوند: الف: متن محورى، ب: مؤلف محورى، ج: مخاطب محوران، گروه نخست با محور قرار دادن متن در پى عرضه معناى لغوى واژگان و جملات به مخاطب هستند. گروه دوم در پى فهم پیام و مراد مؤلف و انتقال آن به مخاطب مى باشند. گروه سوم مخاطب ترجمه را ملاک مى دانند و متن را برابر با خواسته ایشان ترجمه مى کنند. ترجمه نویسان قرآن بیشتر متن محور مى نمایند. ایشان بیشتر برابریابى مى کنند و با ترجمه تحت اللفظى پایبندى شدید خود را به متن ابراز مى کنند، این گروه خود به دو دسته تقسیم مى شوند: عده اى در ترجمه آیات برابرها را در قالب زبان مبدأ مى ریزند و شمارى دیگر واژگان زبان مقصد را در قالب دستورى زبان مقصد قرار مى دهند و از تغییر شکل متن مبدأ نگران نیستند. در میان متن محوران برخى مترجمان مؤلف محور نیز هستند. براى نمونه ابوبکر عتیق نیشابورى در ترجمه برخى آیات مؤلف محور مى نماید. مؤلف محوران مراد خداوند را گاه در داخل پرانتز مى آورند و گاه در داخل قلاب و... برخى از مترجمان قرآن در برگردان آیات از باورهاى خویش سود مى برند، اما همین گروه از یک رویه ثابتى در ترجمه پیروى نمى کنند. گاه برخى آیات را به گونه اى ترجمه مى کنند که سازگار با باور ایشان نماید و گاه از بار خود در ترجمه سود نمى برند و آیات ناسازگار با باورهاى خویش را ترجمه تحت اللفظى مى کنند.

از قرن اول هجری، پژوهشهای قرآنی به صورت تفسیر و شرح لغات قرآن به گونه های مختلف انجام گرفته و سیر نگارش فرهنگها و قاموسهای قرآنی نیز بر اساس حروف الفبا ترتیب یافته است. از آنجا که قرآن، حاوی بطون مختلف، و در بردارنده جنبه های مختلف زندگی انسانی است، مطالعات و یافته های علمی جدید، که بیانگر بطن قرآنی است، برقرآن پژوهان، ضرورت دارد؛ زیرا وظیفه آنان است که بطن قرآن را به عموم بشناسانند؛ بویژه در عصر حاضر، که تبلیغات سوء علیه معارف قرآن از سوی دشمنان و کج اندیشان جهان وجود دارد، ضرورت دارد تلاش شود صورتهای مهجور قرآن و معارف دینی در میان نسل جوان از بین برود و جاهلیت مدرن جهان کنونی از دیدگاه قرآن بازشناسانده شود. علم زبانشناسی شاخه های مختلفی دارد که در این مقاله به برخی از مباحث معناشناسی در ارتباط با قرآن پرداخته می شود

بحث پیرامون نظریات موجود درباره ترجمه است. دو نظریه زبان شناختى نسبیت زبانى که از ترجمه ناپذیرى پشتیبانى مى کند، و نظریه همگانى هاى زبان، در زبان شناسى گشتارى که از ترجمه پذیرى بر مبناى مشترکات زبان ها و فرهنگ ها دفاع مى کند. در این نوشتار مورد بررسى قرار گرفته است. نظریه ژرف ساخت که مربوط به این دیدگاه است مورد استفاده کتاب علم ترجمه، یو جین آ، نایدا قرار گرفت و او با تصرفاتى در این نظریه و تلفیق آن با نظریات نسبیت زبانى و فرهنگى نظریه اى را در باب ترجمه عنوان کرد و گسترش داد. در میان دانشمندان مسلمان نیز بحث ترجمه پذیرى مطرح بوده است که از آن میان دیدگاه شاطبى درباره دو سطح دلالت زبانى، ترجمه ناپذیرى در یک سطح و ترجمه پذیرى در سطحى دیگر است، در این مقاله دیدگاه شاطبى با دیدگاه هاى زباشناختى مدرن به خصوص دیدگاه نایدا مورد بررسى و مقایسه قرار گرفته است.

