ناصر رفیعی

:سنت و سیره رسول خدا(ص) و امامان معصوم (علیهم السلام) اعم از گفتار ، رفتار و تقریر آنان در کنار قرآن و وحی دومین منبع دریافت معارف دینی بوده و حجّت می باشد ، براساس حدیث معتبر ثقلین نبی مکرّم اسلام ، قرآن و عترت را به عنوان دو ثقل برای هدایت جامعه معرفی نمود . بخش عمده ای از زندگی آنان فرازمانی و فرامکانی بوده و اختصاص به دوران خاصّی ندارد، گرچه بخشهایی از سیره آنها اختصاصی بوده و متاثر از شرایط حاکم بر زمان حضور معصوم است . تاسّی به سیره و سبک زندگی معصومان و استخراج اصول حاکم ثابت بر زندگی آنان به منظور عصری سازی و الگوپذیری در ابعاد مختلف زندگی امروزین ما تاثیرگذار خواهد بود .پژوهش حاضر ضمن تفکیک بین سیره و سبک زندگی فراگیر و قابل تاسی، و سیره اختصاصی و مبتنی بر مقامات معنوی معصومان مانند عصمت به بیان مهمترین اصول حاکم بر سبک زندگی معصومان و مبانی این اندیشه می پردازد .

حق مداری و دوری از باطل، افزون بر شناخت حق، نیازمند زدودن موانع آن هم هست. بنا بر مطالعات کتابخانه ای، موانع اعتقادی، اجتماعی، و اخلاقی می تواند سبب شود حق از باطل تشخیص داده نشود. در این نوشتار، با تحلیل آموزه های علوی در کتاب نهج البلاغه و سیره امیرمؤمنان، پدیده ها و خصلت های اخلاقی ای که مانع فهم درست حق می شود، شناسایی و گونه بندی شده است. رذایل اخلاقی چون کبر، تعصب، لجاجت، بی تقوایی، طمع، دل بستگی به دنیا، حسادت و... ازجمله این موانع است. با توجه به تأکید فراوان امیرمؤمنان، به نظر می رسد اساسی ترین مانع اخلاقی برای تشخیص حق از باطل، دل بستگی به دنیا و بی تقوایی است. برآیند اثرگذاری موانع اخلاقی در این نوشتار به تفصیل بررسی شده است.

نویسنده کتاب صحیح بخاری در کتاب خود درباره برخورد حضرت فاطمه با ابوبکر، درباره حقوقش پنج روایت را آورده است که با بررسی دقیق این روایات، می توان علل و انگیزه اعتراض آن حضرت را علیه ابوبکر به دست آورد. در این روایات به صراحت درباره برخی مطالبات ایشان، همچون فئ فدک، حق ذی القربی، خمس، ارث و میراث پدری صحبت شده است. همچنین در پایان با تمسک به یک روایت، از جانشینی خلفا سخن به میان آمده است. با توجه به این آثار و دقت در آنها و با توجه به این نکته که همه این حقوق باحکم خدا همراه بوده و در قرآن آمده است، می توان اعتراض حضرت فاطمه را برای احیای دستورهای قرآنی معرفی نمود.

مجموع معارف اسلامی ما اعم از عقاید، احکام و اخلاق از طریق دو منبع کتاب و سنت دریافت می‌شود. در اتقان و مصونیت قرآن از تحریف و کذب ود ریافت آن به صورت متواتر و قطعی، بین فریقین اتفاق نظر وجود دارد. اندکی از علماء عامه و خاصه در این موضوع تشکیک نموده اند که در جای خود نقد و بررسی شده است، امّا سنت علیرغم اهتمام اصحاب به حفظ و نگهداری آن از چنین پشتوانه ای برخوردار نیست، حرکت دروغپردازی در حدیث از زمان رسول خدا به صورت کمرنگ آغاز شد پس از حیات ایشان به ویژه در زمان امویان، گسترش یافت، صدها سخن مجعول به انگیزه سیاسی مانند خلافت و حکومت، انگیزه فرهنگی و دینی مانند پیدایش فرقه های کلامی و فقهی، غلو و تندروی، اسرائیلیات، انگیزه مالی و دنیوی چون تقربه به سلاطین، تعصبات قومی و قبیله ای، مصالح شخصی و فروش اجناس و کالا، و انگیزه خیرخواهی جاهلانه مانند ترغیب به قرائت قرآن، مستحبات و اذکار و حسن ظن به صحابه به منابع روایی ما راه یافت، مقاله حاضر به ارائه گزارش اجمالی از عمده ترین انگیزه ها و دواعی مزبور و نقد آن می پردازد.