درخت حوزه‌های تخصصی

سخن گفتن، از نعمت های بزرگ الهی است که نقش تعیینکننده در ساختار شخصیتی انسان دارد.قرآن کریم علاوه بر تاکید بر اهمیت سخن، به گفتن «سخن نیکو» تاکید نموده است. این مقاله بارویکرد تحلیلی و نظری درصدد تبیین دیدگاه قرآن درباره سخن نیکو با بررسی اقوال مفسران وتکیه بر آراء دانشمندان لغت شناس است و نیم نگاهی نیز به برخی روایات در این زمینه دارد.درباره «سخن نیکو» چند تعبیر در قرآن به چشم میخورد: قول معروف، قول حَسَن، قول احسن،قول سدید، قول کریم. قول معروف، سخن حقی است که مردم طبق فطرت پاک خود آن را میشناسند. قول حسنهمان گفتار نیکو است و قول احسن، سخنی است که در آن دعوت به سوی حق توام با عمل صالحو از سرِ تسلیم در برابر خداوند باشد. قول سدید، گفتار محکم، استوار و خلل ناپذیر است. قول کریم، سخنی نفیس و ارزشمند و بهدور از لئامت و پستی است. از منظر قرآن، اصلاح اعمال و بخشایش گناهان از آثار قول سدید(محکم و خلل ناپذیر) است و قول احسن، زمینه اختلاف و فتنه شیطان را از بین میبرد. درروایات نیز آثار فراوانی برای سخن نیکو شمرده شده است که از جمله آنها میتوان به بسیاریِدوستان و فراوانی روزی، فزونی عمر و محبوب شدن نزد خانواده خویشان نام برد. سخن نیکومعیارها و آدابی نیز دارد، از جمله اینکه برخاسته از علم و به هنگام و به اندازه باشد.

خداوند در سورة مبارکه واقعه پس از اینکه انسان ها را به سه دستة «اصحاب المیمنه»، «اصحاب المشئمه» و «سابقون» تقسیم میکند، میفرماید گروه زیادی از سابقون از اولین بوده و اندکی از آن ها را آخرین تشکیل میدهند. تفاسیر به بیان مصداقی این مفاهیم و تبیین اولین و آخرین با معیار زمانی پرداخته اند که لازمة این اقوال تقلیل سابقون در گذر زمان بوده است. در آموزه های قرآنی و روایی، اولین، کسانی هستند که در پرتو ایمان به خدا و توحید، استعداد و ظرفیت های خود را شکوفا کرده و به فعلیت میرسانند، لذا اکثریت سابقون و اصحاب المیمنه را تشکیل میدهند، اما آخرین که اقلیت سابقون را تشکیل میدهند، با اینکه روحیه و ظرفیتی مانند اولین ندارند، لکن دسترسی به مقام سابقون برای آن ها غیر ممکن نیست و میتوانند در راستای عبودیت خداوند به این مقام نائل گردند. در این پژوهش، بیان مصداقی این اصطلاحات در آموزه های قرآنی و روایی جهت شناسایی روحیة سابقون مورد بررسی قرار گرفته است.

از دیدگاه بسیاری از مفسران، عبارت «فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ» در آیه نودوچهارم سوره حجر، حاکی از فرمان الهی به پیامبر (ص) در سومین سال بعثت بوده و بر علنی کردن دعوت به اسلام پس از مرحله مخفیانه آن دلالت دارد. مفسران غالباً با تکیه بر معنای واژه ها، استناد به سیاق آیات و بر اساس روایات نقل شده، بر این نظر تأکید می ورزند. این در حالی است که با تأمل در دیگر آیات قرآن، توجه به بحث تاریخ گذاری سوره ها و اشکال های وارد بر احادیث مورد استناد، می توان این دیدگاه را نقد کرد. برخی معتقدند که دعوت رسول خدا (ص) از آغاز نبوت، آشکار، اما با رعایت احتیاط در تشکیل اجتماعات اسلامی برای حفظ جان صحابه بوده است. اما با توجه به سیاق سوره، می توان گفت این آیات به جهت دلداری و تثبیت پیامبر (ص) در ادامه مسیر دعوت نازل شده اند؛ امری که در موارد متعدد دیگری در قرآن کریم مسبوق به سابقه است. علاوه بر این، می توان آیات را با توجه به روحیه مدارای رسول اکرم (ص) و موارد مشابهی که در قرآن آمده، تحلیل کرد.

تحریف به معناى تغییر است. به گمان بسیارى از دانشوران شیعه و سنى، در تورات و انجیل ـ یا دست‏کم تنها در تورات ـ تحریف راه یافته است. مستند بسیارى از اینان آیات قرآن کریم است. سخن از تحریف تورات و اناجیل موجود، امرى نامعقول است؛ با این حال، تحریف تورات و انجیلِ اصیل از ظاهر برخى آیات قرآن کریم برمى‏آید. هدف این نوشتار بررسى آیاتى است که بسیارى از مفسّران شیعه و سنى بر پایه ظاهر آنها، به تحریف آن دو کتاب آسمانى یا یکى از آنها نظر داده‏اند. نگارنده با مراجعه به این آیات و جست‏وجو در متون تفسیرى شیعه و اهل‏سنّت، به بررسى این مسئله پرداخته است. بر اساس این پژوهش اغلب آیات بر این ادعا دلالتى ندارند و تنها در یک آیه با کمک روایات شأن نزول مى‏توان ادعاى یادشده را ثابت کرد.