نقش ترجمه قرآن کریم به عنوان آسان ترین راه برای دستیابی به فهم آیات قرآن و ضرورت این امر ارزشمند چنان بدیهی است که از استدلال بی نیاز است. در آیه 44 نحل آمده است: »… وانزلنا إْلیک الذکر لتبین للناس ما نزل الیهم و لعلهم یتفکرون« اگر تفکر و اندیشیدن در مردم که لازمه رسیدن به سعادت و خوشبختی است با تبیین آیات قرآن و معارف الهی پیوند استوار دارد،تحقق این هدف والای الهی برای بسیاری از انسان هایی که با زبان قرآن آشنایی ندارند،از طریق ترجمه امکان پذیر است. البته ترجمه باید با رعایت اصول کامل ترجمه و امانتداری و صداقت وبه دور از سلیقه ها و گرایش های فردی و در کنار متن اصلی قرآن باشد؛نباید با بسنده دانستن ترجمه قرآن،قرائت آن که از بهترین ذکرها وبرترین عبادتهاست در حاشیه قرار بگیرد.بلکه قرائت نیز به همراه تدبر و با آداب خاص خودش،باید مورد توجه قرار بگیرد.

یکى از مباحث قرآنى مورد بحث اندیشمندان مسلمان ترجمه پذیرى و ترجمه ناپذیرى قرآن است. برخى قایل به ترجمه پذیرى آن و گروهى نیز آن را امرى غیر ممکن و حرام تلقى نموده اند. هر دو دیدگاه در میان متقدمان و متأخران طرفدارانى دارد. این مقوله از جنبه شرعى و نیز از جنبه زبان شناختى و امکان برگردان متن قرآن به زبان هاى دیگر قابل بررسى است. مقاله حاضر، به ترجمه پذیرى و ترجمه ناپذیرى قرآن از منظر زبانى پرداخته است.

ترجمه به عنوان تلاش و فعالیتی هدفمند جهت رفع موانع زبانی و فرهنگی و زمینه ای برای برقراری و گسترش روابط در سطوح مختلف از دیرباز مورد توجه بشر قرار گرفته است. ترجمه کتاب مقدس قرآن که ضمن پیام رسانی تربیتی، حامل افکار اعتقادی و اجتماعی و دستورات فقهی و عملی است، اهمیت فوق العاده ای دارد. یکی از اموری که در ترجمه صحیح قرآن تاثیر گذار است، عنایت به حروف جر است. این جستار در پی آن است که نقش حروف زائد را علاوه بر آثار لفظی در محتوی و آثار حکمی و دلالی آن جستجو نماید. در این نوشتار برای محدود کردن دامنه پژوهش دو حرف «باء» و «من» از میان حروف جر انتخاب شده است و برای اینکه این حروف با مفاهیم قرآنی مورد نظر تطبیق داده شود به تفاسیر مراجعه شده و سپس معانی مستفاد از تفاسیر با ترجمه ها تطبیق داده شده است. برای این امر ترجمه هایی انتخاب شد که از جهات ادبی، دلالی، فلسفی و روایی جامع باشد تا استقراء از عمومیت افزون بهره مند گردد. همچنین نمونه های آماری در خصوص دو حرف «باء» و «من» و معانی زائد و اصلی آن مقایسه شده است و نیز با توجه به این آمارها، نسبت هماهنگیِ ترجمه ها با تفاسیر و میزان انعکاس مسائل دلالی و بلاغی قرآن در ترجمه ها پرداخته شده است. این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی به این نتیجه دست یافته است که برخی از ترجمه ها در انتقال مفاهیم قرآنی توانایی بیشتری دارند و میزان هماهنگی آنها با تفاسیر که منبع اصلی ترجمه ها به شمار می روند، بیشتر است.