درخت حوزه‌های تخصصی

پژوهشکده حوزه و دانشگاه به منظور گسترش فرهنگِ نقد و ارتقاى سطح کیفى آثار خود مى‏کوشد در مراحل مختلف آثار خود را به محک نقد عالمان و متخصصان فن بسنجد و در این راه چشم به لطف و مساعدت دانشوران نقاد و نکته‏سنج دارد و تلاش آنان را ارج مى‏نهد. در همین راستا از قرآن‏پژوه نامدار حضرت آیة‏اللّه معرفت مصرانه خواستیم ملاحظات انتقادى خود را در باب کتاب «روش‏شناسى تفسیر قرآن» بنویسند که حاصل کار اکنون پیش‏روى خوانندگان محترم است، بدین‏وسیله از تلاش ایشان در این خصوص، سپاسگزارى مى‏شود.

از زمان نزول قرآن مجید و تاکنون بررسی ها و تحقیقات گوناگون و متعددی در مورد این کتاب آسمانی صورت گرفته است، اما با توجه به اعجاز علمی قرآن کریم امر نوظهوری است که البته متفاوت از تفسیر علمی می باشد. کتاب«الاعجاز العلمی فی القرآن الکریم» نوشته دکتر زکریا همیمی، یکی از جدیدترین و بهترین کتاب ها در این زمینه است که در این مقاله به معرفی و نقد آن پرداخته می شود.

قاعده «تعلیق الحکم علی الوصف مشعر بالعلیة» از قواعد مهم زبانی است که از دیر باز در علوم گوناگون مانند بلاغت، فقه، اصول و تفسیر بدان توجه شده و دانشمندان اسلامی و بویژه اصولیان و فقها در تحلیل های خویش از آن بهره جسته اند. نویسنده کتاب «المیزان فی تفسیر القرآن» نیز با اشرافی که بر علوم مختلف داشته، در تفسیر برخی آیات قرآن کریم از این قاعده استفاده کرده است. مقاله حاضر قاعده مذکور را مورد بازخوانی دقیق قرار داده است. نویسنده بدنبال پاسخ به این سؤال هاست که در تفسیر المیزان، گونه های وصفی که حکم بر آنها معلق شده چیست و مبانی علامه طباطبائی در بکار گیری این قاعده و روش استفاده از آن ذیل آیات گوناگون کدام است؟ یافته های پژوهش نشان می دهد علامه طباطبائی معنای «وصف» در قاعده را بسیار گسترده تر از صفت نحوی و به معنای هر قیدی که بتواند دائره معنایی جمله را محدود کند می داند. وی در تحلیل آیات برای بیان قاعده از سه شیوه استفاده کرده است. در برخی آیات از قاعده «تعلیق الحکم علی الوصف مشعر بالعلیة» به صراحت نام می برد و در ذیل آیات زیادی نیز از تعبیر «وضع المظهر موضع المضمر» و نیز تعبیر «بما أنه، بما أنهم»، «من حیث» و مانند آن استفاده می کند. آشنایی با مبانی و روش تحلیل علامه طباطبائی بعنوان یکی از مفسران قرآن کریم، زمینه استفاده از این قاعده، ذیل بسیاری از آیات دیگر قرآن را فراهم کرده و راه را برای کشف مدالیل التزامی نوین از کتاب الهی هموار خواهد ساخت.

تفاوت دیدگاه فریقین در تفسیر آیات مربوط به فضائل اهل بیت(ع) از چند محور قابل بررسی است. در اغلب موارد اختلاف نظر مفسران به برداشت آنها از ظاهر آیات، سیاق آنها، روایات اسباب النزول و مستندات تاریخی برمی گردد. قرآن پژوهان شیعه با تکیه بر روایات صحیح معصومین(ع)، مصداق این آیات را خویشان نزدیک و خاص رسول اکرم(ص) می دانند. اما محمد عزّه دروزه با استناد به ترتیب نزول آیات و سوره ها، سیاق آیات و نظر برخی از مفسران و محدثان اهل سنت، روایات شیعه را ساختگی و حاصل تعصب مذهبی آنها می پندارد. وی هر چند در لابلای مباحث، وجوب احترام اهل بیت(ع) را تذکر می دهد اما با اعتقاد به عدم مناسبت خاص در نزول برخی آیات و عمومیت مصداق آنها، هیچ گونه ارتباطی بین محتوای آنها با موضوع گرامیداشت اهل بیت(ع) نمی یابد. در این مقاله استدلال های دروزه با کمک شواهد درون متنی و برون متنی، تحلیل و با استفاده از منابع شیعه و سنی بررسی و نقد می شود.

این مقاله به بیان تاله قرآنی موجود در کتاب«بیان الفرقان» آیت الله علامه شیخ مجتبی قزوینی خراسانی می پردازد که درس های با برکت این استاد گرانقدر را شامل می گردد و به طور خلاصه بیانگر این است که در مسیر حرکت انسان به سوی ابدیت و کمال هیچ چیز همچون کتاب آسمانی قرآن نمی تواند هدایتگر انسان باشد و بهترین راهنما در تمسک به آن، اهل بیت(ع) می باشند که نظرات فلاسفه شرق و غرب جهان اسلام بدون توجه به این دو جزء باعث سرگردانی انسان نمی شود.

نقش سند در ارزیابی احادیث معصومان علیه السلام از دیرباز کانون گفت وگوی صاحب نظران بوده است. هدف این مقاله بررسی و تبیین دیدگاه علامه طباطبایی دربارة «نقش سند در ارزش گذاری حدیث» است. حاصل پژوهش اینکه از دیدگاه علامه حدیث مخالف قرآن، مردود است؛ ازاین رو جایی برای بررسی سند آن باقی نمی ماند. بررسی سند احادیث غیرمخالف غیرفقهی، در صورت همراهی با قراین متنی می تواند نتیجه بخش باشد. تنها در احادیث فقهی، سند به منزلة قرینة مستقل به کار می آید. در نظام فکری علامه طباطبایی، به تبع نقش محدود سند در ارزش گذاری حدیث به ویژه حدیث غیرفقهی، دانش های مرتبط با سند، یعنی رجال و درایه نیز در غیرفقه به ویژه در تفسیر قرآن، جایگاه ویژه ای ندارند.

ستاد نشر رسانه ای مرکز فرهنگ و معارف قرآن روایات تفسیری همواره به عنوان ثقل اصغر الهی مورد توصیه نبی اکرم(ص) و ائمه اطهار بوده و بزرگان تفسیر نیز به آن ها تمسک جسته اند که علامه طباطبایی از جمله کسانی می باشد که مبانی و قواعد تفسیری را از روایات معصومین اتخاذ نموده و به کار بسته است و در این بین از مقوله روایات محکم و تشابه و تبیین معنایی آنان و تقیه ای بودن برخی و جعلی بودن برخی دیگر و نقل به معنایی روایات- بیان مفهوم به جای لفظ- و همچنین روایات بطنی غافل نبوده است